Tìm hiểu về quy trình lưu trữ tế bào gốc tủy răng sữa

Bài viết được viết bởi ThS.Nguyễn Tiến Lung - Khối Liệu pháp tế bào, Trung tâm Công nghệ Cao

Lưu trữ tế bào gốc tủy răng sữa giúp các bậc cha mẹ có thêm lựa chọn trong việc bảo quản tế bào gốc cho trẻ ở độ tuổi 5-12. Bài viết này giúp chúng ta hiểu thêm về quy trình thực hiện, các tiêu chuẩn quốc tế về lưu trữ tế bào gốc tủy răng sữa, cũng như những lưu ý cho trẻ khi răng lung lay để đảm bảo chất lượng tế bào gốc.

Răng sữa là bộ răng đầu tiên trong quá trình phát triển ở người và động vật có vú, đóng vai trò quan trọng trong ăn uống, nói, thẩm mỹ và tạo chỗ cho răng vĩnh viễn mọc lên sau này. Phần lớn trẻ bắt đầu có răng sữa lung lay ở độ tuổi 5-6 tuổi (có thể sớm hoặc muộn hơn) và đến 11-12 tuổi thì hoàn thành việc thay thế 20 răng sữa bằng răng vĩnh viễn.

Thông thường, những chiếc răng rụng sẽ bị vứt bỏ, tuy nhiên người ta có thể tách được tế bào gốc từ phần tủy của nó. Đây là những tế bào gốc còn non, có khả năng tăng sinh và hình thành các loại tế bào chuyên hóa tốt hơn so với nguồn từ người trưởng thành. Sau khi được bảo quản lạnh lâu dài, chúng có vẫn giữ được các đặc tính sinh học như ban đầu, nên có thể được lưu trữ để sử dụng trong tương lai. Giống như tế bào gốc thu được từ tế bào gốc từ dây rốn, mô mỡ hay tủy xương, tế bào gốc tủy răng sữa có tiềm năng lớn trong y học tái tạo để điều trị các bệnh lý thần kinh (Alzheimer, Parkinson, chấn thương tủy sống,...), các bệnh tự miễn (tiểu đường, Lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp), tim mạch,ung thư,... Vì vậy, việc lưu trữ tế bào gốc răng sữa nên được thực hiện (đặc biệt với những trẻ chưa lưu trữ tế bào gốc dây rốn khi mới sinh) để có nguồn tế bào dự phòng sau này.

Khi răng trẻ bắt đầu lung lay hoặc từ trước đó, các bậc cha mẹ có thể đăng ký lưu trữ tế bào gốc từ răng sữa tại các cơ sở cung cấp dịch vụ. Bỏ qua các quy trình hành chính có thể khác nhau ở từng cơ sở theo từng thời điểm, nội dung này chỉ đề cập đến các vấn đề kỹ thuật giúp chúng ta hiểu hơn những bước từ khi gửi mẫu răng đến khi tế bào gốc được lưu trữ.

Sơ đồ quá trình lưu trữ tế bào gốc tủy răng sữa. Răng sau khi nhổ hoặc rụng tự nhiên được bảo quản trong dung dịch vận chuyển và gửi đến cơ sở lưu trữ. Tế bào gốc được phân lập từ tủy răng, nuôi cấy và đánh giá chất lượng trước khi lưu trữ lạnh. Trong tương lai, khi trẻ hoặc người khác gặp các vấn đề về sức khỏe có thể điều trị bằng tế bào gốc, mẫu được rã đông và nuôi cấy trước khi truyền trở lại người bệnh.

2.1. Thu thập mẫu

Răng sữa là sản phẩm tự nhiên của quá trình thay răng, được nhổ hoặc tự rụng khi lung lay. Vì vậy, việc thu thập răng để phân lập tế bào gốc không cần có can thiệp gì thêm đến trẻ. Răng sau khi nhổ hoặc rụng cần được vệ sinh, sát khuẩn và chuyển ngay vào dung dịch vận chuyển chuyên biệt. Nếu không kịp thời thì tủy nhanh chóng bị mất độ ẩm, thay đổi áp suất thẩm thấu,... dẫn đến chết tủy, không tách được tế bào gốc. Vì vậy, các bậc phụ huynh lưu ý khi đưa trẻ đi nhổ răng cần thông báo trước cho cơ sở lưu trữ để có sự chuẩn bị thu thập mẫu kịp thời và đúng lúc. Trong trường hợp đột xuất, răng bị gãy, rụng hoặc nhổ khi chưa có nhân viên đến thu thập, phụ huynh cần thông báo gấp cho cơ sở lưu trữ để được hướng dẫn biện pháp xử lý thích hợp, tuy nhiên khả năng thành công khi tách tế bào gốc sẽ giảm đi đáng kể.

Một vấn đề khác cần quan tâm là răng sữa được thu thập cần là răng bình thường, chưa có can thiệp đặc biệt nha khoa (như hàn răng), không bị sâu răng, viêm tủy răng. Trong nhiều trường hợp, các mẫu nhìn bên ngoài tương tự như một mẫu răng khỏe mạnh, tuy nhiên khi tách tủy mới phát hiện tình trạng viêm. Theo các nghiên cứu trên thế giới và tại Vinmec, răng bị sâu hoặc viêm tủy có nguy cơ nhiễm khuẩn cao, đồng thời không phân lập được tế bào gốc.

Ngoài ra, kết quả thử nghiệm tại Vinmec cũng cho thấy, vị trí răng ảnh hưởng lớn đến khả năng phân lập tế bào gốc. Răng cửa và răng nanh có buồng tủy hẹp và nông, do đó tủy thường được bảo quản tốt hơn sau khi nhổ, tỷ lệ tách tế bào gốc thành công cao (trong đó răng cửa kích thước lớn hơn, lượng tủy nhiều hơn răng nanh nên dễ dàng thu nhận tế bào gốc hơn).

Răng cối có buồng tủy rộng và nông, khi răng lung lay thường bị bám thức ăn hay chất bẩn vào, dễ bị vi khuẩn tấn công, thậm chí tủy có thể bị giữ lại ở hàm khi nhổ răng. Vậy nên, mặc dù trẻ có tới 20 răng sữa để phụ huynh có thể cân nhắc, tuy nhiên quyết định lưu trữ nên được đưa ra sớm, vì các răng cửa thường thay trước, khi trẻ càng lớn thì số răng sữa càng giảm đi và chỉ còn răng cối, từ đó cơ hội thu được tế bào gốc ngày càng giảm đi.

Răng cửa, răng nanh có buồng tủy hẹp và sâu nên tủy được bảo quản tốt; răng cối có buồng tủy rộng và nông, tủy thường không được bảo quản tốt, thậm chí mất tủy sau khi nhổ răng.

2.2. Phân lập và nuôi cấy tế bào gốc

Sau khi thu thập, răng sữa được nhanh chóng chuyển về nơi xử lý để phân lập tế bào gốc. Tủy được tách khỏi răng, phân tách tế bào gốc và nuôi cấy trong điều kiện đặc biệt. Sau khoảng 20-30 ngày nuôi cấy, số lượng tế bào gốc tăng lên nhanh chóng và đủ để lưu trữ lạnh.

Trong giai đoạn này, môi trường nuôi cấy tế bào đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng đến khả năng sử dụng tế bào gốc sau này và giá thành dịch vụ. Trước đây, những môi trường được sử dụng thường chứa huyết thanh và các yếu tố kích thích tăng trưởng được chiết xuất từ động vật để mô phỏng tốt điều kiện sinh trưởng trong cơ thể, giúp các tế bào có thể sinh trưởng tốt. Tuy nhiên, các yếu tố này tiềm ẩn nguy cơ nhiễm vi khuẩn, virus (đặc biệt là những loại mà hiện tại chưa phát hiện, hoặc chưa có bằng chứng gây bệnh ở người nhưng tương lai thì chưa rõ) và nhiều thành phần trong huyết thanh còn chưa biết rõ ảnh hưởng tới sự điều hòa gen trong tế bào. Hiện nay, các loại môi trường nuôi cấy tế bào gốc để ứng dụng trên người thường được sản xuất thương mại, trong đó không chứa các thành phần có nguồn gốc động vật mà được tổng hợp nhân tạo bằng phương pháp tái tổ hợp. Các loại này có giá thành cao hơn, nhưng an toàn hơn để có thể sử dụng tế bào gốc sau này.

2.4. Lưu trữ tế bào gốc

Đây là quá trình các tế bào được làm lạnh đến nhiệt độ dưới 150°C bằng nitơ pha lỏng-hơi. Các tế bào được làm lạnh cẩn thận và nhanh chóng để không tạo các tinh thể bang làm chết tế bào. Thông qua bảo quản lạnh, các tế bào tạm thời “ngủ đông” và vẫn duy trì các đặc tính vốn có của nó.

Các tế bào trước khi được lưu trữ cần đánh giá chất lượng với một số tiêu chí cơ bản như định loại tế bào, độ tinh sạch, độ ổn định bộ nhiễm sắc thể, tỷ lệ tế bào sống,... Các chỉ tiêu này được nói kỹ hơn ở phần dưới đây.

XEM THÊM: Tiềm năng ứng dụng của tế bào gốc tủy răng sữa trong y học tái tạo

Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là cơ sở đầu tiên ở Việt Nam cung cấp dịch vụ lưu trữ tế bào gốc tủy răng sữa. Các mẫu trước khi lưu trữ đều được đánh giá chất lượng theo các tiêu chuẩn quốc tế của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Cơ quản Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) và Cơ quan Y tế Châu Âu (EMA). Một số tiêu chí cơ bản thống nhất giữa các tổ chức này về lưu trữ tế bào như sau:

3.1. Định danh tế bào

Tế bào gốc tủy răng sữa mang các đặc điểm sinh học của tế bào gốc trung mô (loại tế bào được phân lập phổ biến từ tủy xương, mô mỡ, dây rốn,...) và trong một số trường hợp được gọi là tế bào gốc trung mô tủy răng sữa. Theo Hiệp hội Quốc tế về Liệu pháp Tế bào (ISCT) năm 2006, các tiêu chuẩn tối thiểu để xác định tế bào gốc trung mô bao gồm: bám dính trên bề mặt đĩa nuôi cấy nhựa và thể hiện hình thái đặc trưng với tế bào thuôn dài, có một nhân lớn chứa nhiều hạch nhân; có khả năng biệt hóa khi được nuôi cấy cảm ứng thành nguyên bào xương, nguyên bào sụn, tế bào mỡ; biểu hiện các dấu ấn bề mặt đặc hiệu như CD73, CD90, CD105,... biểu hiện yếu hoặc không biểu hiện các dấu ấn bề mặt tế bào máu như CD34, CD45, CD11b,...

3.2. Độ tinh sạch, tránh tạp nhiễm

Một trong những chỉ tiêu quan trọng của quá trình nuôi cấy và lưu trữ tế bào là đánh giá mẫu không bị nhiễm các tác nhân vi sinh vật và virus. Để đảm bảo việc này, trẻ được sàng lọc các virus phổ biến như HIV (gây hội chứng suy giảm miễn dịch), HBV (gây viêm gan B), HCV (gây viêm gan C),... vào thời điểm thu thập răng sữa. Trong trường hợp cần thiết hoặc có nghi ngờ, mẫu tế bào trước khi lưu trữ được xét nghiệm đánh giá thêm. Ngoài ra, các xét nghiệm kiểm tra vi khuẩn, vi nấm thường xuyên được thực hiện trong suốt quá trình nuôi cấy và trước khi lưu trữ để đảm bảo chất lượng mẫu.

3.3. Đánh giá kiểu nhân tế bào

Trừ những dạng sống đơn giản nhất như virus hay vi khuẩn, trong nhân tế bào mỗi sinh vật đều tồn tại các nhiễm sắc thể, đây là nơi chứa vật chất di truyền quy định các đặc điểm của cơ thể cũng như di truyền cho đời sau. Mỗi loài có một bộ nhiễm sắc thể đặc trưng, ví dụ ở người là 23 cặp nhiễm sắc thể (một nửa nhận từ bố, một nửa nhận từ mẹ), với 22 cặp nhiễm sắc thể thường, 1 cặp nhiễm sắc thể quy định giới tính và các đặc điểm liên quan đến giới tính (ở nam là XY, ở nữ là XX). Khi tế bào gặp các bất thường về số lượng hay cấu trúc nhiễm sắc thể, nó có thể hoạt động bất thường và mất kiểm soát, nguy cơ sinh khối u. Vì vậy, các mẫu tế bào cần được xác định có bộ nhiễm sắc thể ổn định trong quá trình nuôi cấy và trước khi lưu trữ.

Ở người, hầu hết các tế bào (trừ trứng và tinh trùng) đều chứa 23 cặp nhiễm sắc thể, với 22 cặp nhiễm sắc thể thường và 1 cặp NST giới tính: XY ở nam giới (hình trái), XX ở nữ giới (hình phải)

Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City là cơ sở đầu tiên và duy nhất ở Việt Nam mở dịch vụ thu thập và lưu trữ tế bào gốc từ tủy răng sữa. Chi phí ước tính cho toàn bộ quá trình từ thu thập mẫu, phân tách tế bào gốc và lưu trữ tế bào gốc từ tủy răng sữa cũng tương đương với dịch vụ phân lập, nuôi cấy và lưu trữ tế bào gốc dây rốn.

Quý khách hàng quan tâm có thể liên hệ đến Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City để được phục vụ.

Tài liệu tham khảo

1. Zeitlin B.D. (2020). Banking on teeth–Stem cells and the dental office. biomedical journal.
2. Bates K., and Gallicchio V.S. (2021). Dental Stem Cell Banking and Applications of Dental Stem Cells for Regenerative Medicine. In Novel Perspectives of Stem Cell Manufacturing and Therapies. IntechOpen.
3. Hilkens P., et al. (2016). Cryopreservation and banking of dental stem cells. Biobanking and Cryopreservation of Stem Cells, 199-235.
4. Alomar R.K., et al. (2020). A prospective Saudi dental stem-cell bank from the perspective of the public and dental practitioners: A cross sectional survey. Journal of family medicine and primary care, 9(2), 864.