Nang giả tụy: Những điều cần biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Văn Quân - Phó Trưởng khoa Ngoại tổng hợp - Khoa Ngoại tổng hợp & Gây mê - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng

Khác với nang tụy, nang giả tụy là một túi phản ứng hình thành nhằm khu trú dịch tụy khi đã bị rò rỉ khỏi nhu mô tụy. Vì chỉ được bao bọc bởi thành lớp nang rất mỏng, một lượng lớn men tụy có thể bị phóng thích vào phúc mạc bất cứ lúc nào, gây ra hậu quả nghiêm trọng. Các thông tin về nang giả tuyến tụy nhằm giúp kiểm soát và theo dõi người bệnh, tìm kiếm và can thiệp nang giả tụy nếu có sau đợt viêm tụy cấp.

Tuyến tụy là một cơ quan nằm phía sau dạ dày, bài tiết men tiêu hóa theo ống tụy dẫn vào ruột non. Tuyến tụy cũng thuộc hệ nội tiết khi sản xuất ra hormone insulin bài tiết thẳng vào trong vòng tuần hoàn giúp kiểm soát lượng đường trong máu.

Viêm tụy cấp xảy ra khi có các phản ứng viêm bị hoạt hóa tại nhu mô tụy. Khi tuyến tụy bị viêm, cơ quan này có thể rò rỉ các enzyme tiêu hóa. Điều này càng làm tổn thương thêm nhu mô tuyến tụy. Để khắc phục tình trạng này, phản ứng thành mạc trong ổ bụng sẽ tạo thành các mô xơ, nhằm mục đích khu trú dịch tụy. Chính cơ chế này làm hình thành ra các nang giả tụy.

Như vậy, nang giả tụy là một túi phình chứa một lượng dịch tụy bị rò rỉ ra khỏi tuyến tụy. Chúng có thể hình thành ngay bên cạnh tuyến tụy trong các quá trình xảy ra viêm tụy cấp.

Nang giả tụy là khác hoàn toàn với nang tụy thực sự. Trong khi cả nang tụy và nang giả tụy đều là tập hợp của dịch tụy, một nang tụy thực sự là một cấu trúc khép kín, có lớp tế bào ngăn cách với mô gần đó; ngược lại, một giả tụy là một túi đóng kín và không có một lớp tế bào biểu mô ngăn cách nó với các mô gần đó. Sự khác biệt này rất quan trọng, giúp định hướng can thiệp.

Ngoài ra, một số u nang tụy lại có thể là một khối ung thư tụy trong khi nang giả tụy lại hiếm khi là ung thư. Tuy vậy, nếu có kích thước lớn, chúng có thể cần được can thiệp dẫn lưu, phòng tránh nguy cơ gây đau hay vỡ ra, lan tràn dịch tụy gây viêm phúc mạc hóa chất hoặc nang giả tụy cũng là môi trường thuận lợi của sự nhiễm trùng.

Khác với nang tụy là hình thành tự phát, nang giả tụy hình thành khi các tế bào của tuyến tụy bị viêm hoặc bị tổn thương, các enzyme tuyến tụy bắt đầu rò rỉ ra ngoài. Chính sự rò rỉ các enzyme tụy không chỉ gây hại cho các mô lành lặn của tuyến tụy mà còn cả cho các tạng xung quanh.

Nang giả tụy có thể khởi phát sau một đợt viêm tụy đột ngột cấp tính. Tuy vậy, những người bị viêm tụy mãn tính cũng có thể bị nang giả tụy do chúng có thể hình thành trong điều kiện các đợt viêm tụy cấp trên nền viêm tụy mãn tính.

Sự hiện diện của sỏi mật gây kẹt ống mật tụy và uống nhiều rượu là hai nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm tụy và qua đó gây hình thành nang giả tụy. Ngoài ra, còn một số nguyên nhân khác như sau:

• Chấn thương tuyến tụy
• Nhiễm trùng tuyến tụy
• Khối u tụy
• Nồng độ canxi trong máu cao
• Nồng độ triglyceride trong máu rất cao
• Tổn thương tụy do thuốc
• Bệnh lý tự miễn
• Bệnh lý xơ nang do di truyền

Các triệu chứng của viêm tụy và hình thành nang giả tụy như sau:

• Đau bụng, đau lan ra xung quanh lưng
• Sốt
• Bụng chướng
• Buồn nôn và nôn ói

Nếu tình trạng viêm tụy nặng, hình thành nang giả tụy cũng có thể gây mất nước, tụt huyết áp. Đôi khi tình trạng người bệnh trở nên nguy kịch một cách nhanh chóng, rối loạn chức năng các cơ quan và trụy tuần hoàn. Đồng thời, nếu nang giả tụy vỡ cũng gây ra các biến chứng tương tự.

Tuy nhiên, sự hình thành nang giả tụy có lúc không có bất kỳ triệu chứng gì. Sự hiện diện của khối nang này chỉ được phát hiện tình cờ khi khảo sát hình ảnh học trong ổ bụng vì một bệnh lý khác.

Việc chẩn đoán nang giả tụy sẽ dựa trên bệnh sử, các triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm, bao gồm:

• Các xét nghiệm định lượng nồng độ men tụy trong máu và cả trong nước tiểu.
• Các xét nghiệm đánh giá tình trạng chuyển hóa bên trong cơ thể như công thức máu, đo lường các chất điện giải natri, kali, canxi, glucose, triglyceride máu...
• Các xét nghiệm hình ảnh học, có thể bao gồm siêu âm bụng hoặc chụp cắt lớp ổ bụng (CT scan). Nếu các bằng chứng giúp phân biệt nang tụy và nang giả tụy vẫn chưa rõ ràng, người bệnh có thể cần chỉ định chụp cộng hưởng từ (MRI) hay dụng cụ siêu âm đặc biệt là siêu âm qua nội soi.
• Trong trường hợp chẩn đoán vẫn chưa được thống nhất, bác sĩ sẽ cần lấy một mẫu chất lỏng trong u nang để xét nghiệm. Dụng cụ để thực hiện là một kim dài, mỏng đưa vào tận khối u dưới hướng dẫn của hình ảnh học. Kết quả sẽ giúp phân định là nang tụy, nang giả tụy, áp xe hay ung thư tụy.

Điều trị nang giả tụy thường gồm hai phần: (1) điều trị viêm tụy và (2) điều trị cho giả mạc. Để điều trị viêm tụy, người bệnh được thực hiện các điều sau đây:

• Nghỉ ngơi tại giường, hạn chế vận động
• Truyền dung dịch điện giải qua đường tĩnh mạch
• Thuốc giảm đau
• Thuốc chống nôn
• Nhịn ăn uống hoàn toàn trong một thời gian để tuyến tụy có thể nghỉ ngơi hoặc nuôi dưỡng qua đường mũi thông qua ống thông dạ dày đến ruột non mà không qua tá tràng - tức không cần sự tham gia của tuyến tụy.

Điều trị cho giả mạc và nang giả tụy có thể khác nhau. Nhiều trường hợp nang giả tụy với kích thước nhỏ sẽ tự thu lại và biến mất trong khi chỉ điều trị viêm tụy cấp đơn thuần. Tuy nhiên, người bệnh vẫn cần kiểm tra lại định kỳ bằng hình ảnh học nhằm loại trừ khả năng nang giả tụy hình thành trở lại. Trong trường hợp nang giả tụy có kích thước lớn, người bệnh cần được dẫn lưu dịch tụy trong nang ra ngoài xuyên qua da hay phẫu thuật bóc tách nang giả tụy.

Nang giả tụy đôi khi không gây ảnh hưởng gì nhưng cũng có khi gây ra vấn đề nghiêm trọng. Chúng thậm chí có thể gây tử vong nếu không được điều trị ngay lập tức. May mắn thay, hầu hết trường hợp này là khá hiếm.

Các biến chứng có thể xảy ra do nang giả tụy bao gồm:

• Nhiễm trùng, biến chứng này có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết và sốc nhiễm trùng.
• Xuất huyết trong nang
• Xuất huyết vào lách
• Hình thành huyết khối trong tĩnh mạch lách
• Tắc nghẽn ống mật chủ do nang chèn ép, gây vàng da, vàng mắt
• Tăng áp cửa
• Tắc nghẽn đường ra của dạ dày
• Nang tụy vỡ

Khi nang giả tụy gây ra một trong các biến chứng trên đây, phẫu thuật cấp cứu hay can thiệp dẫn lưu dịch trong nang luôn có chỉ định.

Tóm lại, nang giả tụy là một túi chứa dịch tụy khi đã bị rò rỉ ra ngoài. Tình trạng này có thể không có biểu hiện gì nhưng đôi khi cũng gây ra các vấn đề nghiêm trọng, có khi còn hơn cả tình trạng viêm tụy cấp nếu giải phóng ồ ạt men tụy vào trong phúc mạc. Chính vì thế, việc phát hiện sớm sự hiện diện của nang giả tụy sau biến cố viêm tụy cấp và chủ động can thiệp là điều cần thiết, giúp phòng ngừa biến chứng nặng nề về sau.