Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP): Những điều cần biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Đặng Xuân Cường - Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Nội soi mật tụy ngược dòng ERCP là phương pháp nội soi tá tràng kết hợp X-quang để chẩn đoán và điều trị nhiều bệnh lý hệ mật tụy như như sỏi mật, hẹp đường mật, u đường mật, sỏi tụy,..

Nội soi mật tụy ngược dòng ERCP (Endoscopic Retrograde Cholangio Pancreatography) là kỹ thuật nội soi tá tràng kết hợp với X-quang để chẩn đoán và điều trị một số bệnh lý mật tụy. Qua máy nội soi, một ống catheter sẽ được đưa vào đường mật hoặc đường tụy, sau đó, thuốc cản quang sẽ được bơm ngược chiều vào các ống này. Phim X-quang sẽ được chụp sau khi bơm thuốc cản quang để thu được hình ảnh ống mật, tụy rõ nét. Hình ảnh thu được sẽ giúp chẩn đoán chính xác các tình trạng bệnh lý như u đường mật, sỏi ống mật, hẹp đường mật, sỏi tụy,... Trong quá trình thực hiện, bác sĩ sẽ kết hợp thực hiện các kỹ thuật can thiệp như cắt cơ vòng, đặt stent để dẫn lưu dịch mật, lấy sỏi trong bệnh lý sỏi ống mật,... Hiện nay, ERCP rất ít khi được sử dụng cho mục đích chẩn đoán đơn thuần mà chủ yếu được dùng như một kỹ thuật điều trị. ERCP có thể thay thế được hầu hết các phẫu thuật ở bệnh nhân mắc bệnh ống mật chủ và ống tụy.

Chỉ định phổ biến nhất của nội soi mật tụy ngược dòng ERCP là phát hiện và lấy sỏi trong ống mật. Các chỉ định khác của ERCP cho các bệnh đường mật là:

• Đánh giá và điều trị hẹp ống mật, hẹp lành tính, hẹp ác tính, bất thường ống mật bẩm sinh.
• Đánh giá và điều trị rò mật sau mổ, rối loạn chức năng cơ vòng Oddi

Chỉ định của ERCP cho các bệnh tụy bao gồm:

• Đánh giá, điều trị viêm tụy cấp và tái phát không rõ nguyên nhân.
• Đánh giá và điều trị sỏi ống tụy có triệu chứng.
• Đánh giá và điều trị hẹp ống tụy có triệu chứng.
• Đánh giá và điều trị sự rò rỉ, gián đoạn của ống tụy.
• Điều trị nang giả tụy có triệu chứng hoặc ứ đọng dịch tụy lành tính.

Chỉ định ERCP cho các bệnh bóng Vater là: đánh giá, điều trị u tuyến bóng Vater và đánh giá bệnh ác tính bóng Vater.

Thông thường, siêu âm bụng, chụp cộng hưởng từ (MRI) sẽ được thực hiện trước nhằm thu thập các thông tin sơ bộ, qua đó bác sĩ sẽ xác định mức độ cần thiết thực hiện ERCP.

Nội soi mật tụy ngược dòng ERCP chống chỉ định tuyệt đối cho bệnh nhân có bệnh lý tim phổi nặng, người mới bị nhồi máu cơ tim, người rối loạn đông máu nặng, giảm tiểu cầu hoặc dị ứng với thuốc cản quang.

Đối với những bệnh nhân có các bất thường cấu trúc thực quản, dạ dày, ruột non như hẹp thực quản, túi thừa thực quản, thoát vị thực quản bất thường, tắc lối thoát dạ dày, tắc ruột non,... Bác sĩ phải hết sức cân nhắc và thận trọng khi quyết định thực hiện ERCP cho bệnh nhân.

Bệnh nhân được tiêm thuốc an thần ở tĩnh mạch cổ tay và gây tê họng bằng thuốc tê dạng xịt. Một dụng cụ bảo vệ được đặt vào miệng bệnh nhân. Bệnh nhân được yêu cầu nằm nghiêng trên giường và nuốt đoạn đầu ống nội soi. Bác sĩ sẽ nhẹ nhàng đẩy ống nội soi xuống thực quản, qua dạ dày rồi đến nhú tá tràng- là nơi ống mật, ống tụy đổ vào tá tràng. Không khí được bơm vào dạ dày, tá tràng giúp bề mặt ống tiêu hóa căng ra, dễ quan sát.

Catheter được luồn vào ống nội soi, tới vị trí như tá tràng, bác sĩ sẽ điều chỉnh để đầu catheter đối diện với nhú tá tràng, sau đó đưa catheter vào đường mật hoặc đường tụy, tùy theo vị trí nào bị tổn thương hay tắc nghẽn. Nếu muốn đưa catheter vào đường mật chính, bác sĩ sẽ đẩy catheter từ từ lên vị trí 11 giờ theo hướng đường mật chính, để vào đường tụy hướng vào vị trí 1 giờ theo hướng của ống tụy.

Thuốc cản quang được pha loãng tỉ lệ 50% với nước cất sẽ được bơm qua catheter vào đường mật hoặc đường tụy ngược chiều với dòng chảy của mật, tụy đổ vào tá tràng, nên phương pháp có tên là nội soi mật tụy ngược chiều. Số lượng thuốc cản quang sử dụng để bơm vào đường mật thường từ 30-100ml tùy theo mức độ giãn đường mật. Số lượng thuốc dùng cho đường tụy là 5-10ml, nếu bơm nhiều sẽ gây tăng áp lực đường tụy, có thể gây biến chứng viêm tụy. Sau khi bơm, thuốc sẽ tỏa đều vào đường mật, tụy.

Phim X-quang sẽ được chụp ngay sau khi bơm thuốc cản quang giúp bác sĩ phát hiện ra các vị trí thắt hẹp hoặc tắc nghẽn của các ống dẫn và tiến hành các thủ thuật can thiệp. Nếu có sỏi, cơ vòng sẽ được cắt mở lớn ra, sau đó một dụng cụ chuyên dụng sẽ được đưa vào bên trong để lấy sỏi. Với các trường hợp nghi ngờ ung thư, bác sĩ sẽ lấy mẫu tế bào tại mô để tiến hành sinh thiết. Nếu đường ống dẫn tụy bị thắt hẹp, một ống thông có thể được đưa vào để giúp dịch tụy lưu thông. Nếu khối u chèn ép ống dẫn mật, bác sĩ có thể đặt một ống stent bằng nhựa hoặc kim loại để giúp đường dẫn mật thông thoáng và khôi phục lại dòng chảy của dịch mật vào tá tràng,...

Do là phương pháp nội soi đi qua các lỗ tự nhiên, nên ERCP ít tác động lên cơ thể người bệnh, yếu tố thẩm mỹ đảm bảo do không có vết mổ trên thành bụng. Thời gian hồi phục sau thủ thuật nhanh, bệnh nhân ổn định sau 1-2 ngày nếu không xảy ra biến chứng.

Bệnh nhân sẽ không được ăn, uống bất cứ gì ít nhất 6 giờ trước khi thực hiện ERCP. Dạ dày sạch sẽ giúp quan sát toàn diện và giảm nguy cơ hít sặc, nôn ói.

Bệnh nhân phải cho bác sĩ biết tất cả những loại thuốc đang sử dụng, điều này đặc biệt quan trọng nếu bệnh nhân đang dùng aspirin, thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs), thuốc làm loãng máu (warfarin, heparin),... Các thuốc này có thể phải ngừng sử dụng vài ngày trước khi thực hiện thủ thuật.

Báo với bác sĩ nếu bệnh nhân có tình trạng dị ứng với i-ốt hoặc chất cản quang đường tĩnh mạch.

Nội soi mật tụy ngược dòng là một thủ thuật an toàn nếu bác sĩ nội soi được đào tạo tốt và có kinh nghiệm, tuy nhiên cũng như các biện pháp can thiệp ngoại khoa khác thì ERCP cũng có một tỷ lệ phần trăm biến chứng nhất định. Các biến chứng thường gặp là thủng ruột, chảy máu tại chỗ, viêm tụy cấp, nhiễm trùng đường mật, nhiễm trùng máu,... Tuy nhiên những biến chứng xảy ra trong và sau phẫu thuật đều nằm trong tiên lượng của bác sĩ, có thể kiểm soát và xử lý được. Bệnh nhân sẽ được theo dõi chặt chẽ tại bệnh viện và hướng dẫn chăm sóc sức khỏe, tự theo dõi tại nhà sau khi xuất viện, cần tái khám ngay khi cơ thể có các triệu chứng bất thường.

• Thực hiện thủ thuật ERCP tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec cho phép nội soi chẩn đoán và điều trị dưới an thần an toàn, giúp người bệnh không còn sợ nội soi bằng máy móc kỹ thuật hiện đại nhất;
• Khoa Nội soi được thiết kế để đáp ứng tính riêng tư, tiện nghi và sự an toàn cho người bệnh. Bên cạnh đó là sự tuân thủ các nguyên tắc nghiêm ngặt trong tiệt khuẩn và khử khuẩn để ngăn chặn sự lây lan mầm bệnh qua dụng cụ nội soi cho bệnh nhân và nhân viên y tế.
• Được trang bị đầy đủ các phương tiện máy móc thiết bị cho phép nội soi chẩn đoán và điều trị dưới an thần an toàn, giúp người bệnh không có cảm giác đau, kích thích khi thực hiện thủ thuật;
• Thủ thuật ERCP sử dụng hệ thống soi mềm hiện đại, dao điện Endocut ưu điểm không gây viêm tụy, phản ứng tụy;
• Thời gian thực hiện nhanh, an toàn, ít xảy ra biến chứng với tỉ lệ thành công > 98%;
• Đội ngũ bác sĩ uy tín hàng đầu có nhiều kinh nghiệm
• Bên cạnh đó là sự tuân thủ các nguyên tắc nghiêm ngặt trong diệt khuẩn và khử khuẩn để ngăn chặn sự lây lan mầm bệnh qua dụng cụ nội soi cho bệnh nhân và nhân viên y tế, tiếp xúc với các hóa chất khử khuẩn độc hại, cũng như đảm bảo cho người bệnh được riêng tư, thoải mái, an toàn khi đến nội soi.
• Sau thủ thuật bệnh nhân được theo dõi nghiêm ngặt bởi đội ngũ nhân viên y tế chuyên nghiệp, có thể phát hiện sớm các biến chứng để xử lý kịp thời.