Phù phổi cấp trong chuyển dạ có thể gây tử vong

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Bùi Thị Thu - Trưởng khoa Sản phụ khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Phụ nữ mang thai mắc một số bệnh lý liên quan đến tim mạch, tăng huyết áp thai kỳ, có biểu hiện tiền sản giật hay sản giật hoặc các bệnh nhiễm trùng trong lúc mang thai thì có nguy cơ phù phổi cấp trong chuyển dạ.

Trong quá trình mang thai do những thay đổi liên quan đến thai nhi, nhiều sản phụ có thể gặp các vấn đề liên quan đến bệnh tim mạch, tăng huyết áp thai kỳ, có biểu hiện tiền sản giật, sản giật hay sản phụ mắc các bệnh nhiễm trùng trong quá trình mang thai thì rất dễ bị phù phổi cấp trong sản khoa. Phù phổi cấp cũng có nguyên nhân là do truyền dịch quá nhiều và với tốc độ nhanh. Tình trạng phù phổi cấp có thể xuất hiện trong thai kỳ, trong lúc chuyển dạ hoặc thậm chí ngay cả sau lúc sinh đẻ.

Phù phổi cấp trong sản khoa dễ có nguy cơ dẫn đến tử vong cho cả mẹ lẫn con nếu không được phát hiện sớm, chẩn đoán xác định và xử trí can thiệp kịp thời. Thực tế tại một số địa phương, đặc biệt ở tuyến đầu có các trường hợp phù phổi cấp xảy ra cho sản phụ trong khi chuyển dạ nhưng phát hiện muộn và xử trí chưa tích cực, dẫn đến những hậu quả đáng tiếc.

• Bệnh tim: Tùy thuộc vào mức độ phù phổi cấp nặng hay nhẹ của bệnh tim trong đó điển hình nhất là hẹp van 2 lá với biến chứng chủ yếu của nó là phù phổi (70-90%). Hẹp càng khít bệnh càng nặng nguy cơ biến chứng càng nhiều. Trường hợp tổn thương nhiều van tim thì tình trạng phù phổi cấp trong sản khoa càng nặng.
• Số lần đẻ: Những người đẻ con so nguy cơ xuất hiện bệnh tim và bệnh phù phổi cấp trong chuyển dạ thấp hơn so với người đẻ nhiều.
• Tuổi thai: Thai nhi càng lớn biến cố tim phù phổi cấp trong sản khoa xảy ra càng nhiều.
• Các bệnh lý tăng huyết áp thai kỳ, nhất là tiền sản giật nặng là điều kiện thuận lợi để xuất hiện cơn phù phổi cấp xảy ra trong trường hợp thực hiện thủ thuật làm đầy lòng mạch khi gây tê ngoài màng cứng hay tủy sống trong vô cảm cho sản phụ tăng huyết áp.
• Phù phổi cấp trong sản khoa cũng có thể xảy ra ở giai đoạn hậu sản, đây là giai đoạn cao điểm, có thể trầm trọng hơn so với lúc mang thai, thông thường huyết áp lên trở lại với trị số cao từ giờ thứ 12 sau đẻ. Đây là giai đoạn dễ xuất hiện tình trạng suy tim và phù phổi cấp, nguy cơ sẽ gia tăng nếu có phù nhiều, truyền dịch nhiều khi đẻ.
• Tình trạng bệnh lý như thiếu máu, suy dinh dưỡng, nhiễm khuẩn, sốt rét và bệnh thận, ngộ độc thuốc và các độc chất khác... là nguy cơ có thể dẫn đến phù phổi cấp trong chuyển dạ.

Phù phổi cấp trong sản khoa có thể xuất hiện trong thai kỳ, trong chuyển dạ hoặc sau đẻ

• Khó thở đột ngột, nhịp thở nhanh, ho nhiều, môi và đầu chi tím, tinh thần hốt hoảng, tức ngực, chân tay lạnh, vã mồ hôi lạnh.
• Nghe phổi phát hiện có ran ẩm nhỏ hạt ở đáy phổi dâng lên nhanh, gõ thấy đục ở đáy phổi.
• Từ ho khan chuyển khạc ra đờm bọt hồng ngày càng nhiều.
• Nghe tim: nhịp tim nhanh > 100 lần/ phút, kèm theo các tiếng tim bệnh lý. Đôi khi nghe tim có tiếng ngựa phi.
• Đo huyết áp: huyết áp tăng cao hoặc kẹt.
• Đo áp lực tĩnh mạch trung tâm (CVP) cao, có dấu hiệu tĩnh mạch cổ nổi.
• Chụp phim X-quang tim phổi có dấu hiệu phổi mờ.

Lưu ý cần chẩn đoán phân biệt cơn hen phế với biểu hiện khi nghe phổi có nhiều ran rít và ran ngáy, gõ vang, lồng ngực căng và cơn hen tim với hiểu hiện có khó thở ở thì thở ra, ran rít.

• Trước một trường hợp phù phổi cấp trong sản khoa, xử trí tích cực ban đầu đóng vai trò quan trọng để sản phụ qua cơn nguy kịch.
• Kiểm tra và theo dõi các dấu hiệu sinh tồn: Mạch, huyết áp, nhịp thở, nhiệt độ, nghe tim phổi.
• Đảm bảo thông thoáng đường hô hấp cho sản phụ bằng cách cho nằm đầu cao.
• Hút đờm dãi làm thông thoáng đường hô hấp, cho sản phụ thở oxy.
• Lập lại đường truyền tĩnh mạch.
• Tư vấn cho gia đình biết tình trạng nặng của bệnh phù phổi cấp trong sản khoa, nguy cơ có thể gặp phải cho mẹ và cho con.
• Tuyến xã phải tiêm dưới da 10mg morphin và chuyển lên tuyến huyện ngay, có nhân viên y tế đi kèm, cho sản phụ thở oxy (nếu có), tư thế đầu cao khi chuyển.

Đối với tuyến cơ sở

• Thông báo với tuyến trên để được giúp đỡ, huy động tất cả nhân viên sẵn có tập trung cấp cứu sản phụ.
• Thực hiện xử trí ban đầu.
• Tư vấn cho gia đình và chuyển tuyến trên, có nhân viên y tế đi kèm.

Tuyến huyện trở lên

• Cho thai phụ ngồi thẳng, chân thõng.
• Garo ba chi luân chuyển.
• Đặt nội khí quản hút đờm dãi, thở oxy 60% với dung lượng 8-12 lít/phút.
• Tiêm tĩnh mạch: 128 Thuốc lợi tiểu (thuốc được lựa chọn thường là lasix 20mg x 4 ống). Khi cần thiết có thể tăng liều, tùy thuộc vào lượng nước tiểu và tình trạng khó thở của người bệnh. Trợ tim: Nhỏ cedilanit 0,4mg x 1-2 ống. Tiêm dưới da 10mg morphin. Trong nhiều trường hợp cần thì phải trích máu tĩnh mạch. Khuyến cáo nên trích 300ml máu.
• Xử trí sản khoa: Phẫu thuật mổ lấy thai khi tình trạng thai phụ cho phép hoặc forceps nếu đủ điều kiện

Trường hợp phù phổi cấp trong sản khoa do tổn thương thì cần thực hiện:

• Đặt nội khí quản thở máy, hô hấp hỗ trợ, thở oxy.
• Sử dụng dopamin đường truyền tĩnh mạch.
• Truyền huyết tương.
• Sử dụng kháng sinh liều cao.
• Methyl prednisolon: 30mg tiêm tĩnh mạch, cách 4 giờ/lần.
• Phẫu thuật mổ lấy thai khi tình trạng sản phụ cho phép hoặc thực hiện forceps nếu đủ điều kiện.