Siêu âm, chụp CT và MRI đánh giá gan nhiễm mỡ và xơ gan

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Thanh Hải - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City. Bác sĩ Hải đã có hơn 20 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh, đặc biệt trong lĩnh vực cắt lớp vi tính đa dãy, cộng hưởng từ.

Gan nhiễm mỡ là tình trạng chất béo tích tụ trong gan nhiều hơn 5-6%. Tuy không ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng, nhưng nếu người bệnh chủ quan, không điều trị, tình trạng gan nhiễm mỡ kéo dài có thể dẫn đến chết các tế bào gan, hình thành mô sẹo thay thế các tế bào gan khỏe mạnh, làm giảm lưu lượng máu đến nuôi gan. Bệnh gan nhiễm mỡ có thể diễn biến phức tạp thành xơ gan, suy gan, ung thư gan gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh.

Có hai nguyên nhân chính gây gan nhiễm mỡ, đó là:

• Gan nhiễm mỡ do rượu (alcoholic fatty liver disease-AFLD): xảy ra do người bệnh uống quá nhiều rượu.
• Gan nhiễm mỡ không do rượu (nonalcoholic fatty liver disease- NAFLD): xảy ra khi cơ thể người bệnh có tình trạng chuyển hóa bất thường. NAFLD có liên quan đến béo phì, cholesterol cao và bệnh tiểu đường. Đây là dạng gan nhiễm mỡ phổ biến nhất ở các nước phát triển.

Một số nguyên nhân khác cũng có thể gây gan nhiễm mỡ như viêm gan siêu vi, sử dụng một số loại thuốc (như aspirin, steroid, tamoxifen, tetracycline), mang thai,...

Vì có rất ít triệu chứng, dấu hiệu rõ ràng nên hầu hết bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ và xơ gan trong giai đoạn đầu không biết mình mắc bệnh. Một số người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi nhẹ hoặc khó chịu ở bụng. Khi bệnh tiến triển nặng hơn, bệnh nhân sẽ gặp nhiều triệu chứng như chán ăn, buồn nôn, mệt mỏi, gầy sút, vàng da và mắt, phù ở chân và bụng,...

Để chẩn đoán bệnh gan nhiễm mỡ và xơ gan, bác sĩ sẽ khai thác tiền sử và triệu chứng của người bệnh. Một số xét nghiệm như xét nghiệm lipid máu, xét nghiệm AST, ALT sẽ được thực hiện để đánh giá lượng mỡ trong máu và chức năng gan.

Ngoài ra, để chẩn đoán bệnh gan nhiễm mỡ và xơ gan một cách chính xác, bác sĩ sẽ chỉ thực hiện một hoặc nhiều các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh như:

2.1. Siêu âm gan

Để thực hiện siêu âm gan, bác sĩ sẽ dùng máy siêu âm với dụng cụ phát sóng siêu âm áp vào phía trên bên phải vùng bụng của người bệnh để quan sát hình ảnh của gan. Các hình ảnh sẽ được hiển thị trên màn hình, giúp bác sĩ phát hiện được những bất thường trong cấu trúc gan và các tổn thương ở gan.

Nếu người bệnh có tình trạng gan nhiễm mỡ, trên hình ảnh siêu âm gan sẽ xuất hiện những đốm sáng rải rác hoặc tập trung thành từng khu. Gan nhiễm mỡ trông sáng hơn so với gan bình thường. Ngoài ra, gan nhiễm mỡ có thể được chẩn đoán nếu hồi âm của gan vượt trội so với vỏ thận và lách, đồng thời có sự suy giảm của sóng siêu âm, mất sự rõ nét của cơ hoành, và phân định nghèo nàn các cấu trúc trong gan

Nếu bệnh nhân có xơ gan, hình ảnh siêu âm sẽ có nốt nhỏ trên bề mặt gan, bờ gan lồi lõm, nhiều nốt lớn, có dịch ổ bụng và nhu mô thô, phì đại phân thùy đuôi, teo thùy phải,...Dựa vào bất thường của gan trên siêu âm, bác sĩ sẽ đánh giá xơ gan ở mức độ nào.

2.2. Chụp cắt lớp vi tính (CT) gan

Chụp cắt lớp vi tính là kỹ thuật kết hợp đồng thời kỹ thuật X-quang và hệ thống máy vi tính để phân tích những hình ảnh thông qua các lớp cắt của tia X-quang. Chụp cắt lớp vi tính cho nhiều hình ảnh chi tiết hơn, giúp đánh giá xơ gan, gan nhiễm mỡ chính xác hơn siêu âm thông thường.

Nếu tình trạng gan bình thường, trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính không tiêm thuốc cản quang, gan sẽ có tỷ trọng lớn hơn nhiều so với lá lách và máu, các mạch máu trong gan có thể nhìn thấy như các cấu trúc tương đối giảm tỷ trọng. Chẩn đoán bệnh gan nhiễm mỡ khi tỷ trọng của gan thấp ít nhất 10 HU so với lách hoặc nếu tỷ trọng của gan ít hơn 40 HU. Nếu gan nhiễm mỡ ở mức độ nặng, các mạch máu trong gan có thể tăng đậm độ so với các mô gan nhiễm mỡ.

Chụp cắt lớp vi tính là một công cụ rất hiệu quả để đánh giá xơ gan. Nếu xơ gan giai đoạn sớm, trên hình ảnh cắt lớp vi tinh sẽ thấy gan to, tăng tỷ trọng do xơ hóa. Ở giai đoạn muộn, gan sẽ bị biến đổi hình thái và đường bờ, xuất hiện dấu hiệu tăng áp lực tĩnh mạch cửa, lách to, dày thành tĩnh mạch, nốt tân tạo,...

2.3. Chụp cộng hưởng từ (MRI) trong đánh giá xơ gan và gan nhiễm mỡ

Chụp cộng hưởng từ sử dụng từ trường và sóng vô tuyến để tạo ra hình ảnh chi tiết của gan. Hình ảnh cộng hưởng từ có độ tương phản cao, rõ ràng, sắc nét, tính giải phẫu tốt, phục vụ tốt cho việc chẩn đoán và điều trị. Đối với gan nhiễm mỡ, chụp cộng hưởng từ là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh gan nhiễm mỡ nhạy cảm nhất hiện nay, độ chính xác rất cao ngay cả khi nhiễm mỡ mức độ nhẹ. Một số máy chụp cộng hưởng từ còn có thể tính tỷ lệ phần trăm chất béo trong gan.

MRE (MR elastography) là một kỹ thuật MRI đặc biệt dùng để đánh giá xơ gan. Sự chuyển động của các sóng rung động nhỏ trong gan được máy chụp lại để tạo ra một bản đồ trực quan thể hiện sự đàn hồi hoặc xơ cứng trên khắp gan, giúp phát hiện xơ hóa gan từ giai đoạn sớm.

2.4. Siêu âm đàn hồi

Siêu âm đàn hồi là một kỹ thuật siêu âm đặc biệt, giúp đánh giá độ cứng của mô thông qua mức độ đàn hồi của mô khi chịu tác động của lực cơ học. Độ cứng của gan liên quan đến mức độ xơ hóa của gan. Siêu âm đàn hồi giúp đánh giá tình trạng xơ hóa gan một cách nhanh chóng mà không cần thực hiện các thủ thuật xâm lấn. Đây là một kỹ thuật có hiệu quả trong đánh giá xơ gan, giúp tầm soát, phát hiện từ giai đoạn sớm.

Ngoài ra, trong một số trường hợp, để đánh giá xơ gan và gan nhiễm mỡ, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết gan. Dưới sự hướng dẫn của các phương tiện chẩn đoán hình ảnh, một kim nhỏ được đưa vào để lấy mẫu mô gan nhỏ. Mẫu bệnh phẩm sẽ được kiểm tra dưới kính hiển vi để tìm các dấu hiệu của nhiễm mỡ, viêm, tổn thương và xơ hóa.

Việc điều trị xơ gan và gan nhiễm mỡ tùy thuộc vào tình trạng của từng người bệnh. Các phương pháp điều trị nhằm mục đích ngăn ngừa hoặc trì hoãn sự tiến triển của xơ hóa gan. Với việc điều trị, sự tổn thương gan có thể chậm lại và hồi phục.

Để phát hiện bệnh gan nhiễm mỡ và xơ gan sớm nhất, chúng ta cần đi khám sức khỏe định kỳ thường xuyên, với các xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh và khám lâm sàng do các bác sĩ thực hiện, sẽ giúp người bệnh dễ dàng phát hiện gan nhiễm mỡ ngay từ giai đoạn đầu tiên.

Nguồn tham khảo: radiologyinfo.org