Chụp X quang cột sống có thể cho biết điều gì?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Lê Thảo Trâm - Bác sĩ Chẩn Đoán Hình Ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Chụp X quang cột sống là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh thường quy giúp bác sĩ phát hiện ra các vấn đề bất thường ở các phần cũng như toàn bộ cột sống mà mắt thường không nhìn thấy được.

Cột sống là phần trụ cột để nâng đỡ toàn bộ cơ thể. Cột sống người thường bao gồm 33 đốt sống và các thành phần cơ bản khác, như đĩa đệm, tủy sống, các rễ thần kinh,...

• Chụp X quang từng vùng của cột sống trên hai bình diện thẳng và nghiêng: Chụp X quang cột sống cổ, X quang cột sống thắt lưng,...
• Chụp cột sống các tư thế đặc biệt như: Chụp đốt sống C1, C2 tư thế thẳng, há miệng; Chụp cột sống chếch 3/4 để phát hiện các biến đổi của lỗ liên hợp.
• Chụp tủy cản quang để phát hiện sự hẹp tắc của ống tuỷ (đặc biệt do u tuỷ). Chụp bao rễ thần kinh (đặc biệt là do thoát vị đĩa đệm đoạn cột sống thắt lưng).
• Chụp cắt lớp vi tính – Chụp cộng hưởng từ: là phương pháp hiện nay được coi là có giá trị nhất trong lĩnh vực tạo hình ảnh y học ở cột sống và tuỷ sống. Được chỉ định trong những trường hợp nghi u tuỷ, thoát vị đĩa đệm.

Chụp X quang cột sống là kỹ thuật quan trọng trong y học, giúp chẩn đoán nhiều bệnh lý cột sống thường gặp như:

• Dị dạng cột sống bẩm sinh
• Thoái hóa cột sống
• Thoát vị đĩa đệm
• Chấn thương cột sống
• Lao cột sống
• Bệnh viêm cột sống dính khớp
• Bệnh u tủy sống

3.1. Dị dạng cột sống

Một số dị dạng cột sống thường gặp:

• Dị dạng cột sống do rối loạn chuyển tiếp: Có 8 đốt sống cổ, cột sống thắt lưng tồn tại 6 đốt.
• Gai đôi và hở eo: Nguyên nhân là do quá trình cốt hoá của cột sống thiếu hoàn thiện.
• Dính hai thân đốt bẩm sinh: Hai thân đốt dính với nhau cả ở khe đĩa đệm và dính cả phần cung sau, hai thân đốt không bị phá hủy vì thế trục cột sống không bị gù hoặc vẹo.
• Tồn tại điểm cốt hóa góc trước đốt sống: Điểm cốt hoá của thân đốt sống nằm ở các góc của thân đốt. Do quá trình cốt hóa không hoàn chỉnh, điểm cốt hoá tồn tại như một mảnh xương tách khỏi góc trước thân đốt, thường sau hoại tử vô khuẩn sụn tiếp hợp (bệnh Scheuermann).
• Cong vẹo cột sống: Nhìn trên phim thẳng tư thế trước - sau, cột sống bị lệch trục, một số đốt bị xoay trục kèm theo biến dạng thân đốt kiểu hình chêm như trong dị dạng nửa thân đốt.
• Gù đốt sống: Nhìn trên phim chụp nghiêng, cột sống bị lồi ra sau gây gù, do thân đốt biến dạng kiểu hình chêm.

3.2. Bệnh thoái hoá cột sống

Thoái hóa cột sống là bệnh thường gặp ở người trên 40 tuổi. Theo Schmorl, thoái hoá cột sống là thoái hoá vòng xơ bao quanh đĩa đệm.

Hậu quả là làm cho đĩa đệm căng phồng lên, lồi ra, dây chằng đốt sống bị kéo giãn và đóng vôi ở sát bờ đĩa đệm để hình thành nên mỏ xương. Mỏ xương thường xuất hiện ở bờ trước và hai bên thân đốt sống, ít thấy ở bờ sau (nếu có thì sẽ chèn ép tủy sống).

Chiều cao khe đĩa đệm trong thoái hoá cột sống lúc đầu ít thay đổi, nhưng sau một thời gian dài cũng bị hẹp do tình trạng thoái hóa xương sụn gây ra, đặc biệt là thoái hoá đĩa đệm.

3.3. Thoát vị đĩa đệm

Thoát vị đĩa đệm là hiện tượng thoát nhân nhầy của đĩa đệm qua lỗ rách của vòng xơ. Sự di chuyển của nhân nhầy thường ra phía sau và gây chèn ép vào ống tủy và rễ thần kinh. Thoát vị đĩa đệm thường hay gặp ở cột sống thắt lưng, có thể xảy ra ở cột sống cổ, hiếm gặp ở cột sống ngực.

Trên phim chụp X quang quy ước không cho hình ảnh trực tiếp của thoát vị đĩa đệm, tuy nhiên có một thể thoát vị đặc biệt có thể cho hình ảnh trên phim chụp X quang quy ước đó là thể thoát vị vào trong thân đốt (thoát vị Schmorl). Thể thoát vị này thường xảy ra ở những bệnh nhân có loãng xương cột sống mức độ nặng.

3.4. Chấn thương cột sống

Chấn thương cột sống là tình trạng hay gặp do tai nạn giao thông, sinh hoạt, lao động. Các tổn thương thường gặp là:

• Vỡ thân đốt: Đường gãy chạy ngang thân đốt, gây gián đoạn hoặc gập góc ở bờ trên thân đốt.
• Xẹp thân đốt: Chiều cao thân đốt bị xẹp xuống, đậm độ cản quang tăng hơn các đốt lân cận, thường lún ở bờ trước thân đốt nên hình thân đốt bị xẹp có dạng hình chêm. Khe đĩa đệm nói chung là không bị hẹp.
• Trượt thân đốt: Thường trượt ra trước, ra sau hoặc sang bên, có thể gây chèn ép tủy hoặc cắt đứt tủy hoàn toàn.
• Gãy mỏm nha C2.
• Gãy mỏm ngang: Thường gãy mỏm ngang ở các thân đốt sống thắt lưng.
• Gãy cung sau, mỏm gai ít gặp.

3.5. Lao cột sống

Lao cột sống là bệnh hay gặp nhất trong các bệnh lao xương khớp; thường gặp ở đốt sống DIX - DX và LI - LII. Hình ảnh lao cột sống diễn biến qua ba giai đoạn:

• Giai đoạn sớm: Hẹp khe đĩa đệm, thấy được trên cả hai phim thẳng và nghiêng (rõ nhất là trên phim nghiêng). Giai đoạn đầu hẹp khe đĩa đệm còn kín đáo, cần so sánh với khe đĩa đệm lân cận.
• Giai đoạn toàn phát: Cùng với dấu hiệu hẹp khe đĩa đệm là hình ảnh phá hủy của vi khuẩn lao vào thân đốt sống. Bờ thân đốt sát đĩa đệm nham nhở, thân đốt xẹp hình chêm, đường cong sinh lý bị biến dạng gập ra trước gây gù.
• Giai đoạn hồi phục và di chứng: Các thân đốt bị lao dính liền với nhau, mất khe đĩa đệm; ở cột sống ngực có hình “chân nhện”.

Ngoài ra còn có thể thấy hình ảnh ổ áp xe lạnh. Đó là đám mờ hình thoi nằm hai bên vùng đốt sống bị tổn thương lao (thường chỉ thấy rõ ở đốt sống ngực). Áp xe lạnh thường xuất hiện ở giai đoạn toàn phát của bệnh, có thể gây rò, tồn tại cho đến khi ổ lao khỏi hẳn.

3.6. Bệnh viêm cột sống dính khớp (Bechterew – Strumpell - Marie)

Khởi đầu của bệnh Bechterew là viêm khớp cùng - chậu (chiếm tới 70%), tiếp theo là thưa xương ở cột sống. Sớm nhất là khoảng sau 3 năm sẽ xuất hiện vôi hoá các dây chằng và dính các khớp của cột sống. Khi vôi hoá các dây chằng dọc trước, liên gai, dây chằng bên của cột sống sẽ giống hình ảnh “ cột sống cây tre”, “đường ray xe lửa”.

Bệnh Bechterew là bệnh viêm cột sống dính khớp lan tỏa, giai đoạn đầu tổn thương chính là ở cột sống và khớp cùng chậu, về sau hàng loạt các khớp khác cũng bị dính như khớp háng.

3.7. Bệnh u tủy sống

Các loại u tủy sống có thể gặp là: U ngoài màng cứng, u trong màng cứng ngoài tủy, u trong tủy. Đối với bệnh u tủy sống còn có thể dùng phương pháp chụp cộng hưởng từ sẽ cho hiệu quả tốt hơn và là phương pháp tạo ảnh có độ tin cậy cao nhất trong chẩn đoán u tủy.

Bác sĩ Nguyễn Lê Thảo Trâm có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh chuyên sâu về bệnh lý trên siêu âm, X quang, CT đa lát cắt, cộng hưởng từ như của hệ thần kinh, cột sống, cơ xương khớp, mô mềm, các bệnh lý u, viêm trong ổ bụng và các bệnh lý mạch máu...Ngoài ra, bác sĩ Trâm còn có khả năng thực hiện kỹ thuật chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (FNA) tuyến vú, tuyến giáp và mô mềm dưới da. Hiện đang công tác tại khoa Chẩn Đoán Hình Ảnh Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.