Probiotics và sức khỏe con người

Mối liên quan giữa probiotics với sức khỏe con người ngày nhận được sự quan tâm đặc biệt của các nhà khoa học và các chuyên gia về sức khỏe. Cho đến ngày nay các nhà khoa học đã tìm thấy được tác dụng của probiotics với đường ruột, sức khỏe âm đạo và nhiều lợi ích tiềm năng khác.

Có thể hiểu đơn giản Probiotics là các vi sinh vật sống nhằm mục đích có lợi cho sức khỏe khi tiêu thụ hoặc áp dụng cho cơ thể. Chúng có thể được tìm thấy trong sữa chua, các loại thực phẩm lên men khác hay thực phẩm chức năng và các sản phẩm làm đẹp.

Nhiều quan điểm cho răng vi khuẩn và các vi sinh vật khác là "vi trùng" có hại, tuy nhiên nhiều loài thực sự hữu ích. Một số vi khuẩn giúp tiêu hóa thức ăn, tiêu diệt các tế bào gây bệnh, sản xuất vitamin. Nhiều vi sinh vật trong các sản phẩm probiotic giống hoặc tương tự với vi sinh vật sống tự nhiên trong cơ thể chúng ta.

Probiotics có thể chứa nhiều loại vi sinh vật. Phổ biến nhất là vi khuẩn thuộc các nhóm Lactobacillus và Bifidobacterium. Các vi khuẩn khác cũng có thể được sử dụng làm probiotics và các loại nấm men như Saccharomyces boulardii.

Các loại probiotics khác nhau có thể có tác dụng khác nhau. Ví dụ, nếu Lactobacillus giúp ngăn ngừa bệnh tật, điều đó không có nghĩa là một loại Lactobacillus khác hoặc bất kỳ loại probiotics Bifidobacterium nào cũng làm được điều tương tự.

Câu trả lời là không, prebiotics không giống như Probiotics. Prebiotics là thành phần thực phẩm không thể tiêu hóa được, có tác dụng kích thích chọn lọc sự phát triển hoặc hoạt động của các vi sinh vật mong muốn.

Probiotics có thể có nhiều tác dụng trong cơ thể, các chế phẩm sinh học và hoạt động theo những cách khác nhau như:

• Giúp cơ thể duy trì một cộng đồng vi sinh vật khỏe mạnh hoặc giúp cộng đồng vi sinh vật trong cơ thể trở lại tình trạng khỏe mạnh sau khi bị xáo trộn.
• Sản xuất các chất có tác dụng mong muốn.

Các chủng từ vi khuẩn Lactobacillus và Bifidobacterium là những chế phẩm sinh học thường xuất hiện trong các sản phẩm. Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực này cũng cho rằng nhiều loài Lactobacillus và Bifidobacterium được nghiên cứu kỹ lưỡng có thể, có tác dụng “chung” hoặc “cốt lõi” đối với sinh lý, sức khỏe đường ruột bằng cách tạo ra một môi trường thuận lợi hơn trong ruột, thông qua cơ chế được chia sẻ bởi hầu hết các chế phẩm sinh học. Hơn nữa, hướng dẫn chế độ ăn uống ở Estonia, Ý, Đức, Ba Lan và Tây Ban Nha đặc biệt khuyến nghị việc bổ sung Probiotics vào chế độ ăn. Tuy nhiên, việc sử dụng probiotic để mô tả các sản phẩm bán ở EU đã bị cấm, vì có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe cũng như không có tuyên bố cụ thể nào được Thực phẩm Châu Âu cho phép Cơ quan An toàn liên quan đến bất kỳ Probiotics nào.

Kết quả các nghiên cứu khoa học xem xét tác động sức khỏe của Probiotics theo định kỳ đã trở thành tiêu đề chính, với những lợi ích được đề xuất bao gồm: giảm các triệu chứng sốt mùa hè và ngăn ngừa rối loạn tiêu hóa do kháng sinh. Phần lớn các nghiên cứu về Probiotics tập trung vào các tình trạng sức khỏe cụ thể, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến đường ruột, chẳng hạn như hội chứng ruột kích thích và viêm loét đại tràng. Tuy nhiên, nghiên cứu mới đây cho thấy hoạt tính sinh học tiếp cận các hệ thống bên ngoài ruột, chẳng hạn như điều chỉnh huyết áp, cholesterol, đường huyết và thậm chí khả năng nhận thức. Nhiều nghiên cứu đặc biệt hướng tới những tác động tiềm tàng đến sức khỏe ở người khỏe mạnh, bao gồm giảm thời gian bị cảm lạnh và cải thiện các triệu chứng rất nhẹ (đau bụng và chướng bụng) ở những người được chẩn đoán không có bệnh lý đường tiêu hóa.

Probiotics là một lĩnh vực phức tạp và khi xem xét kết quả nghiên cứu, điều quan trọng phải tính đến một số yếu tố như:

• Probiotics bao gồm một loạt các chủng vi khuẩn. Việc mô tả tác dụng của Probiotics nói chung có thể gây hiểu nhầm, vì các tác động đến sức khỏe có thể chỉ dành riêng cho một chủng vi khuẩn. Do đó, việc tổng hợp lại các kết quả nghiên cứu sử dụng các chủng khác nhau (hoặc kết hợp các chủng khác nhau) có thể không hữu ích trong việc xác định sức khỏe. Điều quan trọng cần nhớ là mỗi chủng đơn lẻ phải được kiểm tra cho từng kết quả sức khỏe trước khi đưa ra kết luận chắc chắn. Ngoài ra, phản ứng với Probiotics có thể khác nhau giữa các cá thể do sự khác biệt về sinh lý, chẳng hạn như thành phần cơ bản của hệ vi sinh vật đường ruột. Chính vì thế, số lượng các đối tượng nghiên cứu cần phải đủ lớn để giải thích điều này.
• Probiotics phải được thực hiện thường xuyên và tồn tại qua đường tiêu hóa. Để có hiệu quả và tác động đến sức khỏe, Probiotics phải có khả năng tồn tại trong các điều kiện khắc nghiệt (đặc biệt là axit trong dạ dày) trong quá trình di chuyển qua đường ruột. Hiện nhiều kết quả nghiên cứu đã chỉ ra, tỷ lệ sống sót có xu hướng khác nhau giữa các chủng khác nhau. Probiotics quản lý để phục hồi và phát triển trong ruột, sau đó có thể ảnh hưởng đến thành phần và hoạt động của hệ vi sinh đường ruột nhưng tích hợp vào hệ vi sinh vật đường ruột (mặc dù chỉ là tạm thời). Các chủng probiotic cần phải được sử dụng thường xuyên, vì chúng thường chỉ tồn tại trong ruột trong một thời gian ngắn.
• Phương tiện cung cấp Probiotics và liều lượng cũng rất quan trọng, khi phải kiểm tra xem men vi sinh có thể mang lại lợi ích sức khỏe trong phương tiện mà chúng được phân phối hay không (ví dụ: viên nang, sản phẩm từ sữa) và liều lượng đủ để cho phép lợi khuẩn phát huy tác dụng đối với sức khỏe. Các nhà quản lý ở Canada và Ý đã gợi ý rằng cần phải ăn 109 đơn vị hình thành thuộc địa của một chủng cụ thể mỗi ngày.

Khi đã hiểu rõ probiotic là gì, chúng ta có thể nhận thấy một số lợi ích tiềm năng của chế phẩm sinh học đã được tìm thấy trong việc điều trị hoặc phòng ngừa như:

• Bệnh tiêu chảy
• Hội chứng ruột kích thích
• Viêm loét đại tràng
• Bệnh Crohn
• H. pylori (nguyên nhân gây ra loét)
• Nhiễm trùng âm đạo
• Nhiễm trùng đường tiết niệu
• Tái phát ung thư bàng quang
• Nhiễm trùng đường tiêu hóa do Clostridium difficile
• Viêm túi (một tác dụng phụ có thể xảy ra của phẫu thuật cắt bỏ ruột kết)
• Bệnh chàm ở trẻ em.

Trường hợp tốt nhất cho liệu pháp probiotic là trong điều trị tiêu chảy. Các thử nghiệm có đối chứng đã chỉ ra rằng Lactobacillus GG có thể rút ngắn quá trình tiêu chảy nhiễm trùng ở trẻ sơ sinh và trẻ em (nhưng không phải người lớn). Mặc dù các nghiên cứu còn hạn chế và dữ liệu không nhất quán, nhưng hai đánh giá lớn, được thực hiện cùng nhau, cho thấy rằng men vi sinh làm giảm tiêu chảy do kháng sinh đến 60%, khi so sánh với giả dược.

Vấn đề phổ biến hơn tiêu chảy đó là táo bón. Trong một cuộc tìm kiếm các nghiên cứu về lợi ích của probiotic trong việc điều trị táo bón, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng probiotic làm chậm "thời gian vận chuyển đường ruột" 12,4 giờ, tăng 1,3 lần đi ngoài hàng tuần và giúp làm mềm phân, đi ngoài dễ hơn. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu vẫn đưa ra các khuyến nghị cụ thể khi nói đến lợi ích của probiotic đối với chứng táo bón.

Liệu pháp probiotic cũng có thể giúp ích cho những người bị bệnh Crohn và hội chứng ruột kích thích. Các kết quả thử nghiệm lâm sàng còn hỗn hợp, nhưng một số nghiên cứu nhỏ cho thấy rằng một số probiotic nhất định có thể giúp duy trì sự thuyên giảm của bệnh viêm loét đại tràng và ngăn ngừa tái phát bệnh Crohn hay sự tái phát của viêm túi (biến chứng của phẫu thuật điều trị viêm loét đại tràng). Bởi vì chứng rối loạn này rất khó chữa trị, nhiều người đang dùng thử probiotic trước khi có tất cả các bằng chứng về chủng cụ thể mà họ đang sử dụng. Cần nghiên cứu thêm để tìm ra chủng nào hoạt động tốt nhất cho những điều kiện nào.

Probiotics cũng có thể được sử dụng trong việc duy trì sức khỏe niệu sinh dục. Giống như ở đường ruột, âm đạo là một hệ sinh thái cân bằng. Các chủng Lactobacilli chiếm ưu thế thường làm cho nó quá chua để các vi sinh vật có hại tồn tại. Nhưng hệ thống này có thể bị mất cân bằng bởi một số yếu tố, bao gồm thuốc kháng sinh, chất diệt tinh trùng và thuốc tránh thai. Điều trị bằng probiotic khôi phục sự cân bằng của hệ vi sinh có thể hữu ích đối với các vấn đề về niệu sinh dục nữ phổ biến như: nhiễm trùng nấm men, viêm âm đạo do vi khuẩn, và nhiễm trùng đường tiết niệu.

Nhiều phụ nữ ăn sữa chua hoặc nhét vào âm đạo để điều trị nhiễm trùng nấm men tái phát đây là một phương pháp chữa trị "dân gian" mà y học chỉ hỗ trợ hạn chế. Sử dụng Lactobacilli qua đường uống và đặt âm đạo có thể giúp điều trị viêm âm đạo do vi khuẩn, mặc dù vẫn chưa có đủ bằng chứng để khuyến cáo sử dụng Lactobacillus so với các phương pháp thông thường. (Viêm âm đạo phải được điều trị vì nó có nguy cơ gây ra các biến chứng liên quan đến thai nghén và bệnh viêm vùng chậu.) Hiện nay việc điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu bằng probiotic cũng đang được nghiên cứu.

Khi đã lý giải được probiotic là thuốc gì và vai trò của probiotic là gì, bạn nên cân nhắc trước khi sử dụng nếu cần thiết có thể tham khảo ý kiến của các bác sĩ chuyên môn để đạt được hiệu quả cao cũng như không gây ra những phản ứng không mong muốn đối với cơ thể.

Nếu cần tư vấn chuyên sâu về thông tin sức khỏe, các bệnh lý trong cuộc sống thường ngày bạn có thể đến Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec để thăm khám và nhờ sự tư vấn từ các bác sĩ và các chuyên gia dinh dưỡng.

Nguồn tham khảo: nutrition.org.uk