Vai trò của X quang trong chẩn đoán bệnh lý khớp gối

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Trịnh Lê Hồng Minh - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

X-quang có vai trò quan trọng trong chẩn đoán các bệnh lý khớp gối. Đây là một trong những xét nghiệm nằm trong tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh và dùng phân biệt giữa các bệnh lý khớp gối khác nhau.

Thông qua hình ảnh X-quang, bác sĩ có thể xác định tình trạng xương khớp gối được chụp. Tùy vào vị trí tổn thương mà góc chụp có thể khác nhau (thẳng, nghiêng, chếch,...), mục đích là để dễ quan sát. Qua hình chụp X-quang có thể giúp nhìn thấy các vấn đề về khớp gối, bao gồm:

• Hẹp khe khớp: Các khe và bờ khớp không đồng đều.
• Đặc xương dưới sụn: Gặp ở phần đầu xương nơi tiếp xúc với sụn khớp, qua X-quang cho thấy tại phần xương đặc có một số hốc nhỏ sáng hơn.
• Mọc gai xương: Gai xương được mọc ở phần tiếp giáp giữa xương, sụn và màng hoạt dịch. Qua X-quang có thể nhìn thấy hình ảnh gai xương thô và đặc, một số mảnh rơi ra nằm trong ổ khớp hay phần mềm quanh khớp.
• Tiêu xương: Trong vùng tiêu xương, mật độ cản quang có thể đồng nhất hoặc có vách ngăn, cũng có khi xuất hiện hình vôi hóa hoặc hình nốt cản quang đậm do mảnh xương chết tạo nên.
• Loãng xương: Do mật độ canxi trong xương giảm nên các vân xương và bè xương thường hiện rõ trên phim chụp.

Như vậy, X-quang đóng góp một phần trong chẩn đoán xác định các bệnh lý khớp gối bên cạnh các tiêu chuẩn khác và giúp xác định mức độ bệnh để có hướng điều trị hiệu quả nhất. Ví dụ, trong bệnh thoái hóa khớp, X-quang giúp xác định hình ảnh gai xương bên cạnh các yếu tố khác (chọc dịch khớp để xác định dịch có thoái hóa không, yếu tố tuổi tác > 38 tuổi, bị cứng khớp dưới 30 phút, khó khăn trong vận động...). Hơn nữa, X-quang còn giúp xác định các mức độ thoái hóa khớp, từ đó giúp đưa ra liệu pháp điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân:

• Giai đoạn 1: Gai xương nhỏ hoặc nghi ngờ có gai
• Giai đoạn 2: Mọc gai xương nhìn thấy rõ
• Giai đoạn 3: Hẹp khe khớp ở mức vừa
• Giai đoạn 4: Hẹp khe khớp nhiều kèm theo xơ xương dưới sụn

X-quang còn kết hợp với thăm khám bệnh giúp chẩn đoán phân biệt giữa các bệnh lý khớp gối. Đối với viêm khớp dạng thấp sẽ có hình ảnh bào mòn, mất khoáng ở đầu xương thành dải, khe khớp hẹp; bệnh giả gút có hình ảnh vôi hóa sụn khớp, thoái hóa khớp có xuất hiện gai xương...

• Trao đổi với bác sĩ về những tác dụng không mong muốn sau chụp X-quang đặc biệt là đối với phụ nữ mang thai và trong độ tuổi sinh sản.
• Trao đổi với bác sĩ về các vấn đề sức khỏe khác đang gặp phải, các loại thuốc đang sử dụng để giữ nguyên, thay thế hoặc ngừng sử dụng trước khi chụp X-quang vì một số loại thuốc có thể gây cản quang.
• Gỡ bỏ các vật dụng cản quang ra khỏi cơ thể như đồng hồ, nhẫn,... trước khi vào chụp X-quang.

• Người lớn tuổi: Tuổi tác càng lớn thì khả năng sản xuất và duy trì độ chắc khỏe của xương càng giảm
• Người lao động chân tay: Các công việc lao động nặng nhọc như khuân vác, vận chuyển hàng hóa, ... theo thời gian dễ gây ảnh hưởng chức năng xương khớp
• Người mắc bệnh béo phì: Béo phì làm xương khớp chịu trọng tải lớn, lâu dần vượt quá khả năng chịu đựng gây ra các bệnh xương khớp
• Do cơ địa: Người kém hấp thu vitamin D, khả năng hấp thu dinh dưỡng kém, dễ mắc bệnh nhiễm trùng...
• Người có tiền sử bệnh lý khớp gối: Những người đã mắc các bệnh lý về khớp gối thì nên đi khám lại định kỳ để tầm soát bệnh lý xương khớp.

• Đau có tính chất âm ỉ, đau tăng khi vận động, khi thay đổi tư thế, giảm đau về đêm và khi nghỉ ngơi. Cơn đau diễn biến thành từng đợt, dài ngắn khác nhau.

• Hạn chế vận động: Khó khăn trong hoạt động thường ngày như bước lên hoặc xuống cầu thang, đứng dậy, đi bộ trong thời gian dài.
• Có tiếng lục khục khi vận động khớp
• Sờ thấy các “chồi xương” ở quanh khớp gặp trong gai xương
• Teo cơ do ít vận động
• Tràn dịch khớp do phản ứng viêm thứ phát của màng hoạt dịch.

5.1 Gãy xương

Qua hình ảnh X-quang có thể xác định vị trí, hình thái của ổ gãy. Về vị trí, có thể dựa vào đặc điểm giải phẫu để xác định. Vị trí dễ bị gãy nằm ở 1⁄3 trên, giữa hoặc dưới của đoạn xương. Về hình thái, xác định được đường gãy của xương là gãy ngang, gãy chéo vát, gãy bong sụn tiếp hợp, gãy phạm khớp, hay gãy cành tươi, gãy lún.

5.2 Nhiễm khuẩn xương

Qua hình ảnh X-quang có thể xác định mức độ nhiễm khuẩn xương. Ở giai đoạn đầu, có hình ảnh loãng xương ở vùng hành xương. Trong trường hợp vi khuẩn lan rộng, có thể nhìn thấy hình ảnh các giải mờ chạy dọc theo hai bên thân xương tương ứng với phần xương bị viêm.

Ở giai đoạn tiến triển, có thể nhìn thấy hình ảnh xương dày đậm, bờ xương phì đại, méo mó, giới hạn ống tủy bị thu hẹp. Giai đoạn mạn tính, có thể thấy hình ảnh toàn bộ xương mờ đặc, ống tủy bị che lấp, hoặc thấy các ổ khuyết xương do phẫu thuật nạo vét ổ hoại tử xương tạo nên.

5.3 Thoái hóa khớp

Trên hình ảnh X-quang có thể hình thấy hình ảnh gai xương ở vùng đầu xương, xơ xương dưới sụn, hẹp khe khớp và có thể hình thấy một số khuyết xương nhỏ ở đầu xương.

5.4 Bệnh Gout

Hình ảnh điển hình trong bệnh Gout là hẹp khe khớp, gai xương ở đầu xương và các ổ khuyết hình tròn hoặc bầu dục ở giữa hoặc phía trên cạnh đầu xương.

5.5 Viêm tủy xương do vết thương hở

Có hình ảnh xác định chậm liền xương, bờ gãy nham nhở, có thể nhìn thấy phản ứng cốt mạc ở hai đầu ổ gãy.

5.6 Lao xương khớp

Trên X-quang xuất hiện hình ảnh hẹp và mờ khe khớp, loãng xương ở các đầu xương cạnh khớp. Nếu nặng hơn có thể nhìn thấy khe khớp hẹn dần, không còn rõ giới hạn. Đến giai đoạn di chứng, có thể nhìn thấy hình ảnh các khớp dính nhau.

Trước khi nhận công tác tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park, vị trí Bác sĩ khoa Chẩn đoán hình ảnh từ tháng 02/2018, Bác sĩ Trịnh Lê Hồng Minh từng làm bác sĩ nội trú khoa chẩn đoán hình ảnh tại các bệnh viện: Chợ Rẫy, Đại Học Y Dược, Ung Bướu, Nhân dân Gia Định, Trưng Vương...từ năm 2012-2015. Làm việc chính thức tại Bệnh viện Chợ Rẫy từ năm 2015-2016, Bệnh viện Quốc tế City từ năm 2016-2018.

Trung tâm Chấn thương chỉnh hình & Y học thể thao - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City là chuyên khoa chuyên điều trị các chấn thương và tình trạng bệnh liên quan đến hệ thống cơ xương khớp và dây chằng.

Trung tâm có thế mạnh chuyên môn trong phẫu thuật, điều trị các bệnh lý:

• Thay thế một phần hoặc toàn bộ đoạn xương và khớp nhân tạo;
• Thay khớp háng, gối, khuỷu tay;
• Thay khớp vai đảo ngược, các khớp nhỏ bàn ngón tay đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam;
• Phẫu thuật nội soi khớp tái tạo và sửa chữa các tổn thương dây chằng, sụn chêm;
• Ung thư xương, u xương và mô mềm cơ quan vận động;
• Phục hồi chức năng chuyên sâu về Y học thể thao;
• Phân tích vận động để chẩn đoán, theo dõi và cải thiện thành tích cho các vận động viên; chẩn đoán và hỗ trợ phục hồi cho người bệnh.

Trung tâm đang áp dụng các công nghệ hiện đại, tối tân vào điều trị như công nghệ tái tạo hình ảnh 3D và in 3D xương, khớp nhân tạo, công nghệ trợ cụ cá thể hóa được chế tạo và in 3D, công nghệ chế tạo và ứng dụng xương khớp nhân tạo bằng các vật liệu mới, kỹ thuật phẫu thuật chính xác bằng Robot.