Độc tính tiềm ẩn của một số thảo dược

Bài viết của Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Bác sĩ nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Thuốc thảo dược được cho là hình thức chăm sóc sức khỏe lâu đời nhất. Thực vật chứa vô số chất chuyển hóa thứ cấp hoặc chất phytochemical, có thể có vai trò trong việc điều trị và ngăn ngừa các rối loạn tiêu hóa khác nhau. Tuy nhiên, một số độc tính của thảo dược có thể gây hại cho gan thận...

Cây thuốc, bao gồm nhiều loài cây xanh khác nhau cũng như nấm được cho là những tác nhân chữa bệnh đầu tiên mà con người biết đến. Việc sử dụng các loại thảo mộc để chữa bệnh cho người và động vật đa dạng đã được lịch sử ghi lại. Từ những cư dân trong hang động thời kỳ đồ đá cũ đến các tu viện chữa bệnh thời trung cổ cũng như từ các nhà giả kim thuật thời Phục hưng như
Paracelsus đến “thời đại kỹ thuật” hiện đại, cây thuốc đã và đang tiếp tục là một phần quan trọng trong các liệu pháp chữa bệnh được áp dụng cho cả con người cũng như thú y, dược phẩm.

Việc áp dụng rất nhiều loài được sử dụng trong các phương pháp điều trị bằng thảo dược là một điều bất tiện. Nổi tiếng và được thông thạo bởi những người Hakim (thầy thuốc) về y học Ả Rập cũng như những người chữa bệnh Aztec và Maya ở Mesoamerica cổ đại, thuốc thảo dược là một phần của các phương thức y tế được hệ thống hóa cao trên toàn cầu. Các hệ thống như vậy bao gồm (nhưng không giới hạn) Ayurveda, Siddha và Unani-Tibb từ Ấn Độ, thảo mộc học truyền thống của Trung Quốc và chữa bệnh bằng thảo dược của người Mỹ bản địa (ở đây chỉ ra toàn bộ lục địa châu Mỹ), chỉ nêu tên một số.

2. Thực vật được sử dụng trong y học cổ truyền Mexico để điều trị các vấn đề tiêu hóa

Ở khắp các nước đang phát triển, những quốc gia được gọi là “thế giới thứ ba”, các bệnh đường tiêu hóa khác nhau tiếp tục là một trong những vấn đề sức khỏe thách thức nhất. Đây là trường hợp của các dân tộc bản địa khác nhau của Mexico.

Nhiều dân tộc trong số này có rất nhiều kiến ​​thức bản địa về việc sử dụng nhiều loại thực vật để điều trị bệnh. Theo quan điểm của người bản địa về đặc tính chữa bệnh của các loại thảo mộc, một số loại cây nhất định được sử dụng để điều trị các bệnh khác nhau do mùi vị hoặc mùi thơm đặc trưng của loại cây đó. Các loại thảo mộc chữa bệnh có đặc tính làm se, được sử dụng đặc biệt để điều trị tiêu chảy và kiết lỵ, trong khi các loại thảo mộc có vị đắng và thơm được sử dụng để điều trị đau và co thắt đường tiêu hóa.

Những người thực hành phương pháp trị liệu bằng thực vật hiện đại đều nhận thức được rằng câu nói phổ biến: “Nếu nó là tự nhiên, nó phải an toàn” không phải là một quan điểm thực tế. Nhiều chất độc hại nhất mà con người biết đến (từ aflatoxin gây ung thư đến độc tố gây ngộ độc thịt của vi khuẩn) là những chất tự nhiên. Mặt khác, điều này không có nghĩa là tất cả các sản phẩm thảo dược hoặc nấm đều nguy hiểm.

Tuy nhiên, mối quan tâm đặc biệt là sự khác biệt lớn trong việc kiểm soát chất lượng giữa các công ty nước ngoài và trong nước khác nhau tiếp thị các “chất bổ sung tự nhiên” này dưới dạng các sản phẩm OTC. Vì phần lớn các sản phẩm này được phân loại ở Hoa Kỳ là chất bổ sung dinh dưỡng chứ không phải là thuốc, nên chúng không bắt buộc phải chịu sự giám sát trực tiếp của FDA.

3.1. Độc tính trên gan là mối quan tâm đối với một số loại thảo mộc

Một số loại thảo mộc được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị các bệnh khác nhau được biết là có hại cho gan, đặc biệt là nếu dùng bên trong trong một thời gian dài. Một vài ví dụ bao gồm bụi cây Creosote, cái gọi là "Chaparral" (Larrea tridentata -Zygophyllacaeae). Lá và cành của cây bụi xerophytic này được dùng làm trà hoặc thuốc để điều trị vô số bệnh, từ bệnh hoa liễu đến bệnh thận và đường tiêu hóa. Các viên thuốc có xu hướng cô đặc hơn và do đó có nguy cơ gây độc cao hơn.

Trà hoa chuông (Symphytum officinale-Boraginaceae) cũng như các loại trà Colt's foot (Tussilago farfara-Asteraceae) cũng là một độc tính của thảo dược gây hại cho gan do hàm lượng alkaloid pyrrolizidine có trong chúng. Ngoài ra, có một số trường hợp ngộ độc gan kava kava (Piper methysticum- Piperaceae), đặc biệt nếu kết hợp với một số loại thuốc (tương tác thảo mộc và thuốc) hoặc đồ uống có cồn.

3.2. Thuốc và Nấm độc

Việc sử dụng các loại nấm làm thuốc trong y học cổ truyền rất phổ biến, đặc biệt là trong y học cổ truyền phương Đông. Hiện nay, chúng có sẵn trong các cửa hàng thực phẩm sức khỏe trên khắp Hoa Kỳ. Nhiều loại nấm bậc cao (“nấm”) được sử dụng để điều trị các bệnh khác nhau, bao gồm một số loại ung thư. Chúng chứa polysaccharid phức tạp hoạt động như chất điều biến miễn dịch và có thể hữu ích như tác nhân gây độc tế bào chống lại một số dòng tế bào ung thư.

Mặt khác, ngộ độc nấm độc thường do ngẫu nhiên và xảy ra khi xử lý không cẩn thận và nhận biết sai do tiêu thụ nấm ngoài tự nhiên. Một số loài thảo dược có độc tính cyclopeptide rất gây hại cho gan và thận, đôi khi dẫn đến tử vong.

Điều thú vị là, một hợp chất tự nhiên được gọi là silymarin, (có nguồn gốc từ cây thuốc được gọi là cây kế sữa), được các bác sĩ ở Đức sử dụng như một loại thuốc giải độc cho ngộ độc nấm, với điều kiện là nó được sử dụng vào tĩnh mạch trong vòng 24 giờ sau khi ăn.

3.3. Điều quan trọng là phải đánh giá khả năng xảy ra tương tác giữa thảo mộc và thuốc.

Mỗi ngày có hàng ngàn loại cây thuốc và nấm được bệnh nhân sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh, từ đau bụng ở trẻ sơ sinh đến ung thư dạ dày. Thuốc thảo dược khoa học hoặc liệu pháp thực vật được thực hành rất phổ biến ở nhiều vùng, đặc biệt là Tây Âu, không chỉ bởi các nhà thảo dược mà còn bởi các bác sĩ.

Thật không may, nhiều loài thực vật được y học cổ truyền bản địa ở nhiều nước đang phát triển sử dụng vẫn chưa được nghiên cứu sâu. Tuy nhiên, các chuyên gia đã xem xét những điều mà các bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa nên xem xét để đưa vào chế độ luyện tập của họ, nhằm làm phong phú cũng như đa dạng hóa phương pháp điều trị của họ. Kiến thức tốt hơn về các loại cây thuốc thường dùng và thành phần hoạt tính của chúng sẽ giúp bác sĩ giao tiếp hiệu quả hơn với bệnh nhân có thể đang dùng một số loại thuốc này mà không cần thông báo chính thức cho bác sĩ của họ. Ngoài ra, điều quan trọng là phải đánh giá khả năng xảy ra tương tác thảo mộc và thuốc. Nhìn chung, chúng ta có thể nói rằng sử dụng một số chế phẩm thảo dược cho các vấn đề tiêu hóa có sẵn trên thị trường hiện nay sẽ có tác dụng độc hại tối thiểu hoặc không bất ngờ, ngoại trừ các phản ứng dị ứng đặc trưng hiếm gặp hoặc việc sử dụng chúng bị cấm trong thời kỳ mang thai.

Mặc dù hiện tại chưa có quy trình phê duyệt chính thức của FDA, nhưng khi được sử dụng một cách thận trọng, rất nhiều loài cây thuốc và nấm chắc chắn có thể bổ sung vào danh mục trị liệu của các bác sĩ phương Tây.

Tài liệu tham khảo:

• Armando Enrique González-Stuart và cộng sự. Medicinal Plants for Digestive Disorders What Gastroenterologist Needs to Know. Gastrointestinal motility and functional bowel disorders, series #11. September 2015 • Volume XXXIX, Issue 9
• Bone K, Mills S. Phytotherapy 2nd ed. London: Elsevier; 2012.
• Wynn S, Bougere, B. Veterinary Herbal Medicine: New York; Elsevier; 2007.
• Micozzi M. Celestial Healing. San Francisco, CA: Singing Dragon; 2013.
• Micozzi M. Vital Healing. San Francisco, CA: Singing Dragon; 2013.