Bé bị nôn liên tục phải làm sao?

Nôn là triệu chứng hay gặp ở trẻ. Nôn thường xảy ra ở trẻ mắc các bệnh lý liên quan đến hệ tiêu hóa, ngoài ra nôn cũng có thể là triệu chứng gặp trong các bệnh lý thần kinh,... Tình trạng nôn liên tục có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe của trẻ. Bài viết sẽ giải đáp thắc mắc của nhiều phụ huynh“ trẻ bị nôn liên tục phải làm sao?”

Nôn là biểu hiện của nhiều bệnh lý khác nhau, nôn có thể diễn tiến trong vài ngày hoặc kéo dài nhiều tuần, thậm chí là nhiều tháng. Nhiều trường hợp nôn liên tục ở trẻ cần được chẩn đoán nguyên nhân và điều trị kịp thời nếu không sẽ để lại hậu quả nghiêm trọng.

1.1. Nhiễm trùng tiêu hóa

Nhiễm trùng tiêu hóa là nguyên nhân gây nôn thường gặp nhất ở trẻ. Trẻ thường nôn liên tục khi bị viêm dạ dày - ruột cấp do các loại virus như rotavirus, norovirus, adenovirus, calicivirus, covid-19,... hoặc do các loại vi khuẩn.

Nhiễm trùng tiêu hóa có thể xảy ra khi trẻ ăn phải thức ăn bị nhiễm bẩn, uống phải nguồn nước ô nhiễm, hoặc do trẻ có thói quen mút tay, ngậm các đồ chơi bị nhiễm bẩn. Đặc biệt trong điều kiện thời tiết nắng nóng, các mầm bệnh dễ dàng lây lan thông qua các trung gian như ruồi, muỗi, kiến, gián,... Các thực phẩm chế biến sẵn hay thức ăn đường phố, vỉa hè cũng là yếu tố nguy cơ của tình trạng nhiễm trùng tiêu hóa ở trẻ.

Nhiễm trùng tiêu hóa ở trẻ thường khởi phát triệu chứng nôn một cách đột ngột. Trẻ có thể nôn trớ hoặc nôn ồ ạt, nôn liên tục mỗi 5-30 phút trong vòng 1-12 giờ đầu, và thường hồi phục sau 24-72 giờ. Trẻ bị nhiễm trùng tiêu hóa còn biểu hiện các triệu chứng khác như: đau bụng, tiêu chảy, sốt cao,..., các triệu chứng này có thể xuất hiện đồng thời hoặc sau khi nôn 12-24 giờ.

1.2. Ngộ độc thực phẩm

Các triệu chứng ngộ độc thực phẩm thường khởi phát từ 2-12 giờ sau khi trẻ ăn hoặc uống phải thực phẩm kém chất lượng. Trẻ có thể nhiễm độc tố vi khuẩn sau khi ăn các loại thực phẩm không đảm bảo an toàn như thịt, hải sản, trứng, sữa, kem, các loại rau quả,...

Trẻ bị ngộ độc thực phẩm có thể biểu hiện triệu chứng buồn nôn, nôn mửa, đau bụng, tiêu chảy,... Biểu hiện nôn trong ngộ độc thực phẩm khá tương tự với nhiễm trùng tiêu hóa và thực tế cho thấy rất khó để phân biệt hai bệnh lý này. Tuy nhiên, khác với nhiễm trùng tiêu hóa, trẻ bị ngộ độc thực phẩm thường không sốt, có thể kèm tiêu chảy hoặc không và triệu chứng nôn thường không kéo dài trên 12 giờ.

1.3. Bệnh lý cấp cứu ngoại khoa

Một số bệnh lý ngoại khoa như lồng ruột, tắc ruột,... cũng biểu hiện tình trạng nôn liên tục ở trẻ. Đây là một tình trạng cấp cứu cần được phát hiện sớm và xử trí, can thiệp ngoại khoa kịp thời nếu không sẽ để lại hậu quả nghiêm trọng. Trẻ bị lồng ruột, tắc ruột thường biểu hiện triệu chứng điển hình là đau bụng dữ dội kèm nôn mửa, bí trung đại tiện, bụng chướng.

Trẻ sơ sinh 3-5 tuần tuổi xuất hiện nôn dữ dội, liên tục, lặp đi lặp lại nhiều lần trong ngày thì cần cảnh giác với tình trạng hẹp phì đại môn vị.

1.4. Bệnh lý thần kinh trung ương

Không chỉ xuất hiện trong bệnh lý tiêu hóa, nôn còn là biểu hiện của các bệnh lý thần kinh như nhiễm trùng thần kinh trung ương. Trẻ bị viêm não, viêm màng não biểu hiện các triệu chứng: đau đầu, sốt, buồn nôn, nôn mửa,...

Do đó, không nên chủ quan trước tình trạng nôn ở trẻ khi chưa loại trừ được các nguyên nhân nguy hiểm như bệnh lý ở thần kinh trung ương.

1.5. Chế độ ăn uống không hợp lý

Việc cho trẻ ăn uống quá độ vượt quá nhu cầu của trẻ cũng là nguyên nhân gây nôn trớ thường gặp ở trẻ, nhất là trẻ nhỏ. Nếu cứ ép trẻ ăn quá nhiều vào mỗi bữa thì tình trạng nôn có thể tiếp diễn hàng ngày.

1.6. Các nguyên nhân gây nôn khác ở trẻ

Một số nguyên nhân gây nôn khác ít gặp ở trẻ đó là: nhiễm trùng đường tiết niệu, ngộ độc thuốc hay độc chất, say tàu xe,...

Nhiều phụ huynh không biết bé bị nôn liên tục phải làm sao, bài viết sẽ đưa ra hướng xử trí bước đầu đối với những trẻ bị nôn liên tục.

2.1. Bù nước và điện giải

Trẻ nôn liên tục cần được bổ sung nước và điện giải để tránh các rối loạn chuyển hóa trong cơ thể. Tốt nhất cho trẻ uống dung dịch Oresol (dạng gói bột hoặc dạng viên) và pha đúng theo hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất. Một số trẻ không thích mùi vị của Oresol và có thể phản ứng lại bằng cách nôn nhiều hơn, do đó không nên ép trẻ uống một lúc quá nhiều, mà nên chia nhỏ và cho bé uống từng ngụm. Chú ý bổ sung khoảng 50-100 ml dung dịch Oresol sau mỗi lần trẻ nôn hoặc đại tiện phân lỏng.

Phụ huynh cần nhận biết một số dấu hiệu mất nước ở trẻ nôn, tiêu chảy để có hướng xử trí trước mắt kịp thời.

• Đối với mất nước nhẹ: Trẻ có thể có biểu hiện khô môi, khô mắt, khát nước,... Trong trường hợp này, trẻ bú mẹ cần tăng cường cữ bú, trẻ lớn hơn có thể cho uống thêm nước đun sôi để nguội, nước hoa quả,... bên cạnh dung dịch Oresol, và nên sớm đưa trẻ tới các cơ quan y tế.
• Đối với mất nước nặng hơn: Trẻ biểu hiện mắt trũng và sâu, khô môi, khóc không ra nước mắt, không tiểu tiện 6 giờ liên tục, mệt mỏi. Ngay lập tức đưa trẻ đi gặp bác sĩ để được bù nước, điện giải bằng đường truyền tĩnh mạch và điều trị kịp thời.

2.2. Chế độ dinh dưỡng khi trẻ bị nôn liên tục

Đối với trẻ còn bú mẹ, bà mẹ tiếp tục cho trẻ bú, có thể chia nhỏ các cữ bú và cho trẻ bú theo nhu cầu. Chú ý để trẻ nằm đầu cao sau khi bú nhằm giảm tình trạng trào ngược và nôn trớ ở trẻ.

Đối với những trẻ lớn bị nôn liên tục, trẻ được khuyến cáo ăn những thức ăn lỏng, dễ tiêu để thức ăn được tiêu hóa và hấp thu dễ dàng, tránh ăn thức ăn cứng, khó tiêu sẽ khiến hệ tiêu hóa đang bị tổn thương phải làm việc “quá tải”.

Cho trẻ ăn uống trở lại bình thường khi trẻ không nôn từ 12-24 giờ, và khuyến khích trẻ ăn nhiều hơn khi hồi phục. Trong và sau khi khỏi bệnh, trẻ vẫn cần được cung cấp đủ nước phù hợp với nhu cầu của cơ thể.

2.3. Thuốc điều trị, hỗ trợ triệu chứng

• Thuốc hạ sốt: Nếu trẻ sốt từ 38,5 độ C trở lên, sử dụng thuốc hạ sốt thông thường như Paracetamol với liều lượng và cách dùng phù hợp với cân nặng của trẻ, có thể kết hợp với phương pháp lau mát để hạ nhiệt hiệu quả.
• Thuốc kháng sinh: Tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc kháng sinh cho trẻ nếu không được bác sĩ kê đơn, vì không phải tình trạng nôn nào cũng liên quan đến nhiễm trùng.
• Thuốc chống nôn, thuốc cầm tiêu chảy: Phụ huynh hết sức lưu ý không được tự ý sử dụng thuốc chống nôn và thuốc cầm tiêu chảy, vì đó là hoạt động tự bảo vệ nhằm đào thải các tác nhân gây bệnh ra khỏi cơ thể. Dùng thuốc chống nôn, thuốc cầm tiêu chảy không đúng sẽ làm giảm nhu động ruột, kéo dài thời gian vi khuẩn hay độc tố gây ngộ độc lưu lại trong đường tiêu hóa, khiến trẻ đầy bụng, chướng hơi, và kéo dài thời gian bị bệnh.

2.4. Phòng ngừa lây nhiễm

Nhiễm trùng tiêu hóa, ngộ độc thực phẩm là những nguyên nhân gây nôn phổ biến nhất ở trẻ. Việc giữ gìn vệ sinh trong gia đình có ý nghĩa quan trọng, vừa tránh làm nặng thêm hoặc khởi phát tình trạng nhiễm trùng ở trẻ, vừa phòng tránh lây nhiễm trong gia đình. Chú ý rửa tay bằng nước và xà phòng thường xuyên: trước và sau khi chuẩn bị thức ăn cho trẻ, trước và sau khi chăm sóc trẻ,...

Trẻ bị nôn liên tục cần được đưa đến bệnh viện ngay trong các trường hợp:

• Nôn tất cả mọi thứ
• Nôn kéo dài trên 24 giờ
• Dịch nôn lẫn máu đỏ tươi / máu bầm hoặc có màu vàng / màu xanh
• Dấu mất nước
• Các dấu hiệu nguy hiểm khác: bỏ bú, đau bụng, khóc thét, co giật, li bì, khó đánh thức,...