Vai trò của xét nghiệm vi sinh trong chẩn đoán viêm đường hô hấp dưới

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Trần Thị Vượng - Bác sĩ Xét nghiệm vi sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Viêm đường hô hấp dưới là một trong những vấn đề đáng quan tâm đối với sức khỏe cộng đồng. Việc chẩn đoán các tác nhân gây nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới là rất quan trọng. Và xét nghiệm vi sinh là phương pháp đang được áp dụng rộng rãi để chẩn đoán viêm đường hô hấp dưới với ưu điểm là trả kết quả nhanh và chính xác.

Viêm đường hô hấp là bệnh hay gặp ở trẻ em, trẻ sinh non tháng, người cao tuổi, người bị suy dinh dưỡng, có hệ miễn dịch yếu hoặc có bệnh mãn tính kèm theo. Thời tiết thay đổi thất thường, ô nhiễm không khí,... cũng là nguyên nhân gây nhiễm khuẩn đường hô hấp. Bệnh viêm đường hô hấp thường được chia thành 2 loại:

• Viêm đường hô hấp trên: Viêm họng, viêm mũi xoang, viêm thanh quản;
• Viêm đường hô hấp dưới: Viêm phổi, viêm phế quản cấp, áp xe phổi.

Cụ thể, viêm đường hô hấp dưới là hội chứng bao gồm tất cả các bệnh lý liên quan tới đường hô hấp dưới ở khí quản, phế quản, tiểu phế quản và phổi. Bệnh có thể gây nguy hiểm tới tính mạng nếu không được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Các bệnh chính khi nhắc tới viêm đường hô hấp dưới là: Viêm phế quản, viêm phế quản cấp tính, viêm phế quản mãn tính, viêm tiểu phế quản và viêm phổi.

2.1 Xét nghiệm thường quy và miễn dịch

Hiện nay, tỷ lệ phát hiện các tác nhân gây bệnh viêm đường hô hấp bằng các phương pháp chẩn đoán vi sinh như nuôi cấy chỉ đạt khoảng 30 - 40%.

Xét nghiệm vi sinh thường quy

Sử dụng đàm hay các bệnh phẩm có đờm lấy được từ bệnh nhân để thực hiện xét nghiệm phát hiện các tác nhân vi sinh gây bệnh. Tuy nhiên, xét nghiệm đàm có hạn chế vì bệnh phẩm bị tạp nhiễm do phải qua đường hầu họng nên khó xác định đúng vi khuẩn gây bệnh và vi khuẩn tạp nhiễm. Ngoài ra, các tác nhân vi khuẩn gây bệnh viêm đường hô hấp dưới thường gặp rất khó mọc nên đòi hỏi phải có đủ các môi trường phân lập và phải được nuôi cấy ngay. Đây là yêu cầu khó đáp ứng tại các phòng thí nghiệm vi sinh lâm sàng tại các bệnh viện.

Bên cạnh đó, để phát hiện tác nhân vi khuẩn gây viêm phổi, bệnh nhân cần được xét nghiệm cấy máu. Tuy nhiên, tỷ lệ cấy máu dương tính trong chẩn đoán viêm phổi thường khá thấp (dưới 14%) do không phải tác nhân vi khuẩn gây bệnh nào cũng có khả năng xâm lấn vào máu. Bên cạnh đó, kết quả cấy máu đôi khi có thể bị dương tính giả do bị tạp nhiễm vì các lỗi kỹ thuật trong quá trình cấy máu.

Xét nghiệm huyết thanh

Là xét nghiệm phát hiện kháng thể đặc hiệu tác nhân vi sinh gây bệnh, được sử dụng để phát hiện các tác nhân gây viêm đường hô hấp dưới không thể nuôi cấy thường quy (vi khuẩn, virus không điển hình). Tuy nhiên, xét nghiệm tìm kháng thể đặc hiệu thuộc lớp IgG thường không hữu dụng bởi đòi hỏi phải làm huyết thanh kép. Trong khi đó, xét nghiệm tìm kháng thể đặc hiệu thuộc lớp IgM lại có hạn chế về độ nhạy và độ đặc hiệu.

Xét nghiệm hóa miễn dịch

Là xét nghiệm phát hiện kháng nguyên hòa tan các vi khuẩn Legionella và S.pneumoniae trong nước tiểu. Tuy nhiên, phương pháp này có hạn chế là giá thành thực hiện cao và độ nhạy không cao nên ít được sử dụng.

Đối với các tác nhân virus hoặc vi khuẩn không điển hình, có thể sử dụng kỹ thuật ELISA hoặc nhuộm kháng thể huỳnh quang trực tiếp. Tuy nhiên, các xét nghiệm này cũng khó áp dụng bởi độ nhạy thường không cao.

2.2 Xét nghiệm Real-time PCR

Kỹ thuật real-time PCR là kỹ thuật có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, giúp phát hiện các tác nhân vi sinh gây bệnh viêm phổi và viêm đường hô hấp dưới, giúp giải quyết được những hạn chế mà các phương pháp vi sinh truyền thống đang gặp phải.

Dựa trên nguyên tắc vừa nhân bản vừa phát hiện các trình tự nucleic acid đặc hiệu có trong mẫu thử, xét nghiệm real-time PCR có độ nhạy và độ đặc hiệu cao nhất trong việc phát hiện các tác nhân vi sinh gây bệnh có trong các mẫu bệnh phẩm khác nhau. Cụ thể, phương pháp này có thể chẩn đoán chính xác 33 tác nhân gây nhiễm khuẩn đường hô hấp chỉ với một xét nghiệm (PCR đa tác nhân). Đồng thời, kỹ thuật real-time PCR cũng nâng tỷ lệ phát hiện được tác nhân vi sinh trong các bệnh lý viêm đường hô hấp là từ 30 - 40% (phương pháp nuôi cấy truyền thống) lên tới 70%. PCR đa tác nhân là phương pháp chẩn đoán thích hợp nhất trong các trường hợp viêm đường hô hấp nghi do virus.

Đặc biệt, với phương pháp xét nghiệm vi sinh real-time PCR, thời gian trả kết quả nhanh hơn so với nuôi cấy, giúp chẩn đoán nhanh nguyên nhân gây nhiễm khuẩn hô hấp, từ đó giúp bác sĩ đưa ra lựa chọn kháng sinh đặc hiệu, hạn chế được tình trạng phát triển của những chủng vi khuẩn đa kháng do sử dụng các kháng sinh phổ rộng.

Phương pháp xét nghiệm vi sinh trong chẩn đoán viêm đường hô hấp dưới gồm các xét nghiệm nuôi cấy truyền thống và xét nghiệm real-time PCR hiện đại. Việc áp dụng phù hợp các phương pháp này giúp bác sĩ sớm đưa ra liệu pháp điều trị trúng đích, tránh tình trạng kéo dài điều trị theo kinh nghiệm, mang lại hiệu quả trị bệnh cao nhất.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa. Khách hàng khi chọn thực hiện các xét nghiệm tại đây có thể hoàn toàn yên tâm về độ chính xác của kết quả xét nghiệm.