Hướng dẫn bổ sung sắt cho trẻ thiếu máu

Ở mỗi độ tuổi, cùng với sự phát triển thể chất, trẻ em cần lượng máu đủ để nuôi dưỡng các tế bào máu và hình thành tế bào mới. Trong đó, trẻ từ 6 tháng tuổi - 6 tuổi cần có huyết sắc tố đạt trên 100g/l. Nếu huyết sắc tố thấp hơn ngưỡng này thì tức là trẻ em bị thiếu máu.

Nguyên nhân trẻ bị thiếu máu thiếu sắt thường là:

1.1 Thiếu sắt dự trữ khi còn ở trong bụng mẹ

Thai nhi phát triển trong bụng mẹ không chỉ cần được nhận đủ chất dinh dưỡng để phát triển mà còn cần một số loại dinh dưỡng dự trữ, bao gồm cả chất sắt. Quá trình tích lũy sắt của thai nhi diễn ra khá sớm. Trẻ sau khi sinh đủ tháng sẽ tích lũy được khoảng 25 - 3.000mg sắt. Lượng sắt tích lũy này sẽ được cơ thể sử dụng dần cho việc tạo máu trong 3 - 4 tháng đầu sau sinh, khi dinh dưỡng chưa đáp ứng được nhu cầu của bé.

Trẻ sinh ra có thể bị thiếu sắt dự trữ do sinh non, sinh đôi hoặc mẹ bầu bị thiếu máu trong thai kỳ.

1.2 Trẻ có tốc độ tăng trưởng nhanh

Sau khi sinh, trẻ có tốc độ phát triển thể chất và cân nặng rất nhanh, đặc biệt là những trẻ sinh thiếu tháng. Vì thế, lượng sắt sử dụng để tạo máu cũng cần nhiều hơn. Trong khi đó, nguồn dinh dưỡng của trẻ chủ yếu là sữa nên có thể không cung cấp đủ lượng sắt mà cơ thể cần. Vì thế, với những trẻ sinh non hoặc trẻ phát triển nhanh, ngoài sữa mẹ, cần bổ sung cho trẻ nguồn dinh dưỡng khác để tăng dự trữ sắt.

1.3 Chế độ ăn thiếu sắt

Chế độ ăn thiếu sắt, không đầy đủ dinh dưỡng cũng là nguyên nhân gây tình trạng thiếu sắt ở trẻ em.

1.4 Mắc một số bệnh lý

Các bệnh lý mà trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ có thể gặp phải như: Rối loạn tiêu hóa, dị ứng sữa bò, cảm cúm, giảm hấp thu sắt (do viêm ruột, tổn thương tá tràng, dùng kháng sinh,...), xuất huyết kéo dài (giun móc, xuất huyết tiêu hóa), bị thiếu transferrin bẩm sinh, sắt không đi vào được tủy xương,... đều làm giảm hấp thu sắt, dẫn đến tình trạng thiếu máu.

Cơ thể cần có sắt để tạo ra hemoglobin - một loại protein có trong các tế bào hồng cầu, giúp vận chuyển oxy đi khắp cơ thể. Do đó, nếu không đủ sắt, các cơ, mô, tế bào của trẻ,... sẽ không nhận được nguồn oxy cần thiết.

Tốt nhất, trẻ em nên được bổ sung sắt và vitamin từ 1 chế độ ăn uống cân bằng và giàu dinh dưỡng. Nếu bố mẹ cho bé ăn đủ thực phẩm giàu sắt thì có thể trẻ không cần bổ sung sắt. Nhu cầu sắt ở trẻ tùy theo độ tuổi như sau:

• Trẻ 7 – 12 tháng tuổi: 11mg;
• Trẻ 1 – 3 tuổi: 7mg;
• Trẻ 4 – 8 tuổi: 10mg;
• Trẻ 9 – 13 tuổi: 8mg;
• Trẻ 14 -18 tuổi: 11mg (nam), 15mg (nữ).

Tùy mức độ thiếu máu thiếu sắt, trẻ có thể gặp triệu chứng hoặc không. Nếu triệu chứng như yếu đuối, da xanh tái, hay quấy khóc,... đã xuất hiện thì mức độ thiếu máu thiếu sắt đã trở nên trầm trọng. Thiếu máu thiếu sắt nặng gây những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như tăng nhịp tim, khó thở, sưng bàn tay - bàn chân, rối loạn hành vi,...

Khi trẻ xuất hiện những dấu hiệu bất thường trên, cha mẹ nên đưa bé tới bệnh viện kiểm tra sớm. Việc phát hiện sớm và bổ sung sắt cho trẻ thiếu máu kịp thời sẽ giúp bé có sức khỏe tốt và phát triển bình thường.

Vậy cần bổ sung chất sắt cho trẻ em bị thiếu máu như thế nào?

3.1 Bổ sung sắt bằng dược phẩm

Hiện có nhiều sản phẩm bổ sung sắt dành riêng cho trẻ nhỏ. Với sự chỉ định và giám sát của bác sĩ, cha mẹ có thể cho bé sử dụng một trong các loại sau:

• Dạng giọt lỏng: Chất bổ sung sắt dạng lỏng giúp bé hấp thu sắt dễ dàng hơn. Thông thường, nó được dùng dưới dạng 1 ống nhỏ giọt, có vạch định liều lượng. Bao bì như vậy giúp bố mẹ dễ dàng cho trẻ uống sắt bổ sung. Lưu ý: Sắt có thể làm răng của trẻ bị ố vàng. Do vậy, nên đánh răng sau khi cho bé uống các chất bổ sung sắt có dạng lỏng;
• Dạng siro: Siro bổ sung sắt thường có vị ngọt, tạo sự thích thú cho trẻ. Cha mẹ có thể dùng muỗng đi kèm với lọ siro để đo lường đúng hàm lượng và cho bé uống;
• Dạng viên nhai: Nếu cảm thấy khó khăn với việc đo liều lượng sắt cho bé với dạng lỏng hoặc siro, cha mẹ có thể cho trẻ sử dụng viên nhai bổ sung sắt. Viên nhai có vị ngọt, dễ nhai, có chứa nhiều vitamin và mùi hương dễ chịu. Tuy nhiên, cần lưu ý là loại viên nhai thường có hàm lượng sắt tương đối thấp. Cha mẹ cũng nên lưu ý luôn đóng nắp hộp, để xa tầm tay của trẻ em để tránh việc trẻ tự ý dùng thuốc;
• Dạng kẹo cao su: Kẹo cao su bổ sung sắt cũng là một lựa chọn phù hợp cho trẻ. Chúng có hương vị thơm, an toàn cho bé. Tuy vậy, cha mẹ cũng nên hết sức thận trọng, để sản phẩm tránh xa tầm tay của trẻ em;
• Dạng bột: Với sắt bổ sung dạng bột, cha mẹ có thể trộn chúng vào thức ăn của trẻ (ví dụ trộn với sữa chua, bột, cháo,...).

3.2 Bổ sung sắt cho trẻ thiếu máu bằng thực phẩm

Những thực phẩm giúp bổ sung sắt cho trẻ được chuyên gia dinh dưỡng khuyên dùng gồm:

• Gan động vật: Gan các loài động vật như gà, bò, heo,... đều có hàm lượng sắt cao, đặc biệt phù hợp với trẻ bị thiếu máu thiếu sắt. 100g gan lợn cung cấp 12mg sắt, 100g gan bò cung cấp 6,5mg sắt, 100g gan gà cung cấp 100mg sắt. Tuy nhiên, khi chế biến các món ăn từ gan động vật, cha mẹ cần rửa sạch, bóp sạch máu đọng, nấu chín hẳn rồi mới cho trẻ ăn;
• Thịt đỏ: Các loại thịt đỏ như bò, cừu, heo, dê,... là nguồn bổ sung sắt phong phú, giúp cải thiện huyết sắc tố cho cơ thể. Thịt bò nạc là nguồn chất sắt dồi dào nhất: 100g thịt bò cung cấp 3,1mg sắt (tương đương 21% lượng sắt cần tiêu thụ trong ngày). Ngoài ra, thịt bò còn chứa sắt heme - loại sắt cơ thể dễ dàng hấp thụ. Tuy nhiên, cha mẹ không nên cho trẻ ăn quá nhiều thịt đỏ vì chúng có hàm lượng cao cholesterol, có thể dẫn đến bệnh béo phì, bệnh tim mạch,...;
• Hải sản: Là nhóm thực phẩm bổ sung sắt dồi dào cho bé, hỗ trợ điều trị thiếu máu thiếu sắt hiệu quả. 100g cua đồng có 4,7mg sắt, 100g cua biển có 3,8mg sắt, 100g tôm khô có 4,6mg sắt,... Ngoài ra, hải sản còn giàu vitamin B12, giúp tăng cường hoạt động của các tế bào hồng cầu trong máu. Thiếu vitamin B12 có thể gây thiếu máu nghiêm trọng. Do đó, cha mẹ có thể cho trẻ ăn các loại hải sản để bổ sung các dưỡng chất này. Tuy nhiên, nên cho trẻ ăn ít một, thận trọng vì loại thực phẩm này dễ gây dị ứng và có hàm lượng cao các kim loại nặng;
• Trái cây: Nho, dâu tây, dưa hấu, chuối, đu đủ, mận, chà là,... là những loại trái cây giúp bổ sung hàm lượng sắt cao cho trẻ. Dưa hấu ngoài công dụng bổ sung sắt còn giúp lợi tiểu, chữa trị bệnh huyết áp cao, bệnh viêm thận,... Dâu tây và quả mâm xôi cung cấp hàm lượng sắt cao và các chất chống oxy hóa, giúp củng cố hệ miễn dịch cho bé. Bên cạnh đó, các bậc phụ huynh cũng nên chú ý bổ sung các loại quả giàu vitamin C vào chế độ ăn của bé như ổi, cam, quýt, kiwi,... vì vitamin c giúp tăng cường sự hấp thu sắt của cơ thể;
• Thịt gà: Ức gà chứa nhiều sắt nhất so với các bộ phận khác của con gà. 100g ức gà cung cấp khoảng 0,7mg sắt. Các bộ phận khác như tủy, xương, gan gà,... cũng giúp tăng cường hemoglobin cho cơ thể;
• Rau xanh: Là lựa chọn lý tưởng để bổ sung sắt, vitamin và các dưỡng chất cần thiết cho bé. Việc ăn rau xanh thường xuyên giúp phòng ngừa các bệnh tim mạch, béo phì,... cho trẻ;
• Trứng: Là loại thực phẩm “siêu dinh dưỡng” vì chúng có chứa nhiều dưỡng chất mà cơ thể cần như sắt, protein, photpho, canxi, vitamin và khoáng chất. 100g lòng đỏ trứng có chứa tới 2,7 mg sắt. Do đó, loại thực phẩm này có tác dụng hạn chế nguy cơ thiếu máu ở trẻ em, giúp bổ sung sắt và tăng cường lượng máu đi nuôi cơ thể. Mẹ có thể bổ sung trứng vào thực đơn ăn uống của bé nhưng cần lưu ý không cho trẻ ăn ăn quá 4 quả/tuần;
• Các loại đậu, hạt: Có vai trò tuyệt vời trong việc bổ sung sắt cho cơ thể. Các loại thực phẩm này đều có nhiều cách chế biến. Cha mẹ có thể lựa chọn các loại hạt khô (đậu xanh, đậu nành, hạt bí ngô, hạt hướng dương, hạt điều, hạnh nhân,...) để cho bé ăn vào các bữa phụ;
• Thực phẩm khác: Ngũ cốc nguyên cám (lúa mạch, bột yến mạch,...) chocolate đen,...

Phần trên là hướng dẫn cách bổ sung sắt cho trẻ thiếu máu. Tuy nhiên, không gì bằng chủ động phòng bệnh. Để ngăn ngừa tình trạng thiếu máu thiếu sắt ở trẻ, cha mẹ nên lưu ý:

4.1 Đối với trẻ dưới 12 tháng tuổi

Để phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt ở trẻ trong nhóm tuổi này, cha mẹ cần:

• Khi mang thai, mẹ bầu nên xây dựng cho mình 1 chế độ ăn uống giàu chất sắt. Thịt đỏ chính là nguồn cung cấp sắt dồi dào;
• Trong thai kỳ, nên thực hiện các xét nghiệm để kiểm tra tình trạng thiếu máu. Nếu bác sĩ kê đơn bổ sung sắt thì mẹ bầu nên uống đúng theo hướng dẫn;
• Cho trẻ bú mẹ hoặc lựa chọn sữa công thức có bổ sung thành phần sắt;
• Không cho trẻ uống sữa tươi khi bé chưa được 12 tháng tuổi;
• Không trì hoãn việc cho bé ăn dặm. Khi bé được khoảng 6 tháng tuổi, cha mẹ nên bắt đầu cho bé ăn thức ăn xay nhuyễn. Mẹ có thể cho trẻ ăn ngũ cốc tăng cường chất sắt. Khi bé được 7 tháng tuổi, bé có thể ăn thức ăn nghiền hoặc dạng viên mềm.

4.2 Đối với trẻ trên 1 tuổi

Để phòng ngừa tình trạng thiếu máu thiếu sắt ở trẻ vừa biết đi và trẻ đi mẫu giáo, bố mẹ cần nhớ:

• Cho bé ăn thịt nạc đỏ 3 - 4 lần/tuần. Các loại đậu, cá, trứng, thịt gia cầm,... cũng giàu chất sắt. Đây là những nguồn cung cấp chất sắt đặc biệt quan trọng trong bữa ăn hằng ngày của bé;
• Nếu gia đình theo chế độ ăn thuần chay, cần trao đổi với chuyên gia dinh dưỡng. Bác sĩ sẽ đưa ra tư vấn giúp bé nhận đủ chất sắt và các chất dinh dưỡng cần thiết khác;
• Bổ sung vitamin C cho trẻ để giúp bé hấp thu nhiều chất sắt hơn. Nên cho trẻ ăn những thực phẩm giàu vitamin C như cam, quýt, cà chua, kiwi, bắp cải, bông cải xanh, ớt chuông,...;
• Khuyến khích trẻ ăn thức ăn đặc. Lưu ý không nên cho bé uống nhiều nước giữa các bữa ăn.

4.3 Đối với thanh thiếu niên

Để ngăn ngừa nguy cơ thiếu máu thiếu sắt ở thanh thiếu niên, các bậc phụ huynh cần:

• Cho trẻ biết được tầm quan trọng của chất sắt. Ở tuổi này, trẻ đã có ý thức rõ ràng về những gì mình sẽ ăn;
• Cho trẻ ăn ngũ cốc tăng cường sắt vào bữa sáng; thêm thịt đỏ, cá, thịt gia cầm,... vào bữa trưa và bữa tối;
• Khuyến khích trẻ ăn nhiều thực phẩm giàu vitamin C, ví dụ như rau xanh hoặc trái cây.

Bổ sung sắt cho trẻ thiếu máu thiếu sắt là vô cùng cần thiết. Cha mẹ có thể lựa chọn bổ sung sắt cho bé bằng chế độ dinh dưỡng hoặc các sản phẩm bổ trợ. Tốt nhất, các bậc phụ huynh vẫn nên bổ sung những thực phẩm giàu sắt vào chế độ ăn uống hằng ngày giúp cân bằng dinh dưỡng và cải thiện tình trạng thiếu máu cho trẻ.