So với những người mắc bệnh mãn tính khác, bệnh nhân suy tim bị suy giảm chất lượng cuộc sống rất nhiều. Và cũng bởi suy tim có thể tự tiến triển nặng hơn, gây tổn thương các cơ quan khác, nên việc lập kế hoạch chăm sóc và giáo dục bệnh nhân về cách điều trị là một mục tiêu quan trọng của điều dưỡng.

Theo như ước tính, suy tim ảnh hưởng đến 26 triệu người trên toàn thế giới và là nguyên nhân gây ra gánh nặng kinh tế toàn cầu. Đây cũng là một căn bệnh đặc biệt, nặng nề cả về thể chất và tâm lý xã hội. Suy tim là một bệnh lý nghiêm trọng trong đó tim không thể thực hiện tốt chức năng bơm đủ máu để đáp ứng nhu cầu cơ thể như bình thường. Việc lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân suy tim là điều rất cần thiết nhằm giúp bệnh nhân giảm các triệu chứng như kiệt sức, mệt mỏi và khó thở. Đồng thời, cũng nâng cao chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của người bệnh.

1.1 Hỏi bệnh

Khi tiếp xúc với người bệnh được chẩn đoán là suy tim, người điều dưỡng cần sử dụng từ ngữ dễ hiểu, giọng điệu nhẹ nhàng, thái độ thân thiện tránh dùng từ ngữ chuyên môn, thái độ trịch thượng quát nạt để hỏi bệnh. Những câu hỏi sẽ bao gồm:

• Bệnh nhân được chẩn đoán suy tim vào thời điểm nào? Ở đâu chẩn đoán? Đã được điều trị ở đâu?
• Người bệnh có mắc bệnh gì có liên quan đến bệnh tim mạch không?
• Bệnh nhân đã dùng những thuốc gì? Đáp ứng hay không đáp ứng với thuốc đó không?
• Các loại thuốc bệnh nhân dùng có bị phản ứng với loại nào không?
• Số bữa ăn trong ngày của bệnh nhân? Lượng thức ăn mỗi bữa bệnh nhân ăn được khoảng bao nhiêu? Cụ thể ăn như thế nào?
• Số lượng nước tiểu mỗi lần đi là bao nhiêu? Số lần đi tiểu trong ngày?
• Bệnh nhân có bị khó thở không? Có bị xanh tím môi và đầu chi không?
• Thường bị khó thở khi bình thường hay khi gắng sức?

1.2 Quan sát:

Quan sát toàn trạng bệnh nhân để có được đánh giá sơ bộ về:

• Sắc mặt, màu da, móng tay, móng chân.
• Tình trạng tinh thần hiện tại.
• Quan sát tĩnh mạch cổ, đếm nhịp thở, kiểu thở, vị trí tim đập ở ngực.
• Tình trạng phù toàn thân, của mí mắt và mắt cá chân.

1.3 Thu thập các nguồn dữ kiện khác:

• Yêu cầu bệnh nhân cung cấp sổ y bạ, giấy ra viện lần trước, giấy chuyển viện, thông tin các xét nghiệm.
• Xem các loại thuốc bệnh nhân đã sử dụng và cách sử dụng thuốc.

• Chăm sóc cơ bản:
• Chế độ nghỉ ngơi: bệnh nhân nằm ở tư thế nửa nằm, nửa ngồi.
• Chế độ ăn uống.
• Vận động nhẹ nhàng ngoài cơn khó thở

3.1 Giảm triệu chứng khó thở ở người bệnh suy tim do tăng áp lực ở phổi

Người bệnh suy tim dẫn đến chức năng co bóp của tim không hiệu quả, máu không về hết đến tim và ứ lại một phần ở phổi, gây tăng áp lực trong các mao mạch phổi, làm chèn ép vào các tiểu phế quản và hạn chế quá trình trao đổi khí, khiến người bệnh khó thở thường xuyên. Trong trường hợp này, để chăm sóc bệnh nhân suy tim chúng ta cần phải làm gì?

• Trước tiên cần làm thông thoáng đường thở: mở rộng quần áo, hút đờm hay rỉ mũi nếu có.
• Cho người bệnh suy tim nằm nghỉ ở tư thế nửa ngồi, nửa nằm. Nếu người bệnh có cơn khó thở kịch phát về đêm thì ngay từ đầu tối khuyên người bệnh nằm ngủ ở tư thế nửa ngồi.
• Sử dụng thuốc lợi tiểu theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ. Chú ý khi chăm sóc bệnh nhân suy tim nên cho người bệnh uống thuốc vào buổi sáng để tránh mất ngủ do tiểu đêm. Một số loại thuốc lợi tiểu có thể gây hạ kali máu, vì vậy cần theo dõi các biểu hiện thiếu kali máu như mệt mỏi, chóng mặt, đau cơ... và khuyến khích người bệnh nên ăn các loại rau quả chứa nhiều Kali như súp lơ xanh, cải bó xôi, chuối...
• Cho người bệnh thở oxy khi có khuyến cáo của bác sĩ. Sau đó theo dõi tần số, tính chất thở, theo dõi tình trạng da niêm mạc? Lồng ngực có di động theo nhịp thở không? Theo dõi chỉ số SpO2, khí máu động mạch (khi cần)

3.2 Chăm sóc người bệnh suy tim khi có dấu hiệu xanh tím do giảm độ bão hoà oxy máu

Trái tim và phổi có liên quan mật thiết với nhau. Chính vì vậy, khi trái tim bị suy yếu dẫn đến lượng máu đến phổi để trao đổi khí oxy và cacbonic giảm, làm giảm lượng máu giàu oxy-gọi là máu đỏ tươi, máu giàu cacbonic có tính chất xanh tím. Vì vậy, người bệnh bị suy tim có thể gặp phải dấu hiệu xanh tím. Trong trường hợp này người chăm sóc bệnh nhân suy tim cần lưu ý như sau:

• Để người bệnh nằm nghỉ, tránh các hoạt động gắng sức. Tuy nhiên cần khuyên người bệnh vận động nhẹ nhàng các chi để phòng biến chứng tắc mạch.
• Sử dụng thuốc trợ tim khi có chỉ định của bác sĩ. Nhưng cần chú ý theo dõi tần số tim và tác dụng phụ của thuốc.
• Sử dụng thuốc giãn mạch, đồng thời chú ý theo dõi huyết áp và tác dụng phụ của thuốc.

3.3 Lưu ý khi số lượng nước tiểu ít do giảm lưu thông tuần hoàn trong cơ thể

Suy tim khiến cho lượng máu đến thận giảm, đồng thời cũng giảm khả năng bài trừ nước tiểu ở thận, nên dẫn đến lượng nước tiểu ít. Với trường hợp này bệnh nhân cần chú ý:

• Nằm nghỉ nhiều hơn.
• Sử dụng thuốc lợi tiểu đúng theo chỉ dẫn của bác sĩ. Đồng thời cũng nên chú ý bù kali và các chất điện giải.
• Người bệnh không được ăn mặn, phải hạn chế nước uống. Lượng muối trong bữa ăn sẽ phụ thuộc vào mức độ suy tim khác nhau. Như chế độ ăn giảm muối cho bệnh nhân suy tim cần phải tuân thủ theo nguyên tắc: Suy tim độ 1 + suy tim độ 2 lượng muối ăn mỗi ngày dưới 2 gam, suy tim độ 3 + suy tim độ 4 lượng muối ăn mỗi ngày dưới 0,5 gam.
• Chú ý theo dõi lượng nước tiểu hàng ngày.

3.4 Giảm lo lắng cho người bệnh vì có thể dẫn tới bệnh tim trở nên trầm trọng hơn

Mặc dù suy tim là một bệnh mạn tính, không thể chữa khỏi được và có thể ảnh hưởng đến tính mạng của người bệnh. Tuy nhiên, thay vì việc lo lắng người bệnh nên cần phải vui vẻ, lạc quan, yêu đời, bởi lo lắng sẽ khiến cho tình trạng bệnh nặng lên. Vì vậy, nhân viên y tế cần giải thích cho bệnh nhân về tình trạng bệnh theo hướng tích cực, nếu có một phương pháp điều trị phù hợp cũng chư sinh hoạt điều độ người bệnh hoàn toàn có thể chung sống hòa bình với căn bệnh này.

Theo dõi nguy cơ phù phổi cấp do suy tim trái

• Suy tim trái, gây ứ máu tại phổi, dẫn đến tăng áp lực lên các mạch máu ở phổi, và nếu không được phát hiện cùng với việc giải quyết kịp thời có thể gây phù phổi cấp.
• Vì vậy trong kế hoạch chăm sóc một bệnh nhân suy tim bạn cần theo dõi các cơn khó thở. Với đặc điểm của khó thở do suy tim là lúc đầu khó thở khi gắng sức, về sau khó thở thành từng cơn, có khi lại khó thở đột ngột, tần suất khó thở tăng dần.

Theo dõi tính chất ho:

• Ho do suy tim hay xảy ra vào ban đêm khi bệnh nhân gắng sức, đôi khi đờm có lẫn máu bọt hồng.
• Đặc biệt khi nằm cơ hoành nâng cao trong lúc nằm, kết hợp dồn máu tư thế dẫn đến làm tăng áp lực lên mao mạch phổi hơn. Vì vậy, người bệnh cần theo dõi các triệu chứng khó thở.

3.5 Giáo dục sức khoẻ

Quan tâm đến chế độ ăn uống

Trong khi lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân suy tim, người chăm sóc hãy quan tâm đến chế độ ăn hàng ngày của người bệnh. Thực hiện theo một chế độ ăn uống được thiết kế đặc biệt cho những người bị suy tim có thể làm giảm đáng kể các triệu chứng của bệnh và giúp họ ngon miệng hơn. Người chăm sóc có thể tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng để có thể lựa chọn một thực đơn lành mạnh và phù hợp.

Một số những lưu ý khi trong chế độ ăn uống của người bị suy tim như sau:

• Giảm hàm lượng muối khi nấu ăn: Hạn chế muối vì quá nhiều natri có thể dẫn đến giữ nước, gây phù nề và làm trầm trọng thêm các triệu chứng suy tim. Giảm muối trong chế độ ăn uống của bệnh nhân không có nghĩa là buộc họ phải ăn những món nhạt nhẽo. Hãy nêm các loại thảo mộc, hạt tiêu và gia vị phù hợp thay vì muối.
• Kiểm tra thông tin dinh dưỡng khi mua thực phẩm đóng hộp: Thực phẩm đóng gói thường chứa nhiều natri. Trước khi mua, hãy kiểm tra thông tin dinh dưỡng, đặc biệt là hàm lượng natri trong mỗi khẩu phần ăn.
• Bổ sung các loại thực phẩm tốt cho tim mạch: Thực phẩm tốt cho tim mạch là những thực phẩm chứa ít chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa, đường hoặc natri. Tăng cường trái cây và rau quả, sữa ít béo, protein nạc như thịt gà bỏ da và chất béo tốt có trong dầu ô liu, cá và quả bơ.
• Chia nhỏ khẩu phần ăn trong ngày: Nếu bệnh nhân mệt mỏi và chán ăn, hãy chủ động chia các bữa ăn trong ngày ra thành nhiều bữa nhỏ.

Khuyến khích người bệnh hoạt động thể chất

• Vận động vẫn là một phần không thể thiếu khi lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân suy tim. Tập thể dục nhẹ nhàng với các bài tập phù hợp có thể giúp tim khỏe hơn. Các lợi ích sức khỏe của việc tập thể dục bao gồm giảm cân, giảm mức cholesterol, ổn định huyết áp, cải thiện tuần hoàn máu.
• Vì vậy, người chăm sóc có thể khuyến khích và có thể cùng bệnh nhân tham gia các hoạt động thể chất nhẹ nhàng như đi bộ, làm việc nhà, làm vườn, đi dạo quanh nơi họ sinh sống vào mỗi sáng,... Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ về những hoạt động mà bệnh nhân có thể tham gia một cách an toàn và mức độ tập thể dục phù hợp.

Hướng dẫn khác

• Hướng dẫn bệnh nhân cách tự vận động nhẹ nhàng và xoa bóp tăng tuần hoàn.
• Lưu ý bệnh nhân về tầm quan trọng của việc dùng thuốc theo đơn.
• Nhắc nhở bệnh nhân việc tái khám thường xuyên: Suy tim là bệnh sẽ gắn liền với bệnh nhân suốt đời và bệnh nhân phải liên tục tái khám trong suốt quá trình điều trị bệnh để phòng ngừa được việc suy tim nặng hơn và các biến chứng khác. Bác sĩ sẽ theo dõi mức độ tiến triển bệnh, mức độ đáp ứng với thuốc để điều chỉnh liều dùng nếu cần thiết nhằm giữ cho bệnh không trở nặng và cải thiện triệu chứng lâm sàng một cách tốt nhất.

Một bệnh nhân suy tim được đánh giá là chăm sóc tốt nếu:

• Bệnh nhân cảm thấy đỡ khó thở, giảm phù, gan nhỏ lại, tần số mạch giảm, số lượng nước tiểu của bệnh nhân dần dần trở về bình thường.
• Bệnh nhân được chăm sóc chu đáo, thoải mái cả về thể chất lẫn tinh thần.
• Không hoặc rất ít xảy ra các tác dụng phụ của thuốc.
• Các dấu hiệu sinh tồn hàng ngày, các kết quả xét nghiệm phải được theo dõi và ghi chép đầy đủ.
• Bệnh nhân được hướng dẫn chế độ nghỉ ngơi, ăn uống, tự vận động và xoa bóp, đồng thời tuân thủ chỉ định điều trị và chăm sóc của thầy thuốc.

Xem thêm: Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị suy tim