Viêm xơ đường mật, phải làm thế nào?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Võ Thị Thùy Trang - Bác sĩ Nội soi tiêu hóa, Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng. Bác sĩ có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nội soi tiêu hóa.

Viêm xơ đường mật nguyên phát là tình trạng viêm chai đường mật do các ống mật trong gan bị viêm, hẹp và ngăn chặn không cho mật chảy ra. Điều này lâu ngày làm tăng áp lực trong gan khiến các tế bào gan bị tổn thương, giảm lưu lượng máu trong gan và làm tăng áp lực trong tĩnh mạch cửa. Khi bệnh tiến triển, các tế bào gan sẽ hoại tử và được thay thế bằng mô sẹo, cuối cùng dẫn tới xơ gan do viêm xơ đường mật nguyên phát.

Viêm xơ đường mật nguyên phát là nguyên nhân gây ra tình trạng viêm xơ đường mật thường gặp nhất.

Các ống mật có vai trò mang dịch mật chứa các enzyme tiêu hóa sản xuất từ gan đến lưu trữ và cô đặc trong túi mật trước khi bài tiết vào tá tràng trong mỗi bữa ăn. Khi bị viêm xơ đường mật nguyên phát, các phản ứng viêm gây ra sẹo dài trong ống mật. Những vết sẹo này làm cho ống dẫn bị chai cứng và hẹp dần dần, gây tổn thương gan nghiêm trọng do ứ mật.

Ở hầu hết những người bị viêm đường mật xơ cứng nguyên phát, bệnh có tốc độ tiến triển tương đối chậm nên khó nhận biết sớm. Người bệnh chỉ được phát hiện khi ở giai đoạn cuối cùng là đã có thể dẫn đến suy gan, nhiễm trùng gan mật lặp đi lặp lại và xuất hiện các khối u của ống mật hoặc trong nhu mô gan. Ghép gan là phương pháp duy nhất được lựa chọn đối với viêm xơ đường mật nguyên phát nhưng bệnh có thể tái phát ở trên gan ghép ở một số ít bệnh nhân.

Viêm xơ đường mật nguyên phát thường được chẩn đoán bằng các bất thường trên xét nghiệm khi thăm khám sức khỏe định kỳ hay thăm khám vì các bệnh lý khác trước khi các triệu chứng xuất hiện.

Trong một số trường hợp, các triệu chứng sớm của người bệnh thường gặp là khá mơ hồ như mệt mỏi, ăn kém, chán ăn và ngứa da. Khi bệnh tiến triển, người bệnh sẽ thấy đau ở phần trên bên phải của bụng, sốt, ớn lạnh, đổ mồ hôi đêm, gan to, lá lách to, vàng mắt, vàng da, sụt cân và suy mòn.

Cho đến nay vẫn không rõ các nguyên nhân gây viêm xơ đường mật nguyên phát.

Một số giả thiết cho rằng phản ứng của hệ thống miễn dịch đối với nhiễm trùng hoặc các độc tố có thể gây ra bệnh này, nhất là ở những người có đặc điểm di truyền từ trong gia đình. Một số bệnh nhân viêm xơ đường mật nguyên phát cũng được quan sát thấy có kèm viêm loét đại tràng mạn tính và bệnh Crohn.

Tuy nhiên, có các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ viêm đường mật xơ cứng:

• Tuổi tác: Viêm đường mật xơ cứng nguyên phát có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường được chẩn đoán ở độ tuổi từ 30 đến 50.
• Giới tính: Bệnh lý này có khuynh hướng xảy ra thường xuyên hơn ở nam giới.
• Bệnh viêm ruột: Một tỷ lệ lớn những người bị viêm đường mật xơ cứng cũng bị bệnh viêm ruột.
• Nơi cư trú: Những người ở vùng Bắc Âu có nguy cơ mắc bệnh viêm đường mật nguyên phát cao hơn ở vùng khác.

Các biến chứng của viêm xơ đường mật nguyên phát có thể bao gồm:

• Suy gan và xơ gan: Các phản ứng viêm mãn tính của các ống mật trong gan có thể dẫn đến sẹo trong nhu mô gan, lâu này làm chết tế bào gan, mất chức năng gan và xơ gan.
• Nhiễm trùng lặp đi lặp lại: Do các sẹo của các ống dẫn mật làm viêm chai đường mật, dẫn đến chậm hoặc ngăn chặn dòng chảy của mật ra khỏi gan, tạo điều kiện cho vi trùng trong ổ bụng tăng sinh và gây bệnh.
• Tăng áp cửa: Đây là tĩnh mạch quan trọng dẫn máu đi từ hệ thống tiêu hóa vào gan. Tăng áp cửa làm các tĩnh mạch trong tuần hoàn bàng hệ dễ vỡ, người bệnh mất máu do xuất huyết tiêu hóa. Đồng thời, xơ gan và tăng áp cửa cũng làm thoát dịch vào khoang bụng, gây ra cổ trướng.
• Loãng xương: Những người bị viêm xơ đường mật nguyên phát có thể gặp phải tình trạng loãng xương đi kèm. Vậy nên bác sĩ cần phải kiểm tra mật độ xương định kỳ và bổ sung canxi, vitamin D để giúp ngăn ngừa mất xương, gãy xương do loãng xương.
• Ung thư ống mật: Nếu bạn bị viêm xơ đường mật nguyên phát, bạn có nguy cơ tiến triển đến ung thư ở ống mật hoặc túi mật.
• Ung thư đại tràng: Những người bị viêm xơ đường mật nguyên phát cũng có mối liên quan đến bệnh viêm ruột mạn tính và tăng nguy cơ mắc ung thư đại tràng. Vấn đề tầm soát cần theo dõi kỹ lưỡng trên các đối tượng này.

Các xét nghiệm và thủ thuật được sử dụng để chẩn đoán viêm xơ đường mật nguyên phát bao gồm:

• Xét nghiệm chức năng gan: Một xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng gan của bạn, bao gồm cả định lượng men gan, bilirubin trong máu, có thể cung cấp cho bác sĩ về chẩn đoán này.
• MRI dựng hình đường mật: Chụp đường mật cộng hưởng từ để tạo ra hình ảnh của gan và ống mật là xét nghiệm được lựa chọn để chẩn đoán bệnh xơ cứng nguyên phát do viêm đường mật.
• Nội soi đường mật tụy ngược dòng (ERCP): Đây cũng là một phương pháp hình ảnh học, tuy nhiên có tính xâm lấn nên hiếm khi được sử dụng để chẩn đoán vì nguy cơ biến chứng. ERCP là xét nghiệm được lựa chọn nếu các dấu hiệu và triệu chứng vẫn tồn tại mặc dù không có bất thường nào trên MRI. Đồng thời, ERCP sẽ là xét nghiệm ban đầu nếu bạn có chống chỉ định chụp MRI do có cấy ghép kim loại trong cơ thể.
• Xét nghiệm mẫu mô gan: Sinh thiết gan là một thủ thuật lấy một mảnh mô gan để làm giải phẫu bệnh. Phương pháp này giúp xác định loại và mức độ tổn thương gan khi chẩn đoán viêm xơ đường mật nguyên phát vẫn không chắc chắn sau các xét nghiệm ít xâm lấn khác.

Phương pháp điều trị viêm đường mật xơ cứng nguyên phát cho đến nay chủ yếu là tập trung vào quản lý các biến chứng và theo dõi tổn thương gan. Nhiều loại thuốc đã được nghiên cứu ở những người bị viêm đường mật xơ cứng nguyên phát nhưng đến nay vẫn chưa tìm thấy loại thuốc nào làm chậm hoặc đảo ngược các tổn thương gan trong quá trình tiến triển của bệnh lý này.

Chính vì vậy, việc điều trị bao gồm các nâng đỡ nội khoa sau đây:

• Điều trị ngứa – Do hệ thống đường mật bị viêm sẹo tắc nghẽn, axit mật bị ứ lại và tăng nồng độ trong máu, khiến cho người bệnh bị ngứa da dai dẳng. Các thuốc cải thiện ngứa có thể sử dụng là chất cô lập axit mật, kháng sinh làm gắn kết với axit mật hay thuốc kháng histamine, thuốc đối kháng opioid, axit ursodeoxycholic.
• Điều trị nhiễm trùng – Dịch mật bị tắc nghẽn trong các ống dẫn sẽ là môi trường thuận lợi gây ra nhiễm trùng tái phát thường xuyên. Để ngăn ngừa và điều trị tình trạng nhiễm trùng này, những bệnh nhân bị viêm xơ đường mật nguyên phát có thể cần chỉ định các đợt kháng sinh lặp đi lặp lại hoặc tiếp tục dùng kháng sinh trong thời gian dài. Nếu cần thực hiện bất kỳ thủ thuật nào có thể gây nhiễm trùng, chẳng hạn như thủ thuật nội soi hoặc phẫu thuật ổ bụng, người bệnh cũng sẽ cần phải dùng thuốc kháng sinh phòng ngừa.
• Hỗ trợ dinh dưỡng – Khi viêm xơ đường mật nguyên phát tiến triển, cơ thể sẽ khó hấp thụ một số vitamin nhất định. Mặc dù bạn có thể vẫn ăn một chế độ ăn uống đầy đủ, đường tiêu hóa vẫn không thể hấp thu được tất cả các chất dinh dưỡng cần thiết. Đồng thời, bạn có thể bổ sung thêm canxi và vitamin D để phòng ngừa gãy xương do loãng xương.
• Điều trị tắc nghẽn đường mật - Sự tắc nghẽn xảy ra trong ống mật có thể vừa là do viêm xơ đường mật nguyên phát tiến triển nhưng cũng có thể là dấu hiệu của ung thư của ống mật. Nội soi đường mật ngược dòng bằng ERCP có thể giúp xác định nguyên nhân và cải thiện tắc nghẽn ống mật bằng cách bơm bóng nong với các ống mật lớn ngoài gan hay đặt stent trên các đoạn nhỏ hơn.
• Ghép gan – Cho đến nay, ghép gan là phương pháp điều trị duy nhất được biết để chữa khỏi viêm xơ đường mật nguyên phát. Trong quá trình ghép gan, các bác sĩ phẫu thuật sẽ loại bỏ phần nhu mô gan bị ảnh hưởng và thay thế bằng phần gan khỏe mạnh lấy từ người hiến. Phương pháp này cũng được dành riêng cho những người bị suy gan hoặc các biến chứng nặng nề khác của viêm xơ đường mật nguyên phát. Mặc dù không phổ biến, viêm xơ đường mật nguyên phát cho thấy cũng có một tỷ lệ tái phát nhất định sau ghép gan.

Ngoài ra, các biện pháp thay đổi lối sống và những điều chỉnh tại nhà cũng có thể cho thấy hiệu quả trong quá trình ngăn chặn diễn tiến của bệnh:

• Hạn chế uống rượu
• Tiêm vắc-xin ngừa viêm gan siêu vi A và B
• Sử dụng cẩn thận với các nguồn hóa chất tại nhà và tại nơi làm việc
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh
• Thực hiện theo các hướng dẫn về tất cả các loại thuốc, cả các thuốc theo toa và không theo toa. Luôn cho bác sĩ biết bạn bị bệnh gan khi chỉ định bất kỳ loại thuốc gì
• Tham khảo ý kiến bác sĩ, dược sĩ về bất kỳ loại thảo mộc hoặc chất bổ sung nào bạn đang dùng vì một số có thể gây hại cho gan.

Tóm lại, viêm xơ đường mật nguyên phát là một bệnh gan mạn tính, làm tổn thương từ từ các ống dẫn mật do viêm, sẹo hoặc xơ hóa. Điều này khiến mật tích tụ trong gan, dần dần làm hỏng các tế bào gan và gây ra bệnh xơ gan. Vì bệnh tiến triển rất chậm, khi phát hiện bệnh đã vào giai đoạn muộn. Vậy nên, việc chẩn đoán sớm với các xét nghiệm sức khỏe định kỳ và điều trị bảo tồn là cách tốt nhất cải thiện tiên lượng viêm chai đường mật về lâu dài.