Hội chứng ruột kích thích hay bệnh lý viêm ruột

Bài viết được viết bởi ThS.BS Mai Viễn Phương - Bác sĩ nội soi tiêu hóa, Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Bệnh lý viêm ruột là tình trạng viêm mãn tính ở ruột do nhiều nguyên nhân thực thể khác nhau. Hội chứng ruột kích thích (HCRKT) là một rối loạn thường gặp có ảnh hưởng đến ruột già (đại tràng). Hội chứng này thường gây co thắt, đau bụng, chướng bụng, đầy hơi, tiêu chảy và táo bón. HCRKT là một tình trạng mãn tính mà bạn cần phải kiểm soát dài hạn.

Mặc dù vẫn có các dấu hiệu và triệu chứng gây khó chịu nhưng khác với bệnh viêm loét đại tràng và bệnh Crohn là các dạng của bệnh viêm ruột, HCRKT không làm thay đổi mô ruột hoặc tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.

Chỉ một số ít người bị hội chứng ruột kích thích có các dấu hiệu và triệu chứng nghiêm trọng. Một số người có thể kiểm soát các triệu chứng của mình bằng cách điều chỉnh chế độ ăn uống, lối sống và kiểm soát căng thẳng. Một số khác thì sẽ cần dùng thuốc và tư vấn.

Hai loại bệnh lý này, có các triệu chứng lâm sàng tương tự nhau, rất dễ lẫn lộn, nhưng điều trị và tiên lượng hoàn toàn khác nhau.

Các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng ruột kích thích và bệnh viêm ruột có thể khác nhau theo từng người và thường giống với các bệnh khác. Những dấu hiệu và triệu chứng thường gặp là:

• Đau hoặc đau quặn bụng
• Cảm giác chướng bụng
• Đầy hơi
• Tiêu chảy hoặc táo bón – đôi khi có các đợt táo bón và tiêu chảy xen kẽ nhau
• Chất nhầy trong phân

Đối với hầu hết các trường hợp thì HCRKT là một tình trạng mãn tính, mặc dù các dấu hiệu và triệu chứng có lúc xấu đi và có lúc cải thiện hoặc thậm chí mất đi hoàn toànVề mặt triệu chứng tiêu hóa, rất khó phân biệt được hai thể bệnh này. Tuy nhiên, đại tiện phân lẫn nhầy máu, sụt cân nhiều, kèm lở loét ở miệng, hậu môn, thì thường liên quan đến bệnh lý viêm ruột nhiều hơn.

Khách hàng có thể tham khảo thêm:

>>> Nhận diện hội chứng ruột kích thích - phân biệt với các bệnh tiêu hóa

Nguyên nhân gây ra hội chứng ruột kích thích hiện vẫn chưa được xác định rõ ràng nhưng hội chứng này có thể do nhiều yếu tố gây ra. Thành ruột được lót bằng các lớp cơ có khả năng co bóp và thư giãn nhịp nhàng trong quá trình vận chuyển thức ăn từ dạ dày qua ruột đến trực tràng.

Khi bạn bị hội chứng ruột kích thích, các cơn co thắt có thể mạnh hơn và kéo dài hơn bình thường nên sẽ gây ra tình trạng đầy hơi, chướng bụng và tiêu chảy. Ngược lại, khi ruột co thắt yếu, quá trình vận chuyển thức ăn sẽ diễn ra chậm làm cho phân trở nên cứng và khô.

Những bất thường của hệ thần kinh ở đường tiêu hóa cũng có thể là nguyên nhân làm cho bạn cảm thấy khó chịu hơn bình thường khi bụng bị trướng hơi hoặc đầy phân.

Sự phối hợp kém hiệu quả giữa các tín hiệu của não và ruột có thể làm cho cơ thể của bạn phản ứng quá mức với những thay đổi thường xảy ra trong quá trình tiêu hóa. Sự phản ứng quá mức này có thể làm cho bạn bị đau, tiêu chảy hoặc táo bón. Dù nguyên nhân do đâu, thì ở bệnh nhân bị hội chứng ruột kích thích, không có tổn thương thực thể ở ruột

Đối với bệnh lý viêm ruột, gồm hai thể bệnh là viêm loét đại tràng và bệnh Crohn, hai thể bệnh này đều có tổn thương thực thể ở ruột. Bệnh này bao gồm một đáp ứng miễn dịch bất thường gây nên một tình trạng viêm thái quá. Nó thường ảnh hưởng đến các thành ruột, nhất là phần dưới của ruột non (hồi tràng) và các đoạn của đại tràng.

Khách hàng có thể tham khảo thêm:

>>> Stress có thể kích hoạt hội chứng ruột kích thích

Đối với hội chứng ruột kích thích, các yếu tố kích phát có thể không ảnh hưởng đến người này nhưng lại gây ra các triệu chứng ở những người bị HCRKT – tuy nhiên không phải tất cả mọi người bị hội chứng này đều phản ứng với cùng một yếu tố kích phát. Các yếu tố kích phát có thể bao gồm:

• Thực phẩm: mối liên quan giữa tình trạng dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm với hội chứng ruột kích thích hiện vẫn chưa được làm rõ, tuy nhiên nhiều người đã có triệu chứng nặng hơn sau khi ăn một số loại thực phẩm. Các loại thực phẩm có liên quan là sô cô la, gia vị, chất béo, trái cây, các loại đậu, cải bắp, bông cải trắng, bông cải xanh, sữa, thức uống có ga và rượu bia;
• Căng thẳng: hầu hết những người bị HCRKT có thể thấy các dấu hiệu và triệu chứng của mình xấu đi hoặc thường xuyên hơn trong các giai đoạn có nhiều căng thẳng, như tuần cuối cùng hoặc tuần đầu tiên làm công việc mới. Tuy nhiên, căng thẳng chỉ có thể làm nặng thêm các triệu chứng, chứ không gây ra triệu chứng;
• Nội tiết tố: phụ nữ có khả năng bị HCRKT cao gấp hai lần, các nhà nghiên cứu cho rằng sự thay đổi nội tiết tố đóng một vai trò trong việc gây ra hội chứng này. Nhiều phụ nữ nhận thấy các dấu hiệu và triệu chứng trở nên nặng hơn trong hoặc trước/sau kỳ kinh nguyệt;
• Các bệnh lý khác: đôi khi các bệnh lý khác như đợt tiêu chảy nhiễm trùng cấp tính (viêm dạ dày ruột) hoặc tình trạng vi khuẩn phát triển quá mức trong đường ruột (loạn khuẩn) có thể kích thích HCRKT.

Đối với bệnh lý viêm ruột, có thể có các yếu tố thuận lợi sau:

• Lịch sử gia đình. Có nguy cơ cao nếu có thân nhân, chẳng hạn như anh em, cha mẹ hoặc con, với căn bệnh này.
• Sử dụng Isotretinoin (Accutane). Isotretinoin (Accutane) là một loại thuốc đôi khi được dùng để điều trị sẹo mụn trứng cá nang hoặc không đáp ứng với điều trị khác. Mặc dù nhân quả chưa được chứng minh, các nghiên cứu đã báo cáo sự phát triển của bệnh viêm ruột với việc sử dụng isotretinoin.
• Thuốc chống viêm không steroid. Mặc dù các thuốc này - ibuprofen (Advil, Motrin, những loại khác), naproxen (Aleve), diclofenac (Cataflam, Voltaren), piroxicam (Feldene và những loại khác) - không được xác nhận gây ra viêm loét đại tràng, có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng tương tự. Ngoài ra, những loại thuốc này có thể làm cho loét đại tràng hiện có tồi tệ hơn, và có thể làm cho chẩn đoán ban đầu khó khăn hơn.
• Hút thuốc. Đây là yếu tố quan trọng nhất có thể kiểm soát được. Hút thuốc cũng làm cho bệnh nặng hơn và nhiều nguy cơ phải mổ hơn. Nếu bạn đang hút thuốc, điều quan trọng nhất là phải ngừng hút.

Vì không có những bằng chứng thực thể để chẩn đoán chính xác HCRKT nên việc chẩn đoán là một quá trình loại trừ các bệnh lý khác. Để hỗ trợ cho quá trình này, các nhà nghiên cứu đã phát triển hai bộ tiêu chuẩn để chẩn đoán HCRKT và các rối loạn chức năng tiêu hóa khác – đây là tình trạng mà đường ruột vẫn bình thường nhưng vận hành (có chức năng) bất thường. Cả hai bộ tiêu chuẩn này đều dựa trên các triệu chứng sau khi đã loại trừ các bệnh lý khác.

• Tiêu chuẩn Rome: theo các tiêu chuẩn này, bạn phải có một số dấu hiệu và triệu chứng trước khi được bác sĩ chẩn đoán hội chứng ruột kích thích. Triệu chứng quan trọng nhất là tình trạng đau bụng và khó chịu phải kéo dài ít nhất 3 ngày/tháng và trong ba tháng vừa qua, kết hợp với từ hai triệu chứng sau đây trở lên: tăng số lần đại tiện, thay đổi tần suất của phân hoặc thay đổi độ đặc của phân.
• Tiêu chí Manning: các tiêu chuẩn này tập trung vào việc giảm đau sau khi đi tiêu, cảm giác đi tiêu không hết phân, chất nhầy trong phân và thay đổi độ đặc của phân. Triệu chứng càng nhiều thì khả năng bị HCRKT càng cao.

Bác sĩ sẽ đánh giá xem bạn phù hợp với các tiêu chuẩn nào, cũng như đánh giá xem bạn có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào khác cho thấy bạn đang bị một bệnh lý khác nghiêm trọng hơn. Một vài dấu hiệu và triệu chứng báo động giúp gợi ý thực hiện các kiểm tra bổ sung bao gồm:

• Khởi phát sau 50 tuổi;
• Sụt cân;
• Chảy máu trực tràng;
• Sốt;
• Buồn nôn hoặc nôn ói tái phát;
• Đau bụng, đặc biệt là không hết đau hoàn toàn sau khi đi tiêu, hoặc xảy ra vào ban đêm;
• Tiêu chảy kéo dài hoặc làm bạn thức giấc;
• Thiếu máu do thiếu sắt.

Nếu bạn không có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng báo động nào nêu trên, bác sĩ có thể đề nghị một chế độ điều trị mà không cần thực hiện kiểm tra bổ sung. Tuy nhiên, nếu bạn không đáp ứng với điều trị này thì có thể bạn phải thực hiện các kiểm tra bổ sung.

Đối với bệnh lý viêm ruột, ngoài dựa vào triệu chứng lâm sàng, nội soi đại tràng là một thủ thuật bắt buộc, vì có những hình ảnh đặc trưng trên nội soi của bệnh viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn, với hình ảnh viêm phù nề, xuất huyết, giả mạc, các ổ loét, rò tiêu hóa,... ở thành ống tiêu hóa, đồng thời, bác sĩ sẽ lấy mẫu nhỏ ở thành ruột xem xét dưới kính hiển vi (Xét nghiệm mô bệnh học) để xem bản chất viêm của ống tiêu hóa.

Tóm lại, một bệnh nhân có rối loạn về đi tiêu, cần phải được tham vấn và thăm khám đầy đủ với bác sĩ chuyên khoa, đưa ra các xét nghiệm phù hợp thì mới có thể chẩn đoán và điều trị hợp lý được.

Một điều quan trọng nữa, là các bệnh lý u đại tràng cũng có những dấu hiệu tương tự, trước khi chẩn đoán bệnh nhân bị hội chứng ruột kích thích, cần loại trừ tất cả những bệnh lý này.

Tại Bệnh viện Vinmec, việc thực hiện chẩn đoán thông qua nội soi đại tràng với máy nội soi Olympus CV 190, với chức năng NBI (Narrow Banding Imaging - nội soi với dải tần ánh sáng hẹp) cho kết quả hình ảnh phân tích bệnh lý niêm mạc rõ nét hơn so với nội soi thông thường, phát hiện các tổn thương viêm loét ở đại tràng.