Thuyên tắc khí trong phẫu thuật thần kinh

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ nội trú Trần Đức Tuấn - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ đã có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh và can thiệp nội và ngoại mạch máu.

Thuyên tắc khí là tình trạng các bong bóng khí làm tắc nghẽn tĩnh mạch, động mạch. Nếu các bong bóng khí này đi đến não, tim hoặc phổi thì sẽ gây đau tim, đột quỵ hoặc suy hô hấp. Vì vậy, cần ngăn chặn nguyên nhân thuyên tắc khí, điều trị và hồi sức cho người bệnh.

Thuyên tắc khí là một tình trạng khá hiếm. Tình trạng này được định nghĩa là do các bong bóng khi đi vào và làm tắc nghẽn tĩnh mạch gây nên thuyên tắc khí mạch máu như tĩnh mạch hoặc động mạch. Nếu các bong bóng khí này đi đến não, tim hoặc phổi thì sẽ gây đau tim, đột quỵ hoặc suy hô hấp.

Khi bị thuyên tắc, có thể gây ra tắc nghẽn một hoặc toàn bộ lưu lượng máu trong mạch bị ảnh hưởng. Nguyên nhân thuyên tắc khí thường là do:

• Khi tiêm, truyền dịch vô tình đưa không khí vào tĩnh mạch đi vào tĩnh mạch
• Khí đi vào động mạch thông qua một ống thông được chèn vào các bộ phận này.
• Khí đi vào tĩnh mạch hoặc động mạch trong quá trình phẫu thuật, đặc biệt là phẫu thuật não.

Các loại thuyên tắc khí trong phẫu thuật thần kinh bao gồm:

• Thuyên tắc khí nghịch thường: Khoảng 25 % ở người trưởng thành có hiện tượng khí đi xuyên vách liên nhĩ qua lỗ bầu dục. Hiện tượng này làm tăng nguy cơ biến chứng não hoặc bệnh mạch vành nặng.
• Khí đi xuyên qua phổi: Khí cũng có thể có khả năng đi qua mạch máu phổi vào hệ tuần hoàn, nhiều khả năng xảy ra nếu có một thể tích lớn khí nằm tại mạch máu phổi.

Thuyên tắc khí có thể gây biến chứng trên tim mạch, phổi và thần kinh. Biểu hiện lâm sàng và mức độ đều sẽ tỉ lệ thuận với tốc độ khí đi vào và thể tích khí tích lũy trong mạch máu. Có thể hiểu, nếu khí đi vào với lượng nhỏ thì có thể gây hậu quả ít, nhưng nếu khí đi vào nhanh, lớn có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng như giảm oxy máu và suy tim phải cấp. Một số triệu chứng thuyên tắc khí trong phẫu thuật thần kinh sẽ xảy ra như sau:

Hệ hô hấp:

• Người bệnh vẫn tỉnh táo, nhưng lại ho liên tục.
• Sau đó là choáng váng, đau ngực, khó thở, thở nhanh, thở hổn hển.
• Phổi có tiếng ran rít, ngáy.
• Còn đối với những người bệnh gây mê và thở máy, những triệu chứng nhận biết thuyên tắc khí là dấu hiệu giảm PETCO2, bão hòa oxy máu động mạch (SaO2), áp lực oxy động mạch (PaO2) và tăng CO2. Theo dõi tim mạch xâm lấn thường có tăng áp phổi.

Hệ tim mạch:

• Thuyên tắc khí gây nhịp nhanh xoang hoặc nhịp chậm, tăng gánh tim phải, thay đổi ST-T, loạn nhịp và thiếu máu cục bộ cơ tim với sóng P nhọn trong giai đoạn sớm.
• Phản ứng huyết động khác bao gồm tụt huyết áp vì giảm cung lượng tim, tăng áp động mạch phổi do tăng áp lực đổ đầy và giảm cung lượng tim, tăng áp lực tĩnh mạch trung tâm do ảnh hưởng thứ phát của suy tim phải với căng phồng tĩnh mạch cảnh.
• Tụt huyết áp tiến triển và dẫn đến sốc, trong trường hợp nặng có thể ngừng tim. Nghe tim có thể nghe được tiếng thổi toàn tâm thu, có nghĩa là số lượng khí đã đi vào tim phải nhiều.

Hệ thần kinh trung ương:

• Trụy tim mạch thứ phát gây giảm cung lượng tim do tắc nghẽn đường ra
• Suy thất phải hoặc thiếu máu cục bộ cơ tim nhanh chóng dẫn đến giảm tưới máu não.
• Trường hợp nhẹ chỉ thay đổi tri giác cấp tính nhưng nếu có suy giảm thần kinh khu trú thì có thể là do ứ máu não và phù não dẫn đến hôn mê nhanh. Thay đổi tri giác sau phẫu thuật thì có thể là thiếu máu não cục bộ thứ phát do thuyên tắc khí.
• Thuyên tắc khí trực tiếp tại não có thể xảy ra do còn lỗ bầu dục. Tổn thương não nghiêm trọng do thuyên tắc khí động mạch não và suy giảm thần kinh có thể kéo dài.

Chẩn đoán thuyên tắc khí trong phẫu thuật thần kinh gồm:

• Khi người bệnh gặp phải các triệu chứng hoặc có các yếu tố nguy cơ như phẫu thuật hoặc chấn thương phổi.
• Bác sĩ sẽ sử dụng thiết bị theo dõi âm thanh đường thở, tiếng tim, nhịp thở và huyết áp để phát hiện thuyên tắc khí trong phẫu thuật thần kinh.
• Thực hiện siêu âm hoặc chụp CT scan để xác nhận hoặc loại trừ sự hiện diện của tình trạng thuyên tắc khí, đồng thời xác định vị trí giải phẫu chính xác.

Mục tiêu điều trị thuyên tắc khí là ngăn chặn nguyên nhân thuyên tắc không khí, ngăn sự thuyên tắc không khí làm tổn thương cơ thể và hồi sức cho người bệnh. Việc điều trị thuyên tắc khí trong phẫu thuật thần kinh cụ thể như sau:

• Một số trường hợp, bác sĩ sẽ dự phòng được không khí đi vào cơ thể người bệnh bằng cách nào, từ đó sẽ có phương pháp khắc phục để ngăn chặn thuyên tắc khí tắc mạch máu.
• Duy trì tư thế ngồi của người bệnh nhằm giúp ngăn chặn tắc mạch máu đi đến não, tim và phổi.
• Dùng thuốc: Có thể cho người bệnh dùng một số loại thuốc, chẳng hạn như adrenaline để giữ cho tim bơm máu.
• Một số trường hợp, bác sĩ sẽ loại bỏ thuyên tắc khí thông qua phẫu thuật, liệu pháp oxy cao áp để làm cho bong bóng khí co lại, giúp khi có thể được hấp thụ vào máu mà không gây ra bất kỳ tổn hại nào cho cơ thể người bệnh.