Trẻ còi xương do vấn đề dinh dưỡng

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Đặng Huy Toàn - Bác sĩ Nhi - Sơ Sinh - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Trẻ còi xương do dinh dưỡng có tỉ lệ gặp cao ở trẻ nhỏ dưới 3 tuổi. Bệnh lý này là tình trạng thiếu hoặc rối loạn chuyển hóa vitamin D, từ đó ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa hấp thu canxi và phospho trong tạo xương. Nguyên nhân dẫn đến trẻ suy dinh dưỡng chủ yếu là do thói quen kiêng cữ của bố mẹ, vì sợ trẻ ốm nên không cho trẻ tắm nắng dẫn đến thiếu ánh nắng mặt trời. Bên cạnh đó, bệnh lý còn được gây ra bởi các nguyên nhân sau:

• Chế độ ăn uống cho trẻ không hợp lý: Trẻ có chế độ ăn không đáp ứng được các nhu cầu dinh dưỡng, không đa dạng về chế độ ăn gây thiếu hụt các chất dinh dưỡng đặc biệt là Canxi. Canxi là chất quan trọng nhất trong sự phát triển bộ xương của trẻ, có tỷ lệ hấp thu cao hơn các thực phẩm khác và chứa hàm lượng lớn trong sữa mẹ. Vì vậy, trẻ uống ít sữa mẹ hơn số lượng cần thiết là một trong những nguy cơ hàng đầu gây còi xương.
• Chế độ ăn của trẻ, đặc biệt là trẻ đang ăn dặm có quá nhiều glucid (bột đường), protein (đạm) dẫn đến tình trạng rối loạn chuyển hóa, tăng đào thải canxi ra đường nước tiểu gây thiếu canxi cho cơ thể.
• Phụ nữ mang thai không được cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho sự phát triển của thai nhi, đặc biệt là thiếu vitamin D và Canxi dẫn đến trẻ còi xương do dinh dưỡng.
• Ngoài ra, những trẻ thiếu chất dinh dưỡng trong các trường hợp sinh non, mắc các bệnh nhiễm khuẩn, suy dinh dưỡng bào thai, rối loạn tiêu hóa kéo dài... có nguy cơ còi xương cao.

Trẻ suy dinh dưỡng thường có những dấu hiệu của bệnh như sau:

• Mồ hôi trẻ ra nhiều ngay cả khi trời mát, đặc biệt là mồ hôi trộm (mồ hôi ra vào ban đêm).
• Trẻ thường xuyên quấy khóc, kích thích, giật mình và khó ngủ.
• Trẻ có biểu hiện rụng tóc hình vành khăn hoặc rụng tóc quanh gáy.
• Đầu trẻ có bướu trán, bướu đỉnh, thóp chậm liền có bờ mềm và chồng khớp sọ.
• Trẻ có biểu hiện xương sọ mềm, dễ bị méo mó, đầu méo sang một bên hoặc bẹt phía sau.
• Trẻ có chuỗi hạt sườn và lồng ngực hình ức gà.
• Trẻ có vòng cổ tay, vòng cổ chân và xương chi cong hình chữ X, chữ O.

Trường hợp trẻ bị còi xương cấp và nặng có thể gặp dấu hiệu như sau: Cơn co giật do hạ canxi máu, tiếng rít thanh quản và các cơn khóc lặng.

Trường hợp còi xương do dinh dưỡng ở trẻ lớn có dấu hiệu thường xuyên bị đau nhức mỏi xương dài vào chiều tối hoặc ban đêm. Trẻ có dấu hiệu chậm mọc răng, răng khi mọc hay bị sâu và có men răng kém. rẻ chậm phát triển các vận động như lẫy, bò, ngồi, đi..

Bên cạnh đó, trẻ còi xương do dinh dưỡng thường thuộc các nhóm sau:

• Trẻ sinh đôi hoặc sinh non.
• Trẻ uống sữa ngoài và không được dùng sữa mẹ.
• Trẻ quá bụ bẫm.
• Trẻ sinh vào mùa đông.

Khi trẻ có các biểu hiện trên, bạn nên đưa trẻ đến thăm khám bởi các bác sĩ chuyên khoa dinh dưỡng để có chẩn đoán và điều trị thích hợp.

Thực tế luôn có sự nhầm lẫn giữa trẻ còi xương do dinh dưỡng và trẻ còi cọc. Vậy điểm khác nhau giữa hai bệnh lý này là gì?

Trẻ còi xương do dinh dưỡng có thể gặp ở cả những trẻ mà số đo cân nặng và chiều cao đạt mức bình thường và trên mức mức bình thường, nhưng vẫn thiếu photpho, vitamin D và Canxi do nhu cầu cao hơn trẻ bình thường.

Trẻ còi cọc là trẻ bị suy dinh dưỡng có số đo cân nặng và chiều cao dưới mức bình thường, trẻ có thể bị còi xương hoặc không.

Trẻ em còi xương do dinh dưỡng nếu không được điều trị kịp thời sẽ để lại nhiều hậu quả, biến chứng hay di chứng ảnh hưởng đến ngoại hình của trẻ. Một số di chứng gây bởi bệnh còi xương như sau:

• Một số cơ quan của trẻ bị biến đổi như lồng ngực bị biến dạng, chức năng hô hấp bị hạn chế, gù và vẹo cột sống.
• Trẻ bị chân vòng kiềng (chữ O) hoặc chân chữ bát (X), chân tay cong và dị tật ở răng.
• Trẻ bị chậm phát triển chiều cao, dinh dưỡng thấp có thể ảnh hưởng đến giống nòi.
• Trẻ có nguy cơ loãng xương cao và nguy cơ gãy xương khi trưởng thành, khung xương chậu hẹp ảnh hưởng đến sinh sản sau này.

Bên cạnh các biến chứng về xương, trẻ còi xương do dinh dưỡng còn bị suy giảm hệ miễn dịch, từ đó dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đặc biệt là viêm phổi.

Phương pháp điều trị ở trẻ còi xương do dinh dưỡng như sau:

• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học và đủ chất dinh dưỡng, cho trẻ bú mẹ, đảm bảo đủ bữa ăn và dinh dưỡng cho mỗi bữa ăn, vì trẻ ăn ít gây còi xương chiếm tỉ lệ cao ở bệnh lý này. Một số thực phẩm chứa hàm lượng canxi và vitamin D cao như cá hồi tự nhiên (600 – 1000 IU vitamin D trong 100g cá), lòng trứng đỏ ( 107 IU vitamin D trong 100 g)...
• Cho trẻ tắm nắng hàng ngày vào buổi sáng (trước 9 giờ sáng) bằng cách để chân, tay, bụng, lưng trẻ lộ ra ngoài từ 10 – 15 phút. Bởi vì tiền vitamin D có sẵn dưới da khi chịu tác dụng của ánh nắng mặt trời sẽ bị hoạt hóa chuyển thành vitamin D. Vitamin D giúp chuyển hóa và hấp thu canxi và phospho.
• Bác sĩ có thể kê đơn thuốc bổ sung canxi, vitamin D và các chất dinh dưỡng khác phụ thuộc vào tình trạng bệnh lý của trẻ. Việc bổ sung Canxi và vitamin D phải theo chỉ định của bác sĩ với hàm lượng và thời gian phù hợp để tránh tình trạng dư thừa gây ngộ độc vitamin D.

Phòng ngừa trẻ còi xương do dinh dưỡng phải được thực hiện ở cả mẹ và bé, trong đó bao gồm chế độ ăn uống đủ dinh dưỡng kết hợp chế độ tắm nắng và tiếp xúc ánh nắng mặt trời hợp lý cho trẻ.

Một số biện pháp phòng ngừa trẻ suy dinh dưỡng như sau:

• Từ thời điểm có thai, mẹ nên tiếp xúc hàng ngày với ánh nắng mặt trời, tốt nhất là vào buổi sáng.
• Bên cạnh đó, mẹ cần được bổ sung đủ lượng Canxi (800 – 1000 IU/ngày) trong thời gian mang bầu. Trường hợp mẹ được chẩn đoán thiếu hụt vitamin D, liều Canxi bổ sung nên theo chỉ định của bác sĩ với liều bổ sung hàng ngày là 1000 – 2000 IU vitamin D3/ngày hoặc liều cao hơn là 20.000 IU vitamin D3/tuần.
• Chế độ ăn của mẹ cần đa dạng các loại thực phẩm đặc biệt là các thực phẩm chứa nhiều vitamin D và Canxi như sữa, tôm, cá hồi, trứng, phô mai...

• Trẻ cần được tắm nắng hàng ngày khi đủ 6 tháng tuổi. Thời điểm tắm nắng phụ thuộc theo mùa, đối với mùa hè nên tắm nắng cho trẻ vào trước 8h sáng hoặc sau 16h chiều. Trong thời tiết mùa đông, thời điểm thích hợp là vào 9h sáng đến 15h chiều.
• Bên cạnh đó, trẻ cần được cung cấp đủ vitamin D, hàm lượng vitamin D cần cung cấp cho trẻ dưới 12 tháng là 400 IU/ngày và với trẻ em trên 1 tuổi là 600 IU/ngày.
• Chế độ ăn khi trẻ bắt đầu ăn dặm phải chứa đầy đủ các nhóm chất cơ bản như bột đường, chất đạm, chất béo, các vi chất thiết yếu cho cơ thể. Các thực phẩm giàu chất dinh dưỡng như cua, cá, trứng, phô mai và các loại rau xanh...
• Sau khi trẻ cai sữa, trẻ vẫn nên được uống sữa công thức, bữa ăn cho trẻ nên chứa vitamin D và đầy đủ các chất dinh dưỡng.

Như vậy, còi xương do dinh dưỡng là bệnh lý thường gặp ở trẻ nhỏ và cần có chế độ điều trị, chế độ dinh dưỡng phù hợp, cung cấp đủ vitamin D, Canxi nhằm đảm bảo cho sự phát triển hàng ngày của trẻ.

Ngoài ra cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Đồng thời các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn, giúp trẻ ăn ngon miệng. Cha mẹ có thể đồng thời áp dụng việc bổ sung chất qua đường ăn uống và các thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ tự nhiên để bé dễ hấp thụ. Điều quan trọng nhất là việc cải thiện triệu chứng cho bé thường phải diễn ra trong thời gian dài. Việc kết hợp nhiều loại thực phẩm chức năng cùng lúc hoặc thay đổi liên tục nhiều loại trong thời gian ngắn có thể khiến hệ tiêu hóa của bé không kịp thích nghi và hoàn toàn không tốt. Vì vậy cha mẹ phải thực sự kiên trì đồng hành cùng con và thường xuyên truy cập website vinmec.com để cập nhật những thông tin chăm sóc cho bé hữu ích nhé.