Như thế nào là chết não?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Bình - Khoa Ngoại Tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long. Bác sĩ Nguyễn Bình đã có hơn 20 năm kinh trong lĩnh vực gây mê- hồi sức.

Chết não là tình trạng mất hoàn toàn chức năng của não và thân não. Thân não là cấu trúc nối giữa hai bán cầu não bộ và tủy sống, có chức năng dẫn truyền các tín hiệu thần kinh từ não ra ngoại vi thông qua tủy sống. Bên cạnh đó, thân não còn là nơi điều hòa và kiểm soát các hoạt động sống quan trọng của cơ thể, bao gồm hô hấp, tuần hoàn và điều hòa thân nhiệt. Một bệnh nhân được chẩn đoán chết não khi hoạt động chức năng của não, tim, phổi đều ngưng hoàn toàn. Các biểu hiện trên lâm sàng mà bác sĩ và người nhà có thể quan sát được như tim đập, tứ chi ấm hồng, cơ thể mềm mại có được là nhờ vào các thiết bị hỗ trợ y tế. Khác với chết lâm sàng, chết não là tình trạng tổn thương vĩnh viễn và không phục hồi.

Trên thực tế lâm sàng, có nhiều bệnh nhân vào viện trong bốt cảnh hôn mê sâu, xét nghiệm điện não đồ không phát hiện sóng điện não bình thường hay còn gọi là điện não đồ phẳng nhưng các hệ cơ quan khác vẫn còn có thể tự hoạt động như tim đập, nước tiểu còn được sản xuất. Những trường hợp này được hiểu có tình trạng chết nào không hoàn toàn hay duỗi cứng mất não.

Nguyên nhân gây chết nào khá đa dạng, khác nhau ở từng bệnh nhân. Một số người bệnh chỉ có một tổn thương gây chết não trong khi số khác có cùng lúc nhiều nguyên nhân. Các bệnh lý có thể gây chết não thường gặp nhất bao gồm chấn thương sọ não, xuất huyết dưới màng nhện, chảy máu trong nhu mô não, viêm màng não, áp xe màng não. Khi áp lực nội sọ tăng cao hơn huyết áp trung bình, máu từ tim không bơm được đến não. Khi đó, các tế bào não thiếu oxy nuôi dưỡng, trở nên phù nề và tiếp tục khiến áp lực nội sọ tăng cao tạo nên vòng tròn bệnh lý phức tạp.

Kết luận một bệnh nhân chết não là việc làm mang tính pháp lý và đòi hỏi sự chính xác cao. Chết não được xác định thông qua việc sử dụng phối hợp nhiều thông tin khác nhau bao gồm các triệu chứng lâm sàng, các thử nghiệm lâm sàng, phương pháp cận lâm sàng và thời gian chết não.

Tiêu chuẩn lâm sàng để chẩn đoán chết não bao gồm các triệu chứng sau:

• Điểm Glasgow : 3 là bằng chứng của việc rơi vào tình trạng hôn mê sâu
• Phản xạ ánh sáng mất
• Đường kính đồng tử giãn cố định khoảng 4mm cả hai mắt
• Phản xạ giác mạc bảo vệ mắt biến mất
• Phản xạ ho khi có kích thích như hút đờm dãi không còn
• Phản xạ đầu mắt mất
• Phản xạ mắt tiền đình không còn
• Khi tháo bỏ máy thở, người bệnh không có khả năng tự thở.

Sau khi nghi ngờ một tình trạng chết não, bác sĩ sẽ thực hiện thêm các thử nghiệm lâm sàng khác để củng cố cho chẩn đoán bao gồm:

• Thử nghiệm gây ho: trong khi tiến hành hút đờm dãi qua ống nội khí quản, tiến hành kích thích ngay tại vị trí chia nhánh của phế quản gốc nhưng phản xạ ho không xuất hiện.
• Kiểm tra phản xạ mắt đầu: tiến hành nghiêng đầu người bệnh về một phía nhưng nhãn cầu không chuyển động về phía ngược lại.
• Kiểm tra phản xạ mắt tiền đình: thực hiện bơm nước lạnh vào hai tai nhưng mắt không có đáp ứng bằng cách liếc mắt về phía tai có bơm nước. Phản xạ mắt tiền đình được thực hiện khi kiểm tra phản xạ mắt đầu cho kết quả không rõ ràng.
• Thử nghiệm ngừng thở: cho người bệnh thở máy trong khoảng 10 phút với hàm lượng oxy 100%, sau đó tháo máy thở và cho bệnh nhân thở qua ống nội khí quản trong vòng 10 phút. Nghiệm pháp ngừng thở dương tính khi bệnh nhân không thể tự hô hấp trở lại.

Tiêu chuẩn cận lâm sàng giúp chẩn đoán chết não bao gồm:

Điện não đồ: tiến hành đo điện não đồ cho hình ảnh sóng điện não phẳng. không quan sát thấy hình ảnh các sóng điện não thông thường.

• Chụp CT scan não: tiến hành chụp cắt lớp vi tính não bộ có bơm thuốc cản quang nhưng không quan sát thấy hình ảnh các mạch máu ngấm thuốc.
• Siêu âm Doppler xuyên sọ: bệnh nhân chết não sẽ không quan sát thấy hình ảnh sóng Doppler thông thường hoặc có nhưng mất sóng tâm trương.
• Chụp mạch não: không quan sát thấy hình ảnh mạch máu não trên phim chụp.
• Chụp đồng vị phóng xạ não: không thấy hình ảnh tập trung các chất phóng xạ trong nhu mô não sau khi chụp 30 phút, 60 phút và 120 phút.

Tiêu chuẩn thời gian để chẩn đoán chết não bao gồm: Thời gian để chẩn đoán chết não ít nhất khoảng 12 giờ kể từ lúc người bệnh xuất hiện các triệu chứng lâm sàng điển hình của chết não.

Xác định một trường hợp chết não là một quy trình phức tạp có liên quan đến pháp luật. Bộ Y tế quy định ekip chẩn đoán chết não phải bao gồm 3 bác sĩ đáp ứng đủ điều kiện theo quy định. Lặp lại các xét nghiệm để chẩn đoán chết não vào các thời điểm 6 giờ và 12 giờ kể từ lần chẩn đoán đầu tiên.