Xử trí sốc sốt xuất huyết Dengue có xuất huyết đi kèm

Sốt xuất huyết Dengue tại Việt Nam thường được gọi chung là sốt xuất huyết, đây là một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Triệu chứng nặng nhất của bệnh là hội chứng sốc Dengue (Dengue shock syndrome - DSS). Bệnh nhân có thể tử vong nếu gặp tình trạng sốc sốt xuất huyết Dengue có xuất huyết đi kèm. Vậy xử trí sốc sốt xuất huyết Dengue có xuất huyết đi kèm như thế nào?

Sốt xuất huyết Dengue (tên tiếng anh: Dengue hemorrhagic fever - DHF) là bệnh truyền nhiễm cấp tính, lây truyền qua vết đốt của muỗi vằn mang virus gây bệnh (giống muỗi Aedes aegypti).

Thời điểm bệnh bùng phát thành dịch thường là vào mùa mưa, chủ yếu tập trung tại những khu vực có điều kiện vệ sinh môi trường chưa được đảm bảo, có nhiều ao nước đọng. Môi trường này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự sinh sôi và phát triển của muỗi. Trước đây, đối tượng chủ yếu mắc sốt xuất huyết Dengue thường là trẻ em, nhưng hiện tại rất nhiều trường hợp người lớn cũng mắc bệnh và nguy cơ tử vong khá cao.

Cho đến nay, vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vắc-xin phòng bệnh sốt xuất huyết. Tuy nhiên, nếu bệnh ở thể nhẹ, bệnh nhân hoàn toàn có thể tự khỏi sau khoảng một tuần. Bên cạnh đó, đối với những trường hợp mắc sốt xuất huyết Dengue nặng, việc điều trị bệnh chủ yếu là hạ sốt, truyền dịch và chống sốc tích cực.

Theo Tổ chức Y tế Thế - WHO năm 2009, tình trạng bệnh được chia làm 3 cấp độ:

• Sốt xuất huyết Dengue.
• Sốt xuất huyết Dengue dấu hiệu cảnh báo.
• Sốt xuất huyết Dengue thể nặng (hay còn gọi là Sốc sốt xuất huyết Dengue).

Bởi vì thời gian ủ bệnh là từ 4 đến 10 ngày, sau khi người bệnh bị đốt bởi muỗi mang mầm bệnh thì các triệu chứng thường chưa xuất hiện ngay. Những triệu chứng của sốt xuất huyết Dengue tương tự như cúm, thường kéo dài khoảng từ 2 đến 7 ngày.

Khi bệnh nhân sốt xuất huyết tiến triển thành sốc sốt xuất huyết dengue, giai đoạn biến chứng nghiêm trọng này thường xảy ra vào ngày thứ 3 - 7 sau khi khởi phát bệnh. Vào lúc này, tuy thân nhiệt có phần giảm nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc người bệnh đang trong quá trình hồi phục. Mà ngược lại, bệnh nhân cần phải được theo dõi đặc biệt để nắm bắt được những dấu hiệu cảnh báo bệnh sốt xuất huyết trở nặng như sau:

Thoát huyết tương vì tăng tính thấm thành mạch; tràn dịch màng bụng, tràn dịch màng phổi, mô kẽ, mi mắt, gan to, có thể có cảm giác đau. Nếu người bệnh bị thoát huyết tương nhiều sẽ dẫn đến tình trạng sốc với các biểu hiện mệt mỏi, vật vã, li bì, da lạnh ẩm, lạnh đầu chi, mạch nhanh nhỏ. Bên cạnh đó xuất hiện tình trạng huyết áp kẹt (hiệu số huyết áp tối đa và tối thiểu ≤ 25 mmHg), tụt huyết áp hoặc không đo được huyết áp, tiểu ít.

• Xuất huyết dưới da: chấm xuất huyết hoặc nốt xuất huyết xuất hiện rải rác, thường là ở mặt trong hai cánh tay và mặt trước hai cẳng chân, mạng sườn, bụng, đùi hoặc mảng bầm tím.
• Xuất huyết ở niêm mạc: Chảy máu chân răng, chảy máu mũi, đi tiểu ra máu.
• Xuất huyết nội tạng như: Tiêu hóa, phổi, não là biểu hiện nặng (nôn/ói ra máu rất dai dẳng, đi cầu phân đen do bị xuất huyết nội tạng). Chu kỳ kinh nguyệt kéo dài hoặc xuất hiện kinh sớm hơn kỳ hạn.

Các biểu hiện suy đa tạng như viêm não, viêm cơ tim, viêm gan nặng có thể tồn tại ở một số trường hợp sốt xuất huyết dấu hiệu nặng.

Ngoài ra, người bệnh còn có thể xuất hiện cơn đau ở bụng, buồn nôn, tay chân lạnh, vật vã hốt hoảng (đây là hội chứng choáng do xuất huyết nội tạng gây mất máu và tụt huyết áp). Vì thế, khi thấy những dấu hiệu nghi ngờ bệnh sốt xuất huyết Dengue tiến triển thành sốc sốt xuất huyết Dengue, người bệnh cần được đưa ngay đến cơ sở y tế gần nhất bởi chậm trễ có thể dẫn đến tử vong nếu như không được điều trị đúng cách và kịp thời.

Truyền ngay Ringer Lactat hoặc NaCl 0,9% 15-20ml/kg/1h. Nếu tình trạng của bệnh nhân:

• Cải thiện: Giảm tốc độ truyền xuống còn 10ml/kg/1-2h, rồi truyền dịch như điều trị sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo.
• Không cải thiện: Lập tức cho bệnh nhân truyền dung dịch cao phân tử 15-20ml/kg /1h.

Với trường hợp sốc nặng (M=0.HA=0) thì cần phải xử trí khẩn trương bằng cách đặt bệnh nhân nằm đầu thấp rồi cho thở Oxy.

Truyền tĩnh mạch dung dịch Ringer Lactat hoặc NaCl 0,9% 20ml/kg/15phút. Nếu như:

• Mạch rõ, HA không còn kẹt: Truyền dung dịch cao phân tử 10ml/kg/1h, sau đó truyền dịch như trong sốc còn bù.
• Mạch vẫn nhanh, HA kẹt: Truyền dd cao phân tử 15-20ml/kg/h, khi giảm tới 5ml/kg/h. Nếu bệnh nhân tiếp tục cải thiện thì truyền dịch như sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo.

Quy trình xử trí sốc sốt xuất huyết Dengue có xuất huyết đi kèm như sau:

• Trong khi chờ hồng cầu lắng thì tiếp tục chống sốc bằng dung dịch điện giải cho bệnh nhân;
• Truyền hồng cầu lắng 5-10 ml/kg;
• Điều chỉnh rối loạn đông máu;
• Xử lý cầm máu như sau: Băng ép tại chỗ và nhét mechè mũi trước/sau, nội soi cầm máu dạ dày, tá tràng,...;
• Xem xét sử dụng thuốc ức chế bơm proton nếu người bệnh sốt xuất huyết có biểu hiện gợi ý xuất huyết trên hoặc có tiền sử mắc viêm loét dạ dày tá tràng;
• Bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng vitamin K nếu người bệnh có biểu hiện suy gan nặng.

Sau quá trình điều trị bệnh nhân sẽ được xuất viện xét dựa trên các tiêu chuẩn sau:

• 2 ngày không có biểu hiện sốt, trạng thái tinh thần tỉnh táo.
• Mạch và huyết áp bình thường.
• Không có biểu hiện khó thở hoặc suy hô hấp do tràn dịch màng bụng hay màng phổi.
• Số lượng tiểu cầu khuynh hướng hồi phục >50.000/mm3

Tuy hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vắc-xin phòng bệnh nhưng phác đồ xử trí sốc sốt xuất huyết Dengue có xuất huyết đi kèm đã mang lại những hiệu quả hữu hiệu, giúp bệnh nhân có thể phục hồi bệnh một cách nhanh chóng. Do đó, để có thể đạt hiệu quả điều trị tốt thì bệnh nhân nên đến các trung tâm Y tế có cơ sở vật chất hiện đại, trang thiết bị y tế đạt chuẩn để tiến hành thăm khám.