Cách lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân suy tim

So với những người mắc bệnh mãn tính khác, bệnh nhân suy tim phải đối mặt với sự suy giảm đáng kể về chất lượng cuộc sống. Do suy tim có khả năng tự tiến triển nặng hơn và có thể gây tổn thương đến các cơ quan khác, việc lập kế hoạch chăm sóc và cung cấp định hướng giáo dục sức khỏe cho bệnh nhân suy tim và điều dưỡng về cách chăm sóc và điều trị là một mục tiêu rất quan trọng.

Bài viết này được viết bởi các bác sĩ chuyên ngành Tim mạch, tại Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec Central Park

Dựa vào ước tính, suy tim đang tác động đến khoảng 26 triệu người trên toàn cầu và là một nguyên nhân gây ra gánh nặng kinh tế toàn cầu. Đây là một căn bệnh đặc biệt, nặng nề cả về mặt thể chất và tâm lý xã hội. Suy tim là một bệnh lý nghiêm trọng, trong đó tim không thể thực hiện chức năng bơm máu để đáp ứng nhu cầu cơ thể như bình thường. Việc lập kế hoạch chăm sóc cho bệnh nhân suy tim là rất quan trọng để giúp họ giảm các triệu chứng như kiệt sức, mệt mỏi, và khó thở, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của họ.

Khi người bệnh được chẩn đoán suy tim, các thông tin cần hỏi bệnh nhân thêm bao gồm:

• Bệnh nhân được chẩn đoán suy tim vào thời điểm nào? Được chẩn đoán tại đâu? Đã được điều trị ở đâu?
• Có mắc bệnh tim mạch nào khác không?
• Đã sử dụng những loại thuốc nào? Có phản ứng tích cực hay không?
• Có phản ứng phụ nào với các loại thuốc không?
• Bệnh nhân ăn bao nhiêu bữa trong ngày? Lượng thức ăn mỗi bữa là bao nhiêu?Thực đơn cụ thể như thế nào?
• Lượng nước nạp vào cơ thể mỗi lần và số lần đi tiểu hàng ngày là bao nhiêu?
• Có triệu chứng khó thở không? Có biểu hiện xanh tím môi và đầu ngón tay không?
• Có thường xuyên gặp khó khăn trong việc thở khi ở trong tình trạng bình thường hay chỉ khi gắng sức?

Quan sát toàn bộ trạng thái của bệnh nhân để đưa ra một đánh giá sơ bộ về các khía cạnh sau:

• Tình trạng của khuôn mặt, màu sắc da, tình trạng của móng tay và móng chân.
• Biểu hiện về tinh thần tại thời điểm đó của bệnh nhân.
• Quan sát tĩnh mạch ở cổ, đếm nhịp thở, kiểu hô hấp, và vị trí của tim đập ở ngực.
• Xem xét về tình trạng phù trên cơ thể, bao gồm cả phù mí mắt và phù ở mắt cá chân.
• Có các dấu hiệu của suy tim không?

Cùng với việc giáo dục sức khỏe cho bệnh nhân suy tim để hiểu rõ bệnh tình của bản thân, nhân viên y tế cũng cần lên kế hoạch chăm sóc theo hướng điều trị của bác sĩ với các yếu tố chính bao gồm:

• Chăm sóc cơ bản
• Thực hiện chế độ nghỉ ngơi: Bệnh nhân được đặt ở tư thế nửa nằm, nửa ngồi để giảm gánh nặng cho cơ tim
• Tuân thủ chế độ ăn uống
• Thực hiện vận động nhẹ nhàng ngoại trừ đang gặp cơn khó thở.

Người mắc suy tim trải qua sự suy giảm khả năng co bóp của tim, dẫn đến không hiệu quả trong việc máu chảy về tim, tạo ra một phần máu ứ lại ở phổi. Điều này gây tăng áp lực trong các mạch phổi, chèn ép vào tiểu phế quản và hạn chế quá trình trao đổi khí, gây khó thở thường xuyên cho bệnh nhân. Trong việc chăm sóc người mắc suy tim, cần thực hiện các bước sau:

• Trước hết, làm sạch đường thở bằng cách nới rộng quần áo và hỗ trợ bệnh nhân hút đờm hoặc rỉ mũi nếu cần thiết.
• Đặt người bệnh suy tim vào tư thế nửa ngồi, nửa nằm. Nếu bệnh nhân gặp khó khăn về hô hấp, khuyến khích họ nằm ngủ ở tư thế nửa ngồi.
• Đảm bảo người bệnh tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ về việc sử dụng thuốc lợi tiểu. Lưu ý đặc biệt khi cho bệnh nhân uống thuốc vào buổi sáng để tránh tình trạng mất ngủ do tiểu đêm. Một số thuốc lợi tiểu gây hạ kali máu, vì vậy cần theo dõi các triệu chứng như mệt mỏi, chóng mặt, đau cơ và khuyến khích bệnh nhân bổ sung kali qua bằng các loại rau quả như súp lơ xanh, cải bó xôi, chuối.
• Nếu có khuyến cáo từ bác sĩ, cung cấp oxy cho bệnh nhân và theo dõi tần số và tính chất thở, kiểm tra tình trạng da niêm mạc và chuyển động của lồng ngực theo nhịp thở. Quan sát chỉ số SpO2 và đo khí máu động mạch khi cần thiết.

Tim và phổi có mối liên quan chặt chẽ. Khi trái tim suy yếu, lượng máu được đưa đến phổi để trao đổi khí oxy và cacbonic giảm đi, dẫn đến giảm lượng máu giàu oxy (máu đỏ tươi) và tăng lượng máu giàu cacbonic (màu xanh tính). Do đó, bệnh nhân suy tim có thể có dấu hiệu xanh tím. Nếu gặp tình trạng này, cần tuân thủ các hướng dẫn khi chăm sóc người bệnh suy tim như sau:

• Để người bệnh nghỉ ngơi và tránh các hoạt động gắng sức. Tuy nhiên, cần khuyến khích bệnh nhân duy trì vận động tay chân nhẹ nhàng để phòng ngừa tắc mạch và biến chứng khác.
• Sử dụng thuốc trợ tim theo chỉ định của bác sĩ, nhưng cần chú ý theo dõi tần số tim và các tác dụng phụ của thuốc.
• Sử dụng thuốc giãn mạch, đồng thời theo dõi huyết áp và các tác dụng phụ của thuốc.

Suy tim gây giảm lượng máu đến thận và cũng ảnh hưởng đến khả năng bài tiết nước tiểu của thận, dẫn đến tình trạng ít nước tiểu. Trong tình huống này, bệnh nhân cần chú ý đến các điểm sau:

• Tăng thời gian nghỉ ngơi.
• Sử dụng thuốc lợi tiểu theo chỉ dẫn từ bác sĩ. Đồng thời, bệnh nhân cũng cần lưu ý đến việc bù kali và duy trì cân bằng chất điện giải.
• Hạn chế lượng muối trong khẩu phần ăn, và kiểm soát việc uống nước. Mức lượng muối trong bữa ăn phụ thuộc vào mức độ suy tim. Ví dụ, bệnh nhân suy tim độ 1 và 2 nên giảm lượng muối ăn dưới 2 gam mỗi ngày, trong khi bệnh nhân suy tim độ 3 và 4 nên hạn chế dưới 0,5 gam mỗi ngày.
• Theo dõi sát sao lượng nước tiểu hàng ngày.

Mặc dù suy tim là một bệnh mạn tính và có thể ảnh hưởng đến tính mạng của người bệnh nhưng việc giữ tinh thần lạc quan và tích cực có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống. Thông thường, bệnh nhân mắc suy tim thường có những câu hỏi như “Bệnh suy tim sống được bao lâu?”. Lúc này, nhân viên y tế cần giải thích thông tin về tình trạng bệnh một cách tích cực để tránh sự lo lắng từ bệnh nhân làm bệnh trở nặng.

Trong quá trình chăm sóc, việc theo dõi nguy cơ phù phổi cấp do suy tim trái là quan trọng. Suy tim trái có thể gây ứ máu tại phổi, tăng áp lực trong các mạch máu ở phổi, và nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, có thể dẫn đến phù phổi cấp.

Các triệu chứng khó thở do ho cũng cần được theo dõi. Một số bệnh nhân gắng sức khi ho nên đôi khi có thể xảy ra khó thở đột ngột. Điều này đặc biệt quan trọng khi bệnh nhân trong tư thế nằm vì nó có thể tăng áp lực lên mao mạch phổi.

Trong quá trình xây dựng kế hoạch chăm sóc cho bệnh nhân suy tim, chế độ ăn hàng ngày là yếu tố rất quan trọng. Áp dụng một chế độ ăn uống đặc biệt thiết kế cho những người mắc suy tim có thể giúp giảm đáng kể các triệu chứng của bệnh. Việc tìm kiếm tư vấn từ chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp người chăm sóc lựa chọn thực đơn lành mạnh và phù hợp.

Dưới đây là một số lưu ý quan trọng khi xây dựng chế độ ăn uống cho người mắc suy tim:

• Giảm lượng muối: Hạn chế muối giúp tránh giữ nước, làm giảm phù nề và giảm việc nặng thêm suy tim. Thay vì sử dụng muối, có thể thêm thảo mộc, hạt tiêu và gia vị không chứa nhiều natri.
• Kiểm tra thông tin dinh dưỡng trên thực phẩm đóng hộp: Thực phẩm đóng gói thường chứa nhiều natri. Việc kiểm tra thông tin dinh dưỡng trước khi mua giúp đảm bảo lượng natri được kiểm soát.
• Bổ sung thực phẩm tốt cho tim mạch: Bổ sung thực phẩm như trái cây, rau quả, sữa ít béo, protein, dầu ô liu, cá và quả bơ giúp cải thiện sức khỏe tim mạch.
• Chia nhỏ khẩu phần ăn: Chia các bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày có thể giúp bệnh nhân vượt qua cảm giác mệt mỏi và chán ăn.

• Hướng dẫn bệnh nhân về cách thực hiện vận động nhẹ và xoa bóp để tăng cường tuần hoàn máu.
• Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ đơn thuốc.
• Nhắc nhở bệnh nhân về sự quan trọng của việc thường xuyên tái khám: Suy tim là một bệnh mãn tính và yêu cầu bệnh nhân thường xuyên tái khám để đảm bảo kiểm soát tốt bệnh lý và ngăn chặn sự tiến triển của suy tim cũng như các biến chứng khác.
• Bác sĩ sẽ theo dõi sự tiến triển của bệnh, đánh giá hiệu quả của thuốc, và điều chỉnh liều lượng nếu cần thiết để duy trì tình trạng sức khỏe tốt nhất cho bệnh nhân.

Một bệnh nhân suy tim được đánh giá là đang nhận được chăm sóc tốt khi:

• Bệnh nhân giảm khó thở, giảm phù, kích thước gan giảm, nhịp tim ổn định và lượng nước tiểu trở lại mức bình thường.
• Bệnh nhân nhận được sự chăm sóc kỹ lưỡng, đảm bảo thoải mái cả về thể chất lẫn tinh thần.
• Không hoặc ít xảy ra tác dụng phụ từ việc sử dụng thuốc.
• Các dấu hiệu hàng ngày và kết quả xét nghiệm được theo dõi và ghi chép đầy đủ.
• Bệnh nhân được hướng dẫn về chế độ nghỉ ngơi, dinh dưỡng, vận động và xoa bóp, đồng thời tuân thủ các hướng dẫn điều trị và chăm sóc từ bác sĩ.