Tính mức lọc cầu thận theo creatinin máu

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Thanh Thùy - Bác sĩ Nội thận – Lọc máu – Ghép thận - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Mức lọc cầu thận là giá trị giúp đánh giá và xác định những tổn thương thận hiện có. Mức lọc cầu thận càng cao thì thận làm việc càng tốt. Có nhiều cách tính mức lọc cầu thận như tính theo creatinin máu, dựa theo công thức MDRD,...

Cầu thận là những bộ lọc vô vùng nhỏ trong thận cho phép các sản phẩm chất thải phải được loại bỏ ra khỏi máu, trong khi ngăn chặn sự mất mát của các thành phần quan trọng như protein và các tế bào máu. Mỗi ngày, hai thận khỏe mạnh lọc khoảng 200 lít máu và tạo ra khoảng 2 lít nước tiểu.

Mức lọc cầu thận (GFR) là lượng máu được lọc qua thận trong một đơn vị thời gian thường tính bằng phút. Mức lọc cầu thận là giá trị cho biết mức độ lọc chất thải ra khỏi máu của thận và là chỉ số giúp đánh giá chức năng hoạt động của thận. Mức lọc cầu thận càng cao thì chứng tỏ khả năng làm việc, thải chất trong máu của thận càng tốt. Theo thời gian, độ tuổi càng cao thì độ lọc cầu thận cũng giảm và độ lọc cầu thận còn tùy thuộc theo giới tính.

Mức lọc cầu thận bình thường ở người trưởng thành khỏe mạnh là >90mL/phút/1,73m2. Mức lọc cầu thận giảm dần theo tuổi ngay cả những người không bị bệnh thận mạn. Mức lọc cầu thận bình thường dựa theo độ tuổi như sau:

• Từ 20-29 tuổi khoảng trên 116 mL/phút/ 1.73 m2.
• Từ 30-39 tuổi khoảng trên 107 mL/phút/ 1.73 m2.
• Từ 40-49 tuổi trên 99 mL/phút/1.73 m2
• Từ 50-59 tuổi trên 93 mL/phút/1.73 m2
• Từ 60-69 tuổi trên 85 mL/phút/1.73 m2.
• Từ trên 70 tuổi trên 75 mL/phút/1.73 m2.

Việc tính mức lọc cầu thận bình thường rất khó chính xác, không có một phương tiện nào có thể đo được mức lọc cầu thận. Do đó người ta đưa ra công thức tính độ lọc cầu thận dựa vào chỉ số creatinin trong máu và nước tiểu.

Creatinin là một chất thải được sinh ra trong quá trình co cơ, người ta dựa vào chỉ số creatinin để tính độ lọc cầu thận do:

• Creatinin có trọng lượng phân tử nhỏ nên dễ dàng lọc qua cầu thận, không bị ống thận tái hấp thu, ống lượn xa bài tiết một lượng nhưng không đáng kể.
• Độ thanh thải creatinin gần như tương đương với mức lọc cầu thận
• Là một chất dễ dàng định lượng nhờ vào xét nghiệm hóa sinh.

Có 3 công thức tính mức lọc cầu thận theo creatinin máu như sau:

Công thức 1: Dựa vào tuổi, giới tính và nồng độ creatinin trong máu để tình được độ lọc cầu thận ước tính:

GFR (mL/min/1.73 m2) = 175 × (Scr)-1.154 × (tuổi)-0.203 × (0.742 nếu là nữ) × (1.212 nếu là người châu Phi)

Trong đó:

• eGFR(estimated Glomerular Filtration Rate): là tốc độ lọc cầu thận ước tính
• Scr: nồng độ creatinin trong máu

Công thức 2: Ước tính độ lọc cầu thận tương đương với độ thanh thải creatinin dựa vào chỉ số creatinin trong máu và nước tiểu. Tiến hành lấy nước tiểu 24 giờ, để đo thể tích nước tiểu và lượng creatinin bài tiết trong 24 giờ, đồng thời đo creatinin máu:

GFR = CrCl (mL/phút) = (UCr.Vnước tiểu)/(SCr.T).

Trong đó:

• CrCl: độ thanh thải creatinin
• UCr: Nồng độ creatinin trong nước tiểu (mg/dL)
• Vnước tiểu: Thể tích nước tiểu thu thập (mL)
• SCr: nồng độ creatinin trong máu thu thập tại thời điểm chính giữa khoảng thời gian lấy nước tiểu (mg/dL)
• T: Thời gian thu thập nước tiểu (tính bằng phút)

Công thức 3: Dành cho người trưởng thành và không quá béo phì

Vì việc tính toán đo lường thường quy độ thanh thải creatinin của bệnh nhân cũng gặp không ít khó khăn, có nhiều bước nên khả năng sai số cáo như: thu thập nước tiểu không đủ, nồng độ creatinin trong serum thu thập không đúng thời điểm. Vì vậy, các nhà nghiên cứu đã xây dựng các phương pháp ước lượng độ thanh thải creatinin từ giá trị creatinin trong huyết thanh và các đặc điểm khác của bệnh nhân trong các độ tuổi, giới tính và khu vực sống khác nhau.

Công thức được dùng phổ biến nhất cho đối tượng là người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên:

• Đối với nam: CrClước lượng = [(140 – tuổi).cân nặng]/(72.SCr)
• Đối với nữ: CrClước lượng = [(140 – tuổi).cân nặng]/(72.SCr).0,85

Trong đó:

• CrCl ước lượng: độ thanh thải creatinin ước lượng (mL/phút)
• Tuổi: Tính bằng năm
• Cân nặng: Tính bằng kg
• SCr: nồng độ creatinin trong huyết thanh (mg/dL)

Tóm lại, mức lọc cầu thận có thể đánh giá được chức năng lọc của thận, và giai đoạn bệnh thận mạn. Từ đó, có thể đưa ra các biện pháp chăm sóc và hướng điều trị bệnh phù hợp. Đối với những trường hợp có nguy cơ cao mắc bệnh thận như tăng huyết áp, đái tháo đường, hay có những biểu hiện nghi ngờ bệnh lý tại thận thì cần đi kiểm tra mức lọc cầu thận để có thể chẩn đoán và có biện pháp can thiệp sớm.