Vì sao biếng ăn gây suy giảm hệ miễn dịch ở trẻ?

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ nội trú Hồ Thị Hồng Tho Bác sĩ Nhi sơ sinh - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Trẻ biếng ăn là tình trạng khá phổ biến gặp ở trẻ mọi lứa tuổi, đặc biệt là trẻ ở độ tuổi ăn dặm, tuổi học mầm non. Trẻ biếng ăn được định nghĩa là khi có trên 2 dấu hiệu sau đây:

• Trẻ ăn ít hơn bình thường. Lượng thức ăn mà trẻ ăn vào trong một ngày ít hơn 50% so với khẩu phần tiêu chuẩn theo độ tuổi.
• Trẻ không ăn một số loại thức ăn như trứng, sữa, thịt, cá,... hoặc không chịu ăn tất cả các loại thức ăn.
• Trẻ ngậm thức ăn trong miệng lâu mà không chịu nhai hay không chịu nuốt.
• Bữa ăn của trẻ kéo dài quá 30 phút.
• Trẻ có biểu hiện sợ ăn, khóc, chạy trốn hoặc tìm cách quấy rối khi đến bữa ăn.
• Trẻ hay buồn nôn, nhợn ói khi nhìn thấy thức ăn.
• Trẻ thường bị táo bón, lượng phân mỗi ngày ít hơn bình thường.
• Trẻ sụt cân hoặc chậm tăng cân (theo tiêu chuẩn cân nặng ở từng độ tuổi) hoặc không tăng cân trong 3 tháng liên tục.

Theo khảo sát từ Viện Dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam, trẻ biếng ăn có tỷ lệ khoảng 45,9 – 57,7%. Đây là con số đáng báo động vì tình trạng trẻ biếng ăn kéo dài sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ, dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Tỷ lệ biếng ăn ở nhóm trẻ từ 1 đến 3 tuổi có thể đến 30 – 40% do nhiều nguyên nhân khác nhau như: tâm lý sợ ăn do bị thúc ép ăn, chế độ dinh dưỡng và cách chế biến món ăn không thích hợp, mắc các bệnh nhiễm trùng...

Tỷ lệ biếng ăn xảy ra ở trẻ em gái nhiều hơn trai. Trẻ biếng ăn kéo dài có nguy cơ chậm phát triển hơn so với những trẻ cùng tuổi, có thể dẫn đến thấp còi, suy dinh dưỡng ở trẻ. Hơn nữa, trẻ biếng ăn kéo dài cũng dễ gặp các vấn đề sức khỏe như: rối loạn tiêu hóa, hội chứng kém hấp thu, thiếu máu, mất cân bằng hormone và giảm phát triển xương.

Dinh dưỡng là yếu tố quan trọng giúp cho cơ thể khỏe mạnh. Trẻ em đang trong giai đoạn phát triển về thể chất và trí não nên nhu cầu dinh dưỡng mỗi ngày rất lớn. Các vi chất như kẽm, selen, canxi, sắt, vitamin A, C, D,... có vai trò to lớn trong hỗ trợ chức năng hệ miễn dịch. Trẻ biếng ăn kéo dài dẫn đến thiếu hụt vi chất dinh dưỡng khiến sức đề kháng kém, suy giảm chức năng miễn dịch. Trong khi đó, hệ miễn dịch là hàng rào bảo vệ cơ thể trẻ chống lại các tác nhân xâm nhập, đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Suy giảm hệ miễn dịch ở trẻ sẽ làm cho trẻ hay bị ốm vặt, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và trí tuệ.

Theo các nghiên cứu, selen và kẽm là hai nguyên tố hàng đầu trong duy trì sự sống. Ở trẻ biếng ăn kéo dài, các vi dưỡng chất thường bị thiếu là kẽm và selen. Thiếu kẽm khiến trẻ dễ bị rối loạn vị giác, ảnh hưởng xấu đến tinh thần của trẻ, tăng nguy cơ suy dinh dưỡng, thấp còi, trẻ hay bị ốm vặt do mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu hoá. Selen là vi chất cần cho phát triển hệ miễn dịch. Thiếu selen sẽ làm giảm sức đề kháng chống nhiễm trùng và gây ra suy giảm hệ miễn dịch ở trẻ, làm tổn hại các tế bào quan trọng, thúc đẩy quá trình lão hóa và cũng như tăng nguy cơ mắc các bệnh thoái hóa. Đặc biệt, thiếu selen trong chế độ ăn nếu kéo dài sẽ khiến cho người lớn và trẻ nhỏ có nguy cơ mắc ung thư, bệnh tim mạch và suy giảm miễn dịch. Bổ sung hai vi chất dinh dưỡng này sẽ kích thích trẻ ăn ngon miệng, khắc phục được chứng biếng ăn từ đó tăng sức đề kháng cơ thể, giúp cho trẻ có hệ miễn dịch khỏe mạnh.

Trẻ biếng ăn sẽ không cung cấp đủ dưỡng chất và đủ năng lượng đáp ứng cho nhu cầu phát triển của cơ thể. Trẻ biếng ăn kéo dài không thể phát triển đúng chuẩn về cân nặng, chiều cao và trí tuệ. Trẻ sẽ có thể trạng suy dinh dưỡng, xanh xao, ốm yếu, gầy còm, thấp còi hơn so với các trẻ đồng trang lứa.

Các bệnh lý thường gặp ở trẻ biếng ăn kéo dài do thiếu vi chất dinh dưỡng như thiếu máu do thiếu sắt; còi xương do thiếu canxi và vitamin D, tê phù do thiếu vitamin B1, trẻ thấp bé chậm phát triển do thiếu kẽm, khô mắt, khô giác mạc do thiếu vitamin A có thể dẫn đến mù lòa...

Hơn nữa, thiếu hụt dinh dưỡng sẽ khiến cho sức đề kháng yếu, suy giảm chức năng hệ miễn dịch nên trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng về đường hô hấp và tiêu hóa như viêm họng, viêm tai giữa, viêm phổi, tiêu chảy,... Suy giảm hệ miễn dịch ở trẻ sẽ có nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp nhiều hơn 45% và có số ngày mắc bệnh nhiều hơn 29% so với những trẻ có hệ miễn dịch khỏe mạnh.

Trẻ biếng ăn sẽ có nguy cơ chậm phát triển trí não do thiếu các chất dinh dưỡng cần thiết cho hoạt động não bộ như: chất đạm, chất bột đường, chất béo đặc biệt là các axit béo và axit amin thiết yếu như Lysine, Histidine, Threonin, DHA, Omega-3 và Omega-6; Taurin...

Trẻ ăn ngon miệng và ăn đủ chất dinh dưỡng là tiền đề để cơ thể luôn khỏe mạnh và phòng chống các bệnh tật. Vậy nên ngay từ những năm tháng đầu đời, cha mẹ hãy chú trọng đến bữa ăn của trẻ để khắc phục sớm tình trạng trẻ biếng ăn, giúp trẻ tăng sức đề kháng và có một hệ miễn dịch hoàn hảo.

• Cho trẻ ăn đúng thời điểm, khi tròn 6 tháng tuổi. Không cho trẻ bắt đầu ăn quá sớm hoặc quá muộn.
• Cho trẻ ăn cân đối về thành phần dinh dưỡng có trong nhiều loại thực phẩm.
• Khẩu phần của trẻ về số lượng và số bữa cần phù hợp với từng độ tuổi. Tránh cho ăn quá nhiều và quá no khiến trẻ khó chịu dẫn đến trẻ sợ ăn.
• Các loại thức ăn phải đa dạng để tránh thừa hoặc thiếu vitamin và khoáng chất. Món ăn phải nhiều màu sắc bắt mắt, trang trí hấp dẫn giúp trẻ hứng thú khi ăn.
• Thay đổi cách chế biến thường xuyên để giúp trẻ ngon miệng.
• Thay đổi món ăn hàng ngày, cho trẻ ăn nhiều món khác nhau, mỗi ngày nên ăn ít nhất một món mà trẻ thích.
• Cho trẻ ăn đúng giờ, đúng bữa. Không bắt ép trẻ ăn, không dọa nạt, quát mắng hay đánh trẻ.
• Không cố ép trẻ ăn món mới nếu trẻ từ chối ăn mà hãy thử vào khi khác.
• Nên xác định thời lượng nhất định cho mỗi bữa ăn nhưng không nên cho trẻ ăn kéo dài quá 30 phút. Đối với bữa ăn chính, không nên kéo dài hơn 30 phút và bữa phụ không quá 20 phút, dù bé ăn quá chậm hay chưa ăn hết thức ăn. Sau 30 phút, hãy dừng bữa ăn lại, lau miệng cho trẻ và giới thiệu món ăn cho trẻ vào bữa tiếp theo.
• Không nên cho trẻ vừa ăn vừa chơi trò chơi, xem tivi, điện thoại hay đi rong vì sẽ làm mất sự tập trung của trẻ khi ăn.
• Không nên cho trẻ ăn bánh kẹo, nước ngọt, thức ăn nhanh, nhất là vào trước bữa ăn.
• Tạo không khí thoải mái, vui vẻ khi cho trẻ ăn và khen ngợi trẻ.
• Cho trẻ ăn cùng với gia đình
• Tăng cường bổ sung các loại thực phẩm giàu kẽm và selen trong bữa ăn hàng ngày cho trẻ. Điều này sẽ làm tăng sức đề kháng giúp cơ thể trẻ phát triển khỏe mạnh và toàn diện, chống lại những tác nhân gây bệnh và hạn chế tình trạng suy dinh dưỡng. Các loại thực phẩm giàu kẽm bao gồm: thịt gà, hải sản, lòng đỏ trứng gà, các loại hạt, hoa quả và rau củ như củ cải, rau bina, cải thìa, cải xoăn và cải xanh ....
• Giấc ngủ có tầm quan trọng rất lớn trong việc cải thiện và củng cố sức đề kháng của trẻ. Cần cho trẻ ngủ đúng giờ và ngủ đủ giấc
• Thường xuyên cho trẻ vận động, tập thể dục thể thao để giúp tăng sức đề kháng. Các môn thể thao như đạp xe, bơi lội, đá bóng không chỉ hiệu quả trong việc tăng cường kháng thể tự nhiên, hấp thụ vitamin D mà còn giúp bé ăn được nhiều hơn, ngon miệng hơn, giúp trẻ hòa động năng động và sáng tạo.
• Tế bào miễn dịch nằm trên đường tiêu hóa chiếm tới 80% trong tổng số tế bào miễn dịch của cơ thể. Các hạch mạc treo ở đường tiêu hóa chính là nơi sản xuất các tế bào miễn dịch, tạo ra kháng thể giúp tăng cường sức đề kháng cho trẻ. Bổ sung men vi sinh có chứa đủ cả hai thành phần là probiotic (hệ vi khuẩn có lợi) kết hợp với prebiotic (chất xơ hòa tan) có tác dụng bổ sung lợi khuẩn, giúp cho hệ tiêu hóa của trẻ khỏe mạnh, tăng cường hấp thu chất dinh dưỡng và tăng cường hệ miễn dịch.

Khi đã hiểu rõ được lý do vì sao biếng ăn gây suy giảm hệ miễn dịch, bạn nên cân nhắc và điều chỉnh chế độ ăn của trẻ sao cho hợp lý nhằm đảm bảo tốt sự phát triển trong từng độ tuổi.

Trường hợp trẻ biếng ăn kéo dài, kém hấp thu, chậm phát triển cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Đồng thời các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn, giúp trẻ ăn ngon miệng. Cha mẹ có thể đồng thời áp dụng việc bổ sung chất qua đường ăn uống và các thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ tự nhiên để bé dễ hấp thụ. Điều quan trọng nhất là việc cải thiện triệu chứng cho bé thường phải diễn ra trong thời gian dài. Việc kết hợp nhiều loại thực phẩm chức năng cùng lúc hoặc thay đổi liên tục nhiều loại trong thời gian ngắn có thể khiến hệ tiêu hóa của bé không kịp thích nghi và hoàn toàn không tốt. Vì vậy cha mẹ phải thực sự kiên trì đồng hành cùng con và thường xuyên truy cập website vinmec.com để cập nhật những thông tin chăm sóc cho bé hữu ích nhé.