Giảm di chứng não do ngạt sơ sinh

Bài viết được duyệt chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Đoàn Ngọc Quỳnh Trâm - Bác sĩ Nhi - Sơ sinh Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Theo Tổ chức y tế thế giới WHO, ước tính cứ 1000 trẻ sơ sinh được sinh ra đúng kỳ hạn thì sẽ xảy ra từ 2 đến 10 trường hợp trẻ bị ngạt sơ sinh, tỷ lệ này tăng cao hơn nữa đối với các trường hợp sinh non. Ngạt khi sinh có thể xảy ra ở giai đoạn trước hoặc ngay khi chuyển dạ, hậu quả là trẻ sinh ra có thể mắc các di chứng não như bệnh lý não thiếu oxy.

Ngạt ở trẻ sơ sinh hay ngạt sơ sinh là một tổn thương của thai nhi và trẻ sơ sinh do thiếu oxy kéo dài đủ lâu trong quá trình sinh nở gây ra những tổn thương về mặt thể chất cho trẻ, thường là để lại di chứng não. Các cơ quan của trẻ sơ sinh như tim, phổi, gan, ruột, thận tuy đều có thể chịu những tổn thương nhưng tổn thương não sẽ có ít khả năng để chữa lành nhanh hoặc hoàn toàn nhất.

Ngạt sơ sinh sẽ được phát hiện ngay nếu khi đẻ ra trẻ sơ sinh không khóc trong vòng vài phút đầu đời. Theo thống kê, có tới 20 - 50% trẻ sinh ngạt nặng tử vong trong thời kỳ sơ sinh và 25% trẻ bị ngạt sơ sinh sống sót sẽ có biểu hiện tổn thương não hoặc ở dạng tổn thương tâm thần (có thể kể đến như chậm phát triển, thiểu năng trí tuệ), hoặc có thể ở dạng tổn thương thể chất khác.

Các yếu tố gây suy thai cũng là yếu tố gây ngạt sơ sinh, chúng bao gồm:

• Nguyên nhân từ mẹ: Người mẹ quá trẻ hoặc quá già, đặc biệt nếu như người mẹ mắc các bệnh lý như hen suyễn, tim phổi, bệnh tiểu đường, huyết áp cao, huyết áp thấp, ra máu trước sinh, thiếu máu nặng, tử cung co thắt bất thường thì đây đều là các yếu tố để bác sĩ đánh giá nguy cơ ngạt sơ sinh có thể xảy ra hay không;
• Chậm phát triển thai nhi trong tử cung,
• Dịch ối bẩn;
• Đa thai, thai quá hạn;
• Xuất huyết;
• Thiếu chăm sóc bà mẹ khi mang thai;
• Tăng cường chuyển dạ với oxytocin;
• Sản giật và tiền sản giật;
• Trẻ sơ sinh thiếu cân;
• Thiếu máu trong suốt quá trình mang thai và khi sinh.

Ngạt sơ sinh gây ra rất nhiều những tổn thương về mặt thế thể chất, đặc biệt là chức năng của não. Có thể kể đến các hệ quả ngạt sơ sinh để lại ở trẻ như:

• Tỷ lệ tử vong mà ngạt sơ sinh gây ra ở trẻ lên tới 10 -30%;
• Chậm phát triển thần kinh có tỷ lệ 15 - 45%;
• Chỉ có 3 – 13 % bại não có dấu hiệu ngạt trong lúc sanh;
• Chậm phát triển thần kinh theo Sarnat/giai đoạn Sarnat:

Trong bào thai

• Biểu hiện đầu tiên của thiếu oxy thai có thể là sự chậm phát triển của trẻ trong tử cung cùng sự tăng đề kháng mạch máu;
• Qua da đầu thai phân tích máu thu được kết quả pH < 7,2;
• Trong quá trình người mẹ có dấu hiệu chuyển dạ, thông qua theo dõi quan sát thấy nhịp tim thai chậm, không đều hoặc muộn hơn tăng nhịp tim thai.

Trong khi sinh

Trong khi sinh các bác sĩ thông thường sẽ xác định ngạt sơ sinh dựa vào các tiêu chuẩn sau:

• Suy thai cấp (biểu hiện ở việc dịch ối có phân su, nhịp tim thai bất thường);
• Lúc 5 phút và 10 phút nhận thấy Apgar < 5 điểm;
• Toan chuyển hóa nặng;
• Các dấu hiệu thần kinh như giảm trương lực cơ, co giật, hôn mê,...;
• Các cơ quan như tim, phổi, thận và gan xuất hiện tổn thương (suy đa phủ tạng);
• Tất cả các nguyên nhân khác của bệnh não sẽ được loại bỏ.

• Các xét nghiệm: LDH, điện giải đồ, creatinin ure máu, đông máu và khí máu, men tim, men gan.
• Điện não đồ tích hợp biên độ (Amplitude integrated electroencephalography - aEEG): sóng chậm ở giai đoạn I có giá trị chẩn đoán và tiên lượng;
• Siêu âm qua thóp: nếu trong trường hợp phát hiện xuất huyết lớn nội sọ sẽ chống chỉ định điều trị phương pháp hạ thân nhiệt cứu trẻ sơ sinh bị ngạt;
• Chụp cắt lớp vi tính sọ não (CT Scanner) xác định: tổn thương thiếu máu do thiếu oxy cục bộ, cùng các tổn thương khác như phù não, xuất huyết;
• Chụp cộng hưởng từ sọ não (MRI): đây là kỹ thuật được lựa chọn để cho thấy các tổn thương não trong khoảng thời gian giữa ngày thứ 7-10.

Nếu trước thời gian sinh, các bác sĩ sẽ thực hiện mọi biện pháp để làm giảm thời gian thiếu oxy, đồng thời theo dõi sát sao nhịp tim thai trong chuyển dạ.

Trong phòng sinh sẽ thực hiện hồi sức trẻ sơ sinh bị ngạt ngay tức thì để tránh thiếu oxy, thiếu máu cục bộ sau sinh, giảm thiểu di chứng não do ngạt sơ sinh.

Sau sinh: Điều trị để tránh những di chứng:

• Do giảm không khí;
• Tăng tiêu thụ oxy trong khi co giật;
• Tăng áp lực nội sọ do phù não.

Ngạt sơ sinh là một bệnh lý nguy hiểm, bởi nếu không được chẩn đoán và có hướng điều trị phù hợp sẽ mất đi tiên lượng giảm thiểu các di chứng căn bệnh này để lại, đặc biệt là di chứng não ở trẻ sơ sinh. Do đó người mẹ cần thực hiện siêu âm thai định kỳ để các bác sĩ có thể kịp thời phát hiện và có phác đồ điều trị đúng đắn nếu không may có biểu hiện ngạt sơ sinh xảy ra. Để tránh nguy cơ này, các sản phụ cũng nên lựa chọn các bệnh viện sinh nở có chuyên môn tốt, có trang thiết bị y tế hiện đại, có thể thực hiện cấp cứu sau sinh trong các trường hợp khẩn cấp.

Tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, sản phụ được trải nghiệm “đẻ không đau” với đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng có kinh nghiệm chuyên môn cao, phòng sinh được thiết kế theo tiêu chuẩn hiện đại, thân thiện, trang thiết bị tiện nghi và các thiết bị đảm bảo an toàn cho thai phụ. Đặc biệt, tại Vinmec có máy siêu âm tại phòng sinh có thể đo được vị trí đầu thai nhi trong khung chậu của mẹ giúp bác sĩ tiên lượng được ca sinh khó, hay dễ để lựa chọn phương pháp sinh thích hợp, an toàn cho mẹ và con. Mỗi phòng sinh đều có xe chăm sóc sơ sinh hiện đại nhất, đầy đủ các thiết bị từ đèn giữ ấm, cân em bé, hệ thống đánh giá sức khỏe của bé (đo nhịp tim, nhịp thở, huyết áp, oxy trong máu)... giúp kịp thời chẩn đoán và điều trị các vấn đề sức khỏe của trẻ khi sinh.

Đặc biệt, trong các trường hợp khẩn cấp, Khoa Sản có thể phối hợp cùng với khoa Nhi để đưa ra phương hướng điều trị, đảm bảo cơ hội sống, khỏe mạnh cho trẻ cao nhất.