Lưu ý khi dùng Corticosteroids ở trẻ em

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Dược sĩ Ngô Thị Thu Thủy và dược sĩ Nguyễn Hoàng Phương Khanh - Khoa Dược - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Corticosteroids hay Steroids hay Corticoid là hormone được sản xuất bởi tuyến thượng thận (hai tuyến nhỏ nằm phía trên thận) gồm 3 nhóm là glucocorticoids, mineralocorticoids và nội tiết tố sinh dục nam (androgenic sex hormones).

1.1 Dùng đường toàn thân

• Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh

1.2 Điều trị triệu chứng toàn thân

Cấp tính:

• Phản ứng dị ứng, sốc phản vệ
• Hen phế quản
• Nôn và buồn nôn (sau xạ trị trong điều trị ung thư, sau phẫu thuật...)

Mãn tính

• Viêm khớp dạng thấp
• Lupus ban đỏ hệ thống
• Các bệnh viêm mãn tính : Hen phế quản....
• Phòng ngừa
• Ghép tạng (ngăn ngừa thải ghép)

Các chỉ định khi dùng tại chỗ trong da liễu bao gồm : Bệnh da như vảy nến, chàm, viêm da cơ địa, vảy nến, chàm, viêm da cơ địa....

• Phản ứng dị ứng, sốc phản vệ
• Hen phế quản
• Viêm khớp dạng thấp
• Lupus ban đỏ hệ thống
• Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh

Corticoid là loại thuốc được chỉ định khá rất phổ biến ở trẻ em nhưng không vì thế mà nó tuyệt đối an toàn. Tác dụng phụ của corticoid phụ thuộc vào loại thuốc, liều dùng, thời gian dùng, đường dùng hay lượng dùng và vị trí dùng nếu dùng ngoài da Sử dụng corticoid không đúng cách có thể mang đến nhiều tác dụng phụ, nhất là ở trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh như:

Loãng xương (Osteoporosis) xương mềm dễ gãy, nặng hơn có thể gây hoại tử xương.

Hội chứng Cushing: Tác dụng phụ này xuất hiện khi dùng thuốc với liều lượng cao kéo dài, nhất là khi dùng thuốc đường toàn thân (uống, chích), có các biểu hiệu điển hình :

• Tăng cân nhanh,không cân đối, thường mặt tròn như mặt trăng, mập nhiều ở vùng bụng, sau gáy và cổ, trong khi đó đùi và cánh tay teo nhỏ lại, không tương xứng
• Những thay đổi ở da: Da mỏng hơn và đỏ ửng. Mặt có nhiều mụn hơn, bụng và đùi có nhiều vết rạn da.
• Các vấn đề khác: Rối loạn kinh nguyệt có thể xuất hiện ở những bé gái.
• Suy tuyến thượng thận: đây là tác dụng phụ không mong muốn khá nghiêm trọng. Trẻ em bị suy tuyến thượng thận thường có dấu hiệu mệt mỏi, thể trạng yếu, buồn nôn và nôn mửa, huyết áp thấp, các dấu hiệu này không đặc hiệu và có thể nhầm lẫn với các bệnh/tình trạng đang điều trị.
• Suy giảm sức đề kháng: Thuốc corticoid sử dụng không đúng cách với liều cao, kéo dài làm cho trẻ tăng nguy cơ nhiễm trùng, dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đặc biệt với các mầm bệnh thông thường do vi khuẩn, virus và nấm (ví dụ viêm phổi, thuỷ đậu, lao..)
• Dùng corticoid ngoài da: Gây mỏng da (Atrophy), giãn tĩnh mạch telangiectasias), rạn da (striae), xảy ra khi lạm dụng hay dùng không theo chỉ định của bác sĩ khi dùng corticoid bôi ngoài da trong điều trị các bệnh viêm da ứng, chàm.

Các tác dụng phụ khác: Chậm phát triển chiều cao; Mọc nhiều mụn trứng cá, rậm lông; Đục thuỷ tinh thể, tăng nhãn áp; Suy giảm sức khoẻ tâm trí, trẻ có thể biểu hiện mất ngủ, dễ nóng giận, xuất hiện các cơn hưng phấn hoặc trầm cảm...

Với những tác dụng phụ thường gặp kể trên, những trẻ không được sử dụng thuốc corticoid bao gồm trẻ bị lao phổi, động kinh, đái tháo đường, loãng xương, đục thuỷ tinh thể, tăng nhãn áp, tăng huyết áp, ...

Phụ huynh cần đưa trẻ đến khám ngay tại các cơ sở y tế khi có các biểu hiện sau:

• Sốt, ớn lạnh
• Co giật
• Tức ngực
• Khó thở, thở gấp hoặc thở khò khè
• Cảm giác khát nhiều
• Tiểu nhiều, cảm giác nóng rát khi đi tiểu
• Nhức mỏi cơ, yếu cơ
• Phù tay, chân
• Đau dạ dày
• Đi tiêu phân đen hoặc có máu đỏ tươi
• Nôn ra máu tươi hoặc bầm như bã cà phê
• Chu kỳ kinh nguyệt bất thường ở trẻ gái
• Đường huyết không được kiểm soát tốt ở những trẻ mắc đái tháo đường

Cũng như tất cả các loại thuốc khác, corticoid cần được sử dụng theo chỉ định hướng dẫn của bác sĩ, nhất là các bác sĩ chuyên khoa và tư vấn của Dược sĩ. Bố mẹ không được tự ý sử dụng, tăng hay giảm liều hoặc kéo dài thời gian sử dụng thuốc. Đối với các trường hợp cá biệt phải dùng thuốc ở liều cao, bệnh nhi cần có chịu sự giám sát và theo dõi của bác sĩ để kịp thời phát hiện, xử trí các tác dụng phụ. Một điểm lưu ý quan trọng khác cần được nhấn mạnh là tuyệt đối không được tự ý ngưng sử dụng thuốc một cách đột ngột vì biến chứng suy thượng thận cấp nặng nề và nguy hiểm đến tính mạng, dù cho thuốc được dùng ở liều rất thấp. Việc giảm liều thuốc cần được tiến hành từ từ, theo phác đồ điều trị và sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

Một số lưu ý cần biết khi sử dụng thuốc corticoid:

• Uống thuốc cố định vào một thời điểm trong ngày, ưu tiên chọn buổi sáng nếu thuốc chỉ uống 1 lần mỗi ngày.
• Cho trẻ uống corticoid cùng với thức ăn để tránh kích ứng dạ dày.
• Luôn nhớ thông báo với bác sĩ rằng trẻ đang sử dụng thuốc corticoid nếu không may trẻ phải nhập viện điều trị hay phẫu thuật
• Đối với những trẻ sử dụng corticoid kéo dài nhiều tháng, chế độ dinh dưỡng cần được điều chỉnh cho phù hợp để ngừa loãng xương,kiểm soát cân nặng: Con bạn nên có chế độ ăn ít chất béo, ít muối, hạn chế thịt đỏ và chất béo bão hòa, và khuyến khích ăn nhiều trái cây tươi, rau, nước và sữa không béo, bổ sung vitamin D và canxi trong chế độ ăn uống.
• Có một số vắc-xin không nên chích ngừa trong thời gian sử dụng thuốc. Nếu cần, trước khi quyết định tiêm phòng cần thảo luận với bác sĩ điều trị.
• Tránh tiếp xúc với người ốm, tránh đến những nên đông người.
• Vệ sinh tay sạch sẽ.

Cha mẹ cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ ngay nếu xuất hiện lặp lại hoặc nặng nề hơn các tác dụng phụ của thuốc.