Đường và muối ảnh hưởng đến huyết áp như thế nào?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Đỗ Nguyễn Thùy Đoan Trang - Trưởng nhóm Tuần hoàn ngoài cơ thể - Trung tâm Tim mạch - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Một trong những vấn đề tim mạch gây tử vong thuộc loại trên thế giới chính là tăng huyết áp. Đây là một tình trạng bệnh lý phổ biến ở hầu hết các nước đang phát triển. Chế độ và thói quen ăn mặn cũng như ngọt là những yếu tố nguy cơ chính của tăng huyết áp. Vậy sử dụng quá mức đường và muối sẽ ảnh hưởng như thế nào đến huyết áp?

Tăng huyết áp hay còn gọi là cao huyết áp (dân gian gọi là cao máu), là tình trạng áp lực trong lòng mạch tăng cao (huyết áp tâm thu ≥ 140 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90mmHg) biểu hiện bởi các triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, đau đầu. Đôi khi bệnh nhân không có biểu hiện triệu chứng mà chỉ tình cờ phát hiện khi đo huyết áp. Nếu không điều trị, tình trạng tăng huyết áp sẽ làm tổn thương các cơ quan đích như tim, não, gan, thận. Hậu quả gây nên các bệnh lý nặng nề hơn như: suy tim, tai biến mạch máu não, suy gan, suy thận và tử vong.

Mỗi năm tại Hoa Kỳ có hơn ngàn người tử vong do tăng huyết áp và tiêu tốn chi phí điều trị hơn 50 tỷ đô mỗi năm. Tại Việt Nam, theo số liệu của Hội Tim Mạch Việt Nam năm 2016, khoảng 48% dân số Việt Nam có nguy cơ mắc bệnh tăng huyết áp. Đây là một con số đáng lo ngại, vì vậy kiểm soát bệnh lý tăng huyết áp là mục tiêu chính giúp nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Thành phần chính của muối ăn là NaCL, khi sử dụng nhiều muối lượng Na trong cơ thể sẽ tăng. Ion Na+ làm tăng nồng độ thẩm thấu của tế bào làm tích nước trong cơ thể, tăng trương lực thành mạch, gây co mạch, tăng sức cản ngoại vi và lâu dần dẫn đến tình trạng tăng huyết áp.

Theo khuyến nghị của Viện Dinh dưỡng quốc gia thì mức tiêu thụ muối ăn không quá 5g/ngày. Nhưng thực tế, theo kết quả điều tra trong dân số, người Việt Nam tiêu thụ trung bình lượng muối lên đến 9,4g/ngày. Với chế độ ăn thừa muối là một nguy cơ cao tiểm ẩn dẫn đến tăng huyết áp và các bệnh lý tim mạch khác.

Từ trước đến nay, chúng ta đều biết việc hạn chế ăn mặn là một trong những bước tiếp cận đầu tiên trong việc điều trị tăng huyết áp. Tuy nhiên, những lợi ích của việc giảm lượng muối tiêu thụ mỗi ngày vẫn đang gây tranh cãi. Những nghiên cứu hiện nay cho thấy việc điều trị tăng huyết áp bằng cách giảm ăn mặn vẫn còn chưa có nhiều hiệu quả.

Một nghiên cứu trên 100,000 bệnh nhân được chỉ định hạn chế muối trong khoảng 3 - 6 g/mỗi ngày cho thấy tỷ lệ tử vong và các biến cố tim mạch đã giảm so với những bệnh nhân có lượng tiêu thụ muối ăn cao hoặc thấp hơn. Vì vậy, một số khuyến cáo hạn chế muối ăn dưới 3g mỗi ngày có thể gây tổn hại cho cơ thể.

Những loại thức ăn chế biến sẵn không chỉ chứa nhiều natri mà còn có lượng carbohydrates đã được tinh chế. Những loại đường đơn này, đặc biệt là đường monosaccharide fructose đóng vai trò quan trọng trong bệnh lý tăng huyết áp. Hơn nữa, những bằng chứng cho thấy đường nói chung và fructose nói riêng làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch thông qua nhiều cơ chế khác nhau.

Sucrose (đường mía) được tạo thành từ hai loại monosaccharides là glucose và fructose. Đường Sucrose là thành phần chủ yếu trong các loại thực phẩm công nghiệp chế biến sẵn nhưng không có độ ngọt bằng những loại đường khác. Trong các loại nước uống trái cây và soda, đường sử dụng chủ yếu là siro có tỉ lệ đường fructose cao (55% fructose và 45% glucose), loại đường này có vị ngọt hơn.

Khi tiêu thụ nhiều đường fructose có thể làm tăng hoạt hệ thống thần kinh giao cảm. Đây là cơ chế gây nên tăng nhịp tim, tăng cung lượng tim, tăng giữ Na ở thận và co mạch. Tất cả những đáp ứng này đều dẫn đến làm tăng huyết áp và tăng nhu cầu oxy của cơ tim.

Khi cơ thể tiêu hóa 750ml (24 oz) đồ uống có gas có thể làm tăng huyết áp tâm thu lên 15mmHg; huyết áp tâm trương lên 9 mmHg và nhịp tim lên khoảng 9 nhịp/phút. Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng tiêu thụ nhiều đường có làm tăng huyết áp nhiều hơn là muối và điều này có ý nghĩa quan trọng trong chế độ ăn ở người bị tăng huyết áp.

Những người hấp thu hơn 25% calories từ đường có nguy cơ tử vong vì các bệnh lý tim mạch so với những người nạp calories từ những nguồn thực phẩm khác.

Tại Hoa Kỳ, lượng đường tiêu thụ mỗi ngày cao gấp 2 đến 8 lần mức của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (American Heart Association - AHA) và tổ chức y tế thế giới (WHO) khuyến cáo. Ở người lớn, mức tiêu thụ này còn cao hơn từ 6 đến 16 lần so với giá trị khuyến cáo.

Tuy nhiên, việc hấp thu đường (bao gồm cả đường fructose ) có trong những thực phẩm tự nhiên như trái cây tốt cho sức khỏe và không gây hại cho cơ thể. Vì vậy, việc hạn chế lượng đường tiêu thụ từ thực phẩm là một cách tốt giúp bảo vệ sức khỏe khỏi tăng huyết áp và các bệnh lý tim mạch.

Những bệnh nhân đã mắc cao huyết áp nên tránh sử dụng quá mức các thức ăn chế biến sẵn vì đây là nguồn thực phẩm chứa rất nhiều muối và đường. Đặc biệt là các loại thực phẩm như đồ ăn nhanh, bánh ngọt, đường fructose, đường mía, các món ăn chiên rán dầu mỡ chứa nhiều chất béo bão hòa cũng là một yếu tố tiềm tàng gây tăng huyết áp

Hạn chế sử dụng muối, tránh các món ăn đóng hộp, lên men sẵn như dưa muối. Tránh các chất kích thích như rượu bia, cà phê, thuốc lá. Bên cạnh đó cần có một chế độ luyện tập hợp lý để nâng cao sức khỏe cho bản thân.

Nguồn tham khảo: webmd.com, medicalnewstoday.com