Sử dụng kháng sinh dự phòng trong sản khoa

Bài viết được viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Như Thu Trúc - Bác sĩ Sản phụ khoa - Khoa Sản phụ khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Sử dụng kháng sinh dự phòng trong sản khoa nhằm mục đích ngăn ngừa nhiễm trùng trong các can thiệp sản phụ khoa. Sử dụng kháng sinh dự phòng có giá trị cao trong dự phòng nhiễm trùng ở phụ nữ mổ lấy thai nhằm giảm tỷ lệ nhiễm trùng vết mổ và thời gian dùng kháng sinh.

Kháng sinh dự phòng (antibiotic prophylaxis) là việc sử dụng kháng sinh trước khi xảy ra nhiễm trùng nhằm mục đích ngăn ngừa nhiễm khuẩn vết mổ. Do đó kháng sinh dự phòng được lựa chọn phải đặt nồng độ diệt khuẩn trong mô vào thời điểm dễ nhiễm khuẩn nhất.

Kháng sinh dự phòng có thể làm giảm tần số nhiễm trùng xảy ra sau một số ca phẫu thuật chứ không có khả năng diệt khuẩn hoàn toàn.

Mổ lấy thai là phẫu thuật lớn thường gặp nhất được thực hiện. Nguy cơ các biến chứng như nhiễm trùng vết mổ và viêm nội mạc tử cung tăng gấp 5 đến 10 lần so với sinh đường âm đạo. Việc sử dụng kháng sinh dự phòng trước mổ lấy thai được khuyến cáo nhằm làm giảm nguy cơ này, giảm gánh nặng bệnh cho người mẹ và giảm chi phí chăm sóc y tế.

Cách sử dụng kháng sinh dự phòng bao gồm:

• Kháng sinh cần dùng trước lúc phẫu thuật trong vòng 60 phút do kháng sinh phải hiện diện ở nơi có nguy cơ bị nhiễm trùng ngay khi can thiệp giải phẫu
• Không dùng kháng sinh dự phòng sau phẫu thuật vì việc kéo dài kháng sinh dự phòng sau phẫu thuật thường là vô ích.
• Kháng sinh lựa chọn nhắm tới loại vi khuẩn gây bệnh
• Không thể chỉ dựa vào kháng sinh dự phòng mà lơ là các biện pháp kiểm soát phòng ngừa nhiễm khuẩn

Phẫu thuật được chia làm 4 loại: sạch, sạch- nhiễm, nhiễm, bẩn. Kháng sinh dự phòng sử dụng khi chưa có nhiễm khuẩn, vì vậy chỉ áp dụng đối với phẫu thuật loại sạch hoặc sạch-nhiễm. Các trường hợp nghi ngờ hoặc xác định có nhiễm khuẩn cần sử dụng kháng sinh điều trị (nhiễm khuẩn ối, áp xe phần phụ , viêm phúc mạc,...)

Các chỉ định cụ thể bao gồm:

• Mổ lấy thai cấp cứu hoặc chủ động. Theo nghiên cứu chỉ ra rằng kháng sinh dự phòng thường được sử dụng trong vòng 60 phút trước khi rạch da mổ lấy thai. Để đạt được nồng độ kháng sinh tại vị trí vết mổ trước khi rạch da thì cần tiêm kháng sinh dự phòng trước 30 phút.
• Dự phòng viêm nội tâm mạc nhiễm trùng khi làm thủ thuật, phẫu thuật sản khoa
• Bóc nhau bằng tay
• Phục hồi rách tầng sinh môn độ 3 và 4
• Khâu eo tử cung
• Nong và nạo sau sanh
• Phẫu thuật cắt tử cung qua ngã âm đạo, qua ổ bụng hay phẫu thuật nội soi
• Phẫu thuật nội soi nhằm mục đích chẩn đoán, sinh thiết, thắt buồng trứng
• Phẫu thuật sàn chậu– niệu
• Phá thai sản khoa.

Sử dụng kháng sinh dự phòng cho loại phẫu thuật mà đã có thử nghiệm lâm sàng cho thấy kháng sinh dự phòng làm giảm nhiễm khuẩn vết mổ

• Loại kháng sinh dự phòng an toàn, không đắt tiền, và có tác dụng diệt khuẩn đối với hầu hết các vi khuẩn
• Chọn thời điểm tiêm liều kháng sinh đầu tiên sao cho đạt được nồng độ diệt khuẩn trong huyết thanh và mô trước khi rạch da
• Duy trì nồng độ kháng sinh trong huyết thanh và mô trong suốt cuộc phẫu thuật, và vài giờ sau khâu vết mổ
• Đảm bảo rằng các lợi ích đem lại nhiều hơn tác dụng có hại của kháng sinh dự phòng
• Kháng sinh ít hoặc không gây phản ứng có hại, độc tính của thuốc càng ít càng tốt.
• Kháng sinh không tương tác với các thuốc dùng để gây mê
• Khả năng khuếch tán của kháng sinh trong mô tế bào phải cho phép đạt nồng độ thuốc cao hơn nồng độ kháng khuẩn tối thiểu của vi khuẩn gây nhiễm.

Sử dụng kháng sinh dự phòng đúng cách theo phác đồ sử dụng kháng sinh dự phòng của Bộ Y tế đặt ra để ngăn ngừa các nguy cơ nhiễm khuẩn khi thực hiện phẫu thuật, giúp bảo vệ sức khỏe của bệnh nhân một cách tối ưu nhất.