Chẩn đoán và điều trị bệnh đại tràng kích thích

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Võ Thị Thùy Trang, Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Cuộc sống hiện đại với nhiều áp lực và căng thẳng về tinh thần khiến bệnh đại tràng kích thích xuất hiện nhiều hơn. Đây là căn bệnh lành tính do không có tổn thương thực thể ở đại tràng, song lại gây ra nhiều bất tiện và khó điều trị.

Bệnh đại tràng kích thích còn được biết đến với nhiều tên gọi khác, chẳng hạn như: hội chứng đại tràng chức năng, viêm đại tràng co thắt, rối loạn cơ năng ống tiêu hóa.... Bệnh có xu hướng xuất hiện ngày càng nhiều, có thể gặp ở mọi lứa tuổi và giới tính. Trong đó, đối tượng bệnh nhân phổ biến nhất rơi vào độ tuổi trưởng thành và tỷ lệ phụ nữ mắc bệnh thường cao gấp 3 - 4 lần so với đàn ông. Theo thống kê, tại Mỹ có khoảng 25% dân số bị đại tràng co thắt, trong khi ở Việt Nam bệnh nhân đến khám tại chuyên khoa tiêu hóa mắc bệnh đại tràng kích thích chiếm đến 30 - 40%.

Hiện nay, vẫn chưa rõ nguyên nhân gây bệnh đại tràng kích thích, các bác sĩ chỉ ghi nhận một vài cơ chế có liên quan đến hội chứng này như sau:

• Tiểu tràng và đại tràng co bóp bất thường;
• Tăng mẫn cảm ruột và các thụ thể cảm nhận của đại tràng;
• Rối loạn về tâm thần, các yếu tố khách quan bao gồm: Trầm cảm, sang chấn tâm lý, stress...;
• Chế độ ăn uống thiếu khoa học.

Bệnh đại tràng co thắt đặc trưng với những triệu chứng rối loạn chức năng đại tràng, không tìm thấy bằng chứng của những tổn thương thực thể khi bệnh nhân được tiến hành thăm khám, nội soi hoặc sinh thiết đại tràng.

Mặc dù hội chứng đại tràng co thắt không đe dọa đến tính mạng, cũng như không dẫn đến một số bệnh nguy hiểm hơn như viêm loét đại tràng, ung thư đại tràng... nhưng sẽ gây ra nhiều phiền toái và ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Người mắc hội chứng đại tràng kích thích cần tránh tiêu thụ thức ăn có quá nhiều chất đạm hoặc đồ chiên rán để giảm bớt sự co bóp của đại tràng.

Hội chứng đại tràng co thắt cần được khám chẩn đoán và đánh giá cẩn thận để loại trừ các bệnh lý ác tính và nguy hiểm khác của hệ tiêu hóa, ví dụ như: ung thư đại tràng, viêm đại tràng xuất huyết mãn tính, nhiễm khuẩn đường ruột.... Bệnh đại tràng kích thích diễn tiến lâu trong hàng tháng, thậm chí kéo dài nhiều năm với hai triệu chứng chính là đau bụng và rối loạn đại tiện.

2.1. Đau bụng

Bên cạnh những cảm giác trướng bụng, đầy hơi,... gây khó chịu, người bệnh được chẩn đoán mắc bệnh lý đại tràng co thắt khi có dấu hiệu đau bụng như sau:

• Đặc điểm: Thường là đau quặn thắt, đôi khi xuất hiện đột ngột nhưng cũng có lúc báo hiệu trước 4 - 5 phút bằng biểu hiện đau nhẹ, râm ran. Khi đau bụng, người bệnh đại tràng kích thích có cảm giác tương tự như muốn đại tiện khẩn cấp và phải đi tiêu ngay;
• Thời gian: Cơn đau thường xuất hiện ngay sau bữa ăn hoặc khi có chấn động về mặt tâm lý. Đối với phụ nữ, đau bụng do đại tràng co thắt có thể xuất hiện vào thời gian gần đến kỳ kinh nguyệt;
• Vị trí: Đau thường ở phía bên trái hạ vị, đôi khi cũng xuất hiện ở hố chậu phải.

Ngoài ra, một tính chất điển hình của cơn đau bụng do đại tràng co thắt là chúng sẽ giảm bớt hoặc hết hẳn sau khi trung tiện (xì hơi, “đánh rắm”) hoặc đã đại tiện xong, bệnh nhân có thể sinh hoạt trở lại bình thường.

2.2. Rối loạn đại tiện

• Đặc điểm: Phổ biến nhất là tiêu chảy, nhưng cũng có khi phân của bệnh nhân thành khuôn sền sệt. Một dạng khác là táo bón, 2 - 3 ngày mới đi tiêu một lần, trong phân có thể xuất hiện dịch nhầy nhưng không có máu. Tiêu chảy và táo bón có thể xảy ra đơn độc hoặc xen kẽ từng đợt;
• Thời gian: Rối loạn đại tiện thường xảy ra vào buổi sáng. Cụ thể, khi ăn điểm tâm xong bệnh nhân sẽ tiêu chảy liên tiếp 2 - 3 lần, hay thậm chí là nhiều hơn, sau đó kết thúc và trở lại bình thường trong suốt cả ngày, ít gặp vào ban đêm;
• Diễn tiến: Rối loạn thói quen đi tiêu do bệnh đại tràng kích thích có thể kéo dài hàng tháng, sau đó tự động khỏi mà không cần điều trị.

2.3. Các dấu hiệu khác

Ngoài hai triệu chứng đặc trưng kể trên, người bệnh có thể mệt mỏi, lo lắng, hoặc mất ngủ. Tuy nhiên thân nhiệt luôn ổn định, không sốt; tiến hành làm các xét nghiệm máu, xét nghiệm phân, siêu âm, X quang bụng, nội soi ống tiêu hóa... đều cho kết quả bình thường hoặc chỉ thay đổi nhẹ.

Việc không tìm ra nguyên nhân lại đi kèm với những triệu chứng của bệnh cứ tiếp tục xuất hiện trong thời gian dài càng khiến cho người bệnh thêm lo âu và buồn phiền, chất lượng cuộc sống bị suy giảm. Nếu bệnh nhân chủ động kiêng khem nhiều thứ không có sự tư vấn của bác sĩ, chế độ ăn uống không đủ dinh dưỡng cũng khiến cơ thể ngày càng trở nên gầy yếu, suy nhược.

3.1. Dùng thuốc

Cả Đông y lẫn Tây y đều gặp khó khăn trong quá trình điều trị bệnh đại tràng kích thích vì không thể chữa khỏi dứt điểm, dùng bất cứ loại thuốc nào đại tràng co thắt vẫn có thể tái phát. Lý giải cho vấn đề này, các chuyên gia cho rằng việc chưa tìm ra nguyên nhân chính xác của bệnh khiến điều trị chỉ tập trung chủ yếu vào hạn chế triệu chứng. Tùy theo triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải, thuốc có thể được chỉ định bao gồm các loại sau:

• Thuốc điều hòa nhu động ruột;
• Thuốc giảm co thắt nếu bệnh nhân đau bụng nhiều;
• Tiêu chảy thường xuyên thì dùng Loperamide, Diarsed, Lomotil...
• Một số thuốc an thần, chống trầm cảm.

3.2. Thay đổi lối sống

Bên cạnh điều trị bằng thuốc, các bác sĩ cũng khuyến khích bệnh nhân chủ động phòng bệnh và góp phần cải thiện triệu chứng của bệnh bằng cách thay đổi lối sống hợp lý và khoa học hơn, chẳng hạn như:

• Tránh suy nghĩ căng thẳng;
• Không làm việc quá sức;
• Tạo thói quen đi tiêu đúng giờ mỗi ngày;
• Tập thể dục - thể thao thường xuyên, ví dụ đi bộ, bơi lội,...;
• Tập thở sâu theo phương pháp dưỡng sinh hoặc các biện pháp thư giãn tinh thần khác.

3.3. Cân bằng chế độ dinh dưỡng

Ngoài ra, người mắc bệnh đại tràng kích thích còn phải điều chỉnh chế độ ăn uống sao cho lành mạnh và điều độ, cụ thể:

• Không lạm dụng rượu bia;
• Kiêng thực phẩm dễ gây kích thích, như có vị chua, cay, cà phê, và những thức ăn sinh hơi;
• Hạn chế sữa và sản phẩm từ sữa, đồ ăn tanh như hải sản, dầu mỡ, hoặc trứng... nếu bị rối loạn tiêu hóa.
• Ăn chậm nhai kỹ, không ăn quá no và chia nhỏ khẩu phần để giảm bớt đại tràng co thắt.

Tuy nhiên, đối với người bệnh bệnh đại tràng kích thích mà không có nhiều biểu hiện rối loạn tiêu hóa thì cũng không nên quá kiêng khem, tránh để cơ thể suy nhược cả về thể chất lẫn tinh thần. Tạo lập thói quen và duy trì luyện tập thể dục điều độ, nhẹ nhàng sẽ có tác dụng giảm nguy cơ mắc bệnh đại tràng co thắt. Việc xây dựng một cơ thể khỏe mạnh và thích nghi với môi trường sống của xã hội hiện đại, kết hợp tuân thủ chỉ định của bác sĩ có thể giúp bệnh nhân quản lý và đối mặt tốt với căn bệnh đại tràng kích thích.

Bác sĩ Chuyên khoa I Võ Thị Thùy Trang được đào tạo về chuyên ngành nội tiêu hóa, gan mật tụy và nội soi tiêu hóa; liên tục cập nhật và được đào tạo nội soi nâng cao từ các giáo sư và các chuyên gia nội soi đến từ Thụy Sĩ và Nhật Bản; tham gia nhiều hội nghị tiêu hóa, nội soi trong nước và quốc tế.

Với gần 20 năm làm việc tại Bệnh viện Đa khoa Đà Nẵng trong chuyên ngành nội tiêu hóa - Gan mật tụy, mỗi năm bác sĩ Võ Thị Thùy Trang tham gia nội soi hơn 1500 ca bao gồm: nội soi chẩn đoán các bệnh lý dạ dày, đại tràng như: phát hiện viêm, loét, polyp, ung thư, tìm vi khuẩn HP, phát hiện ung thư sớm đường tiêu hóa...; Nội soi điều trị như: Cầm máu trong xuất huyết tiêu hóa, thắt búi giãn tĩnh mạch thực quản trong xơ gan, cắt polype ống tiêu hóa qua nội soi...