Phương pháp cấy ghép tế bào gốc chữa bại não đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực y học hiện đại, mở ra triển vọng mới cho quá trình điều trị bệnh. Đáng chú ý, khoảng 80% số bệnh nhân bại não sau khi tiến hành ghép tế bào gốc có khả năng cải thiện các chức năng như vận động, tập trung, ghi nhớ và phối hợp hoạt động một cách hiệu quả hơn.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sỹ thuộc Trung tâm Công nghệ cao Vinmec.
1. Tế bào gốc là gì? Bệnh bại não là gì?
1.1 Tế bào gốc là gì?
Tế bào gốc là những tế bào có khả năng tái tạo, tăng sinh và biệt hóa thành nhiều loại tế bào khác trong cơ thể như thần kinh, cơ tim, máu, mô cơ, sụn, xương và nhiều loại khác. Tế bào gốc có thể được phân lập từ nhiều nguồn khác nhau như tủy xương, mô mỡ, mô dây rốn, máu dây rốn, và máu ngoại vi.
Trong số các nguồn này, tế bào gốc từ tủy xương đã được nghiên cứu và ứng dụng trước nhất. Tuy nhiên, ngày nay nguồn tế bào gốc từ máu và mô dây rốn đang trở nên phổ biến hơn, có nhiều ưu điểm hơn. Tế bào gốc từ máu và dây rốn cung cấp một lượng lớn tế bào gốc, được xem là có tiềm năng vượt trội hơn trong các ứng dụng y học tái tạo.
Ngoài ra, tế bào gốc đang được sử dụng rộng rãi trong việc điều trị hơn 80 loại bệnh lý mạn tính. Trong số đó, phương pháp cấy ghép tế bào gốc chữa bại não đang nhận được sự quan tâm đặc biệt.
1.2 Bệnh bại não là gì?
Bệnh bại não là một trạng thái mà chức năng vận động và thể chất bị suy giảm do tổn thương ở một hoặc nhiều vùng của não. Tình trạng này xảy ra do nhiều nguyên nhân như sinh non, nhiễm trùng tử cung, thiếu dinh dưỡng trong quá trình phát triển, thiếu oxy khi sinh hoặc các vấn đề liên quan đến di truyền.
Triệu chứng của bệnh thay đổi đối với từng người, bao gồm tình trạng tay, chân co cứng, khó hoặc không thể vận động, rối loạn bàng quang và ruột, thị lực suy giảm hoặc loạn thị, khiếm thính, mất khả năng ngửi, chảy nước dãi, khả năng nói chuyện bị trở ngại hoặc câm, hô hấp không ổn định, chậm phát triển thể chất và tinh thần, co giật, và mất kiểm soát hành vi.
Trước đây, phương pháp vật lý trị liệu đã được sử dụng để cải thiện chức năng vận động cho những người mắc bệnh bại não, nhưng hiệu quả thường không cao. Ngày nay, với sự tiến bộ trong lĩnh vực y học, phương pháp cấy ghép tế bào gốc chữa bại não đang được nghiên cứu và áp dụng.
Đây có thể là một phương pháp hiệu quả, giúp cải thiện đáng kể chức năng vận động, phát triển giác quan, tinh thần, cũng như hành vi và khả năng ứng xử cho những người mắc bệnh này.
2. Cấy ghép tế bào gốc chữa bại não
Phương pháp cấy ghép tế bào gốc để điều trị bệnh bại não là quá trình cung cấp tế bào gốc vào cơ thể của người bệnh. Với mục đích chữa lành các tổn thương ở khu vực não, phuơng pháp này giúp bệnh nhân phục hồi các chức năng bị suy yếu do tác động của bệnh.
Phương pháp này thường được áp dụng cho những người mắc bệnh bại não ở mức độ từ II đến mức độ V.
3. Đối tượng phù hợp cấy ghép tế bào gốc chữa bại não
Các tiêu chí cho quá trình thực hiện ghép tế bào gốc ở bệnh nhân bại não bao gồm:
● Bệnh nhân đã được chẩn đoán bại não do các nguyên nhân cụ thể.
● Tình trạng bại não của bệnh nhân đạt từ mức II đến mức V theo phân loại GMFCS.
● Sọ não của bệnh nhân có tổn thương phù hợp với nguyên nhân gây bệnh.
● Bệnh nhân không mắc các bệnh lý tiến triển về hệ thần kinh, các bệnh liên quan đến nhiễm sắc thể hoặc gen, nhiễm trùng, rối loạn đông máu, dị ứng với thuốc kháng sinh hoặc thuốc gây mê.
● Bệnh nhân cần được thăm khám và tiến hành các xét nghiệm cận lâm sàng để đảm bảo tình trạng sức khỏe đủ điều kiện theo yêu cầu trước khi tiến hành ghép tế bào gốc.
4. Quy trình khám sàng lọc, đánh giá bệnh nhân trước ghép tế bào gốc
4.1. Tiền sử bệnh
Bác sĩ sẽ khai thác tiền sử bệnh của mẹ trong quá trình mang thai, diễn biến cuộc sinh đẻ và tình trạng của trẻ khi sinh như: cân nặng, sức khỏe, các biến cố bất thường...
4.2. Khám lâm sàng
● Đo cân nặng và chiều cao
● Đánh giá tinh thần của trẻ
● Kiểm tra cơ xương khớp, bao gồm trương lực cơ, cơ lực và phản xạ gân xương.
● Khám thần kinh, tim và phổi
● Sử dụng thang đo GMFM và thang phân loại GMFCS để đánh giá chức năng và phân loại mức độ vận động thô.
● Sử dụng thang FMS để đánh giá chức năng vận động tinh.
● Sử dụng thang Ashworth cải tiến để đánh giá trương cơ lực.
● Đánh giá khả năng ngôn ngữ, giao tiếp và nhận thức bằng cách sử dụng Test Denver II.
4.3. Các phương pháp đánh giá lâm sàng tiền sự
Sử dụng kỹ thuật MRI não (có hoặc không sử dụng gây mê) để phát hiện và đánh giá các tổn thương như teo nhu mô não, nhuyễn não quanh não thất và các tổn thương khác, nhằm xác định nguyên nhân gây ra bệnh lý não.
● Sử dụng kỹ thuật điện não đồ để đánh giá nguy cơ và tình trạng động kinh của bệnh nhân trước quá trình ghép.
● Sử dụng kỹ thuật điện tâm đồ để đánh giá tình trạng sức khỏe tổng quát của trẻ trước khi thực hiện ghép tế bào gốc.
● Sử dụng chụp X-quang tim phổi để đánh giá tình trạng hô hấp của trẻ, nhằm đảm bảo an toàn trong quá trình sử dụng gây mê và ghép tế bào gốc.
● Tiến hành các xét nghiệm sinh hóa máu để đánh giá chức năng gan, thận, đường huyết, điện giải, cũng như xét nghiệm nước tiểu.
● Thực hiện các xét nghiệm huyết học như công thức máu, đông máu cơ bản và xác định nhóm máu.
● Tiến hành xét nghiệm vi sinh để phát hiện các bệnh như viêm gan B, HIV.
● Các thăm dò khác bao gồm xét nghiệm nhiễm sắc thể và các xét nghiệm di truyền
5. Liệu pháp ghép tế bào gốc chữa bại não được thực hiện như thế nào?
Cấy ghép tế bào gốc chữa bại não là một phương pháp sử dụng tế bào gốc nhằm thay thế và sửa chữa các tổn thương trong não gây ra bệnh bại não.
Các nguồn tế bào gốc chủ yếu được sử dụng bao gồm tế bào gốc từ tủy xương của bản thân, tế bào gốc trung gian từ mô mỡ và một số trường hợp sử dụng tế bào gốc đồng loại từ máu dây rốn hoặc tế bào gốc trung gian từ dây rốn.
Sau khi thu thập, tách lọc và tăng sinh tùy thuộc vào loại tế bào gốc, các quần thể này được tiêm vào cơ thể qua đường tủy sống hoặc tĩnh mạch.
Nghiên cứu tổng hợp đã chỉ ra rằng, liệu pháp cấy ghép tế bào gốc chữa bại não có ảnh hưởng tích cực đáng kể đến chức năng vận động thô. Dù dữ liệu nghiên cứu vẫn còn hạn chế, nhưng kết quả đã cho thấy triển vọng tích cực cho bệnh nhân bại não và gia đình.
Phương pháp điều trị mới này có vẻ an toàn, ít nhất là trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cần tiếp tục thực hiện các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng để xác nhận hiệu quả của phương pháp điều trị này.
Hiện nay, cơ chế tác động của tế bào gốc trong việc cải thiện hệ thần kinh trong trường hợp này vẫn chưa được hiểu rõ. Nhiều giả thuyết cho rằng tế bào gốc có thể kích thích sự phát triển của các mạch máu, tạo ra chất kháng viêm và tăng dẫn truyền thần kinh, từ đó giúp phục hồi vùng não bị tổn thương và từng bước cải thiện các vấn đề về vận động và thể chất do bệnh bại não gây ra.
Ngoài ra, quá trình điều trị bệnh bằng phương pháp cấy ghép tế bào gốc chữa bại não yêu cầu phải tuân thủ một quy trình nghiêm ngặt và chặt chẽ.
6. Tỉ lệ thành công của phương pháp cấy tế bào gốc điều trị bại não
Tỷ lệ thành công của quá trình điều trị bệnh bại não bằng tế bào gốc phụ thuộc vào nhiều yếu tố như độ tuổi, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân và thời gian mắc bệnh. Theo nghiên cứu, khoảng 43 – 87% người bệnh sau khi cấy ghép tế bào gốc có thể phục hồi các chức năng như:
● Vận động thể chất
● Khả năng ghi nhớ
● Tập trung
● Phối hợp trong sinh hoạt
7. Ưu điểm của việc điều trị bại não bằng tế bào gốc
Cây ghép tế bào gốc chữa bại não là một phương pháp y học tái tạo, không với các phương pháp điều trị cưỡng bức. Phương pháp này thúc đẩy quá trình tự phục hồi của cơ thể, thay thế và tái tạo các tế bào não bị tổn thương, từng bước khắc phục những hậu quả do căn bệnh bại não gây ra.
Quá trình sử dụng tế bào gốc trong điều trị giúp người bệnh bại não phục hồi chức năng vận động, giao tiếp một cách hiệu quả. Điều này không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh mà còn giảm áp lực cho gia đình và xã hội.
Ngoài ra, sử dụng tế bào gốc từ cơ thể của chính người bệnh hoặc từ những người thân có mối quan hệ huyết thống sẽ là lựa chọn tốt nhất để thực hiện cấy ghép tế bào gốc trong điều trị bại não. Điều này giúp giảm thiểu nguy cơ phát sinh tác dụng phụ không mong muốn từ việc sử dụng tế bào gốc ngoại lai.
8. Các biến chứng có thể xảy ra khi ghép tế bào gốc
Cấy ghép tế bào gốc chữa bại não đã được đánh giá là một phương pháp tương đối an toàn. Tuy nhiên, như mọi phương pháp điều trị khác, phương pháp này vẫn mang theo những nguy cơ tiềm ẩn. Một tỷ lệ nhỏ các bệnh nhân có thể gặp phải các vấn đề không bình thường trong quá trình và sau khi tiến hành ghép tế bào gốc để chữa bại não.
Ví dụ, một số trường hợp người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng như quấy khóc, nôn mửa, sốt, viêm phổi hoặc kích thích sau khi quá trình ghép được thực hiện. Ngoài ra, một số nguy cơ khác bao gồm:
● Nhiễm trùng trong hệ thần kinh: như viêm màng não hoặc viêm não.
● Nhiễm trùng máu và các loại nhiễm trùng khác.
● Các vấn đề về suy hô hấp, huyết áp hay nhịp tim có thể thay đổi do ảnh hưởng của quá trình gây mê và truyền tế bào gốc qua đường tủy sống.
Mức độ ảnh hưởng của các tác động không mong muốn này có thể thay đổi từ nhẹ đến nặng tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe cụ thể của mỗi bệnh nhân.
Người bệnh cần lưu ý rằng, bại não là một trong những căn bệnh nghiêm trọng ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh. Do đó, người bệnh không thể tránh khỏi việc một số trường hợp cần phải áp dụng phương pháp ghép tế bào gốc như một phần của quá trình điều trị dù không phải lúc nào cũng mang lại kết quả như mong đợi.
9. Chăm sóc bệnh nhân sau ca ghép tế bào gốc chữa bại não
Sau khi phẫu thuật cấy ghép tế bào gốc chữa bại não ở trẻ, sức khỏe của trẻ thường rất yếu do quá trình phẫu thuật lớn và tình trạng miễn dịch yếu thường gặp trong trường hợp này. Để chăm sóc cho trẻ sau phẫu thuật, cha mẹ cần tuân thủ các quy tắc sau:
● Trong hai ngày đầu sau phẫu thuật, trẻ nên tránh tắm để tránh nguy cơ nhiễm lạnh gây viêm phổi. Thay vào đó, chỉ nên lau sạch cơ thể của trẻ bằng nước ấm.
● Đảm bảo rằng trẻ được nghỉ ngơi trong môi trường phòng sạch sẽ và thoáng mát, không quá nóng hoặc quá lạnh, tránh nằm dưới trực tiếp dưới quạt hoặc máy điều hòa.
● Không nên đưa trẻ đi hoặc di chuyển xa.
● Chú ý đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ cho trẻ, bao gồm việc cung cấp thức ăn mềm và dễ tiêu hóa.
10. Theo dõi trẻ bại não sau ghép tế bào gốc
Khi trẻ bại não được xuất viện sau quá trình cấy ghép tế bào gốc chữa bại não, phụ huynh cần theo dõi một số vấn đề quan trọng sau:
● Kiểm tra sốt: Theo dõi nhiệt độ của trẻ và chú ý đến bất kỳ biểu hiện nóng bất thường nào. Cha mẹ có thể sử dụng mu bàn hoặc chạm nhẹ môi lên trán của trẻ để đo nhiệt độ.
● Theo dõi đau: Nếu thấy trẻ có biểu hiện quấy khóc đột ngột, gồng cứng nhiều hoặc gặp vấn đề với giấc ngủ, đây có thể là dấu hiệu của sự đau đớn ở một vị trí cụ thể. Đặc biệt, cha mẹ cần chú ý đến vùng lấy tủy xương và vùng lưng đưa kim truyền tế bào gốc cũng như ghi chép các biểu hiện khó chịu, diễn biến bất thường và thông báo ngay cho bác sĩ.
● Theo dõi nôn: Trẻ có thể bị nôn sau quá trình ghép tế bào gốc. Khi trẻ nôn, cha mẹ cần đặt trẻ nghiêng để tránh dịch nôn vào mũi, gây ra các vấn đề như sặc phổi hoặc viêm phổi. Sau khi trẻ nôn, cha mẹ hãy cung cấp đủ nước và oresol để bù chất điện giải. Nếu cần, cha mẹ nên chia nhỏ bữa ăn cho trẻ và cung cấp thức ăn dễ tiêu.
● Theo dõi hô hấp: Cha mẹ nên quan sát nhịp thở của trẻ và xem xét có sự ổn định không cũng như Chú ý đến các biểu hiện như hoặc thở khò khè, rút lõm ngực.
● Các biểu hiện bất thường khác: Cha mẹ cần theo dõi các dấu hiệu như trẻ kích thích, quấy khóc nhiều hơn, ngủ kém và trong trường hợp hiếm hoi, có thể là động kinh do não bị kích thích trong những ngày đầu sau quá trình ghép.
11. Thời gian tái khám
Sau khi ra viện, trẻ cần được tái khám để đánh giá và theo dõi các vấn đề phát sinh sau ghép như: đau, sốt, nôn, nhiễm trùng... Từ đó, bác sĩ sẽ tư vấn và điều chỉnh thuốc điều trị phù hợp với trẻ.
Sau 3 tháng thực hiện phẫu thuật cần đưa trẻ đi tái khám lần 2. Tại lần tái khám này, trẻ sẽ được thực hiện xét nghiệm máu, xét nghiệm công thức máu, đánh giá chức năng gan, thận, kiểm tra đáp ứng ban đầu của cơ thể trẻ với tế bào gốc.
Theo lịch trình định kỳ, mỗi ba tháng một lần cho đến khi trẻ đạt 12 tháng tuổi, trẻ cần được tái khám để đánh giá tình trạng sức khỏe, và hiệu quả của quá trình điều trị cấy ghép tế bào gốc chữa bại não.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
