Không tự ý dùng thuốc mỡ steroid

Steroid dùng tại chỗ là nhóm thuốc chống viêm được sử dụng khá phổ biến nhằm kiểm soát tình trạng viêm da cơ địa, eczema và các bệnh lý viêm da khác. Thuốc chứa steroid bôi ngoài da có thể tồn tại dưới dạng kem (cream), thuốc mỡ chứa steroid (ointment), dung dịch (solution), gel... với các nồng độ khác nhau, khi sử dụng bệnh nhân cần bôi lên da, niêm mạc hoặc dùng để súc miệng. Hầu hết các thuốc chứa steroid bôi ngoài da được bào chế dưới dạng đơn độc 1 hoạt chất hoặc kết hợp thêm các hoạt chất khác như kháng sinh, kháng nấm, calcipotriol. Nhìn chung các thuốc chứa steroid bôi ngoài da đều có tác dụng:

• Chống viêm;
• Ức chế miễn dịch;
• Chống tăng sinh tế bào;
• Co mạch.

Trong các loại steroid dùng tại chỗ khác nhau sẽ có sự khác nhau về hoạt lực hay về độ mạnh của thuốc. Độ mạnh phụ thuộc vào cấu trúc phân tử đặc hiệu của hoạt chất đó, tỷ lệ hấp thu qua da (0,25-3%), lượng tác dụng đến được tế bào đích, dạng bào chế... Mặt khác khi sử dụng thuốc chứa steroid bôi ngoài da lên các vùng da khác nhau sẽ có độ hấp thu steroid khác nhau. Theo đó các vùng hấp thu thuốc nhiều nhất: mí mắt, vùng sinh dục, các nếp gấp... và các vùng hấp thu ít nhất là lòng bàn tay, lòng bàn chân...

Các dạng bào chế của thuốc chứa steroid bôi ngoài da và các chỉ định thường gặp:

• Thuốc chứa steroid bôi ngoài da dạng kem, lotion: phổ biến nhất, được sử dụng để bôi lên các thương tổn ở vùng da nhẵn, hoặc thương tổn có độ dày ít.
• Thuốc mỡ steroid: dùng cho vùng da khô, vùng da không có lông tóc. Loại thuốc này thường không chứa chất bảo quản nên ít gây kích ứng và dị ứng da, tuy nhiên lại làm tăng nguy cơ bị viêm nang lông và rôm sảy.
• Thuốc chứa steroid bôi ngoài da dạng gel, dung dịch: dùng cho vùng da có lông, tóc, có thể gây se khô, châm chích da, viêm.

Thông thường, nếu kê toa thuốc chứa steroid bôi ngoài da, bác sĩ sẽ cho bệnh nhân dùng kem thoa steroid từ nồng độ thấp nhất để xem cơ thể của bệnh nhân phản ứng với thuốc như thế nào. Sau đó, hàm lượng steroid có trong thuốc chứa steroid bôi ngoài da sẽ tăng dần dần nếu hàm lượng ở mức thấp không hiệu quả. Ví dụ các bệnh nhân lần đầu tiên mắc bệnh chàm thường được kê hydrocortisone (1%) là lựa chọn đầu tiên.

Khi sử thuốc chứa steroid bôi ngoài da không nên dùng quá một tuần, nếu phương pháp thoa steroid không giúp cải thiện tình trạng bệnh hoặc làm bệnh tình trở nên trầm trọng hơn, lúc này cần áp dụng một chế độ trị liệu mới hoặc tăng liều steroid, hoặc phải dùng sang những phương thức trị liệu khác.

Việc bôi quá nhiều thuốc chứa steroid bôi ngoài da và sử dụng chúng trong một thời gian dài là điều vô cùng nguy hại. Những loại kem thoa có chứa hàm lượng cao steroid thường được bác sĩ kê cho bệnh nhân dùng trong thời gian ngắn, 1 tuần hoặc đôi khi có thể lên đến 2 tuần chứ không thể lâu hơn. Sử dụng thuốc chứa steroid bôi ngoài da bừa bãi sẽ dẫn đến những hậu quả như làm da bị mỏng, da bị biến đổi màu, rạn da... Khi sử dụng thuốc chứa steroid bôi ngoài da và nhận thấy những dấu hiệu bất thường, bạn cần đi khám bác sĩ da liễu ngay để được tư vấn và thay đổi liệu trình.

Các tác dụng phụ có thể xảy ra khi dùng steroid tại chỗ kéo dài, hoặc dùng loại steroid có độ mạnh không phù hợp với vùng da bị bệnh:

• Hội chứng Cushing: xảy ra khi dùng kéo dài loại steroid có hoạt lực mạnh như dùng trên 50g clobetasol propionate hoặc trên 500g hydrocortisone mỗi tuần;
• Mỏng da, teo da;
• Rạn da (nách, háng, bẹn);
• Xuất huyết dưới da;
• Giãn mạch máu;
• Rậm lông, lông mọc dài ra;
• Khởi phát tình trạng nhiễm trùng da: chốc, nấm da, herpes, viêm nang lông do Malassezia, u mềm lây;
• Viêm da quanh miệng;
• Trứng cá đỏ do steroid;
• Tổn thương da sau ngừng corticoid: ngứa, châm chích...;
• Vảy nến thể mủ;
• Viêm da tiếp xúc dị ứng với steroid, tá dược, chất bảo quản;
• Phụ nữ mang thai có thể dùng thuốc chứa steroid bôi ngoài da tại chỗ loại nhẹ hoặc trung bình, không sử dụng loại mạnh trên diện rộng, vì có nguy cơ gây cân nặng thấp cho thai nhi;
• Nhiều mỹ phẩm trộn steroid gây viêm da phụ thuộc corticoid và các tác dụng phụ khác.

Tổn thương da khi ngừng sử dụng thuốc chứa steroid bôi ngoài da: xảy ra trong vài ngày đến vài tuần ngừng thuốc bôi/mỹ phẩm chứa steroid mà trước đó người bệnh đã dùng trong thời gian dài (hàng tháng), với loại steroid có hoạt lực mạnh, thường biểu hiện với hai hình thái lâm sàng:

• Da đỏ, bừng, nóng (viêm da do steroid hoặc chứng nghiện/phụ thuộc steroid).
• Viêm da dạng sẩn, mụn mủ (trứng cá đỏ do steroid, viêm da quanh miệng, viêm da quanh mắt).

Lưu ý cần phân biệt viêm da do steroid với bệnh viêm da cơ địa khiến người bệnh cần dùng thuốc chứa steroid bôi ngoài da: Viêm da do steroid thường có cảm giác bừng, nóng hơn là ngứa, các vùng da đỏ thành mảng, vị trí không đặc hiệu như khi bị viêm da cơ địa, thường chỉ gặp các triệu chứng ở vùng bôi thuốc.