Thế nào là vắc-xin sống giảm độc lực?

Vắc-xin sống giảm độc lực cần thận trọng khi sử dụng cho phụ nữ đang mang thai, tuy nhiên nguy cơ thực sự đối với bào thai vẫn chỉ là trên lý thuyết. Nhiều nghiên cứu đã cho thấy ngay cả khi phụ nữ đang mang thai (không biết mình có thai) tiêm vắc xin rubella thì cũng không làm tăng nguy cơ dị tật thai nhi.

Vắc-xin sống giảm độc lực được sản xuất từ các tác nhân gây bệnh (là virus hoặc vi khuẩn). Những tác nhân này đã được làm giảm độc lực (làm yếu đi), và có nhiều cách khác nhau để làm giảm độc lực, phổ biến nhất là nuôi cấy lặp đi lặp lại nhiều lần với môi trường nuôi cấy là tế bào nuôi cấy hoặc phôi động vật (thường sử dụng phôi gà). Số lần nuôi cấy có thể lên tới 200 lần, khiến cho tác nhân thích nghi với sự nhân lên ở môi trường nuôi cấy và giảm (hoặc mất đi) khả năng nhân lên trong môi trường tế bào con người, đảm bảo an toàn để sản xuất vắc xin sử dụng cho người.

Ví dụ như đối với vắc xin sởi, virus sởi đã được phân lập từ một bệnh nhân trẻ em năm 1954, trải qua gần 10 năm nuôi cấy mới tạo được thành virus sống giảm độc lực để chế tạo vắc-xin.

Để gây được đáp ứng miễn dịch, vắc-xin sống giảm độc lực phải còn khả năng nhân lên bên trong cơ thể người được sử dụng vắc xin. Do đó, việc sử dụng vắc-xin sống giảm độc lực thực chất là đưa một liều rất nhỏ virus hoặc vi khuẩn (đã giảm hoặc mất độc lực) vào trong cơ thể, để chúng nhân lên và tạo thành một quần thể đủ để khởi động đáp ứng miễn dịch của cơ thể. Bất kỳ tác nhân nào tác động lên vắc xin (ánh sáng, nhiệt độ,...) hoặc tác động lên quá trình nhân lên bên trong cơ thể đều khiến vắc xin bị giảm hoặc mất hiệu quả (do đó vắc-xin sống giảm độc lực yêu cầu điều kiện bảo quản, vận chuyển rất nghiêm ngặt, và những nơi có trang thiết bị hạn chế sẽ không phù hợp để sử dụng vắc-xin sống giảm độc lực).

Đáp ứng miễn dịch đạt được từ vắc-xin sống giảm độc lực gần như hoàn toàn giống với khi mắc bệnh tự nhiên (vắc xin sống giảm độc lực là loại vắc xin tạo đáp ứng miễn dịch hiệu quả nhất). Tuy nhiên một số loại vắc xin cần phải sử dụng liều nhắc lại để củng cố đáp ứng miễn dịch.

Về lý thuyết, tác nhân trong vắc xin có thể chuyển ngược lại dạng gốc ban đầu (đầy đủ độc lực), tuy nhiên hiện tượng này chỉ ghi nhận được ở vắc xin bại liệt sống giảm độc lực (đường uống). Mặc dù nhân lên trong cơ thể nhưng người sử dụng vắc xin sẽ không mắc bệnh bởi tác nhân gây bệnh trong vắc xin không còn giống như ban đầu. Nếu người sử dụng thực sự bị bệnh thì mức độ bệnh cũng nhẹ hơn rất nhiều so với mắc bệnh tự nhiên, và đây là một phản ứng bất lợi của việc sử dụng vắc-xin sống giảm độc lực.

Bên cạnh đó, vắc-xin sống giảm độc lực có thể xảy ra các phản ứng nghiêm trọng hơn hoặc đe dọa tính mạng, mà một phần trong số đó bắt nguồn từ sự nhân lên không kiểm soát của tác nhân có trong vắc xin (tuy nhiên điều này chỉ gặp khi người sử dụng vắc xin bị suy giảm miễn dịch). Các phản ứng bất lợi và nguy cơ khi sử dụng vắc-xin sống giảm độc lực bao gồm:

• Tác nhân sống giảm độc lực biến đổi ngược trở lại dạng đầy đủ độc lực ban đầu và gây bệnh cho người sử dụng như khi mắc bệnh tự nhiên (rất hiếm gặp, và chỉ ghi nhận xuất hiện ở vắc xin bại liệt sống giảm độc lực đường uống).
• Bình thường hệ miễn dịch khởi động đáp ứng và cuối cùng loại trừ tác nhân sống giảm độc lực có trong vắc xin, nhưng đối với các trường hợp suy giảm miễn dịch, đáp ứng miễn dịch đối với vắc xin sống giảm độc lực không như người bình thường, do đó rất dễ xảy ra tình trạng mất kiểm soát đối với tác nhân sống giảm độc lực, để tác nhân nhân lên quá độ và gây bệnh thực sự.
• Nhiễm khuẩn dai dẳng, ví dụ như vắc xin BCG có thể gây viêm hạch bạch huyết khu vực, nặng hơn là nhiễm khuẩn lan tràn.
• Nếu tác nhân sống giảm độc lực được nuôi cấy trong môi trường bị ô nhiễm thì nó có thể bị ô nhiễm bởi các virus khác (ví dụ như retro virus với vắc xin sởi).
• Về nguyên tắc, vắc-xin sống giảm độc lực cần thận trọng khi sử dụng cho phụ nữ đang mang thai, tuy nhiên nguy cơ thực sự đối với bào thai vẫn chỉ là trên lý thuyết. Nhiều nghiên cứu đã cho thấy ngay cả khi phụ nữ đang mang thai (không biết mình có thai) tiêm vắc xin rubella thì cũng không làm tăng nguy cơ dị tật thai nhi.
• Một số vắc xin sống giảm độc lực được sản xuất và đưa ra thị trường dưới dạng bột đông khô, trước khi sử dụng cần phải hòa tan với dung dịch được chỉ định theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Đồng thời nhiều vắc xin sống giảm độc lực yêu cầu phải bảo quản lạnh để đảm bảo chất lượng. Nếu kĩ thuật sử dụng vắc xin không đúng, bảo quản và vận chuyển không đảm bảo thì khả năng rất cao vắc xin không mang lại hiệu quả như mong đợi, nghiêm trọng hơn có thể xảy ra các phản ứng bất lợi cho người sử dụng.

Các vắc-xin sống giảm độc lực hiện có bao gồm vắc-xin sởi, quai bị, rubella, bại liệt (uống), đậu mùa, thủy đậu, BCG, thương hàn (uống), sốt vàng, rota virus, và cúm.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec sử dụng nguồn vắc-xin chất lượng cao, có xuất xứ rõ ràng, phù hợp theo độ tuổi cần tiêm chủng, đảm bảo an toàn từ khâu kiểm nhập, bảo quản đến khi sử dụng.

• Trước khi tiêm phòng, tất cả trẻ được khám sàng lọc trước tiêm với các bác sĩ chuyên khoa nhi – vắc-xin để giúp trẻ đảm bảo sức khỏe tốt nhất khi tiêm chủng. Bác sĩ sẽ tư vấn cho gia đình các loại vắc-xin phòng bệnh tốt nhất phù hợp với từng lứa tuổi theo khuyến cáo mới nhất của Bộ Y tế & Tổ chức Y tế thế giới cũng như cách theo dõi phản ứng sau tiêm vắc-xin.
• Đội ngũ bác sĩ và điều dưỡng nhi giàu kinh nghiệm, chuyên nghiệp, hiểu tâm lý trẻ và áp dụng cách giảm đau hiệu quả cho trẻ trong quá trình tiêm chủng.
• 100% trẻ tiêm chủng được theo dõi và đánh giá lại sức khỏe trước khi ra về.
• Phòng theo dõi sau tiêm chủng được trang bị đầy đủ các phương tiện cấp cứu; đội ngũ bác sĩ - điều dưỡng được đào tạo về xử trí cấp cứu phản vệ nhằm đảm bảo xử lý kịp thời, đúng phác đồ khi có sự cố xảy ra.
• Phòng tiêm chủng thoáng mát, có khu chơi, giúp trẻ có cảm giác thoải mái như đang dạo chơi và có tâm lý tốt trước và sau khi tiêm chủng.

Bài viết tham khảo nguồn: WHO