Cách khắc phục còi xương do thiếu vitamin D ở trẻ em

Bài viết được tư vấn chuyên môn Thạc sĩ, Bác sĩ Phan Ngọc Hải - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng. Bác sĩ Hải từng làm việc tại Khoa Nhi sơ sinh của Bệnh viện Phụ sản Nhi Đà Nẵng và Bệnh viện Hoàn Mỹ Đà Nẵng. Thế mạnh của bác là khám và điều trị nhi khoa tổng quát, khám và điều trị nhi sơ sinh, hồi sức nhi.

Còi xương ở trẻ em đến nay vẫn luôn là một vấn đề sức khỏe được quan tâm hàng đầu. Còi xương thường xảy ra chủ yếu do thiếu vitamin D. Việc bổ sung vitamin D là điều rất cần thiết trong việc dự phòng cũng như điều trị còi xương.

Còi xương là một trong những rối loạn của cơ thể trẻ em, xảy ra do sự thiếu hụt các chất trong cơ thể mà cụ thể là thiếu vitamin D, phosphat hoặc canxi dẫn tới hệ quả làm cho xương không được chắc khỏe.

Còi xương thường gặp ở trẻ dưới 3 tuổi do trong giai đoạn này, hệ xương của trẻ đang phát triển mạnh.

Biểu hiện của bệnh còi xương thiếu vitamin D:

Triệu chứng sớm:

• Trẻ thường xuyên quấy khóc, ngủ không ngon giấc, hay giật mình.
• Ra mồ hôi trộm vào ban đêm kể cả khi trời lạnh.
• Dấu hiệu chiếu liếm: Trẻ bị rụng tóc vùng gáy.
• Chậm phát triển về mặt thể lực.

Triệu chứng muộn:

• Biểu hiện rõ dấu hiệu ở xương: Xương sọ mềm, thậm chí có thể ấn lõm, biến dạng hộp sọ, đầu bẹt. Có bướu xương sọ, thường gặp ở vùng trán và vùng đỉnh.
• Dấu hiệu vòng cổ tay do đầu xương cổ tay bị phì đại.
• Hệ thống xương sườn của lồng ngực bị biến dạng, có thể bị chân vòng kiềng hình chữ X hoặc chữ O, bị cong vẹo cột sống sớm.
• Trẻ chậm mọc răng, chậm biết đi, chậm lẫy, chậm bò...
• Lâu liền thóp, thóp rộng, bờ thóp mềm.

Trong cơ thể, vitamin D có vai trò rất quan trọng, nhất là đối với hệ xương:

• Vitamin D tham gia vào cấu trúc xương qua cơ chế phân phối canxi và phospho trong cơ thể.
• Vitamin D làm tăng khả năng hấp thu canxi và phospho qua đường tiêu hóa.
• Vitamin D cùng với hormon tuyến cận giáp tham gia vào sự chuyển hóa của canxi, phospho, kích thích làm tăng quá trình lắng đọng canxi của xương.
• Ngoài ra vitamin D còn tham gia vào các chức năng khác trên cơ thể như phân chia tế bào, liên quan hệ bài tiết, quá trình chuyển hóa các hormon, hay sự biệt hóa các tế bào ung thư da, ung thư xương,...

Khi cơ thể bị thiếu vitamin D sẽ ảnh hưởng đến tất cả các quá trình này. Từ đó mà gây nên tình trạng còi xương ở trẻ em, loãng xương ở người lớn. Do vậy, việc bổ sung vitamin D là điều rất cần thiết trong việc dự phòng cũng như điều trị còi xương.

Vitamin D có thể được bổ sung qua chế độ ăn uống dinh dưỡng hằng ngày hoặc bổ sung trực tiếp bằng đường uống.

Các thực phẩm có chứa nhiều vitamin D như sữa, bánh quy, dầu ăn, ngũ cốc, các loại bột dinh dưỡng hay dầu cá, lòng đỏ trứng,...

Bổ sung vitamin bằng đường uống: Tùy theo từng tình trạng của trẻ cũng như phụ thuộc từng lứa tuổi để các bác sĩ có thể đưa ra liều vitamin D phù hợp:

• Trẻ dưới 18 tháng tuổi: nếu trong khẩu phần ăn có ít chứa vitamin D, bổ sung liên tục 400 đơn vị/ngày vitamin D.
• Nếu trẻ sinh non, đẻ sinh đôi, thiếu cân: bổ sung liều 400 - 800 đơn vị/ngày, dùng liên tục trong 15 tháng đầu tiên sau sinh. Sau đó duy trì liều 200 đơn vị/tháng nhắc lại mỗi 6 tháng.
• Trẻ từ 18 - 60 tháng tuổi: sử dụng liều 400 đơn vị/ngày nhưng chỉ sử dụng vào mùa có ít ánh nắng.
• Mẹ có thai hay đang cho con bú, nếu trong chế độ không có đủ vitamin D, cho bổ sung liều 400 - 600 đơn vị/ngày vitamin D hoặc dùng liều 1000 - 1200 đơn vị/ngày trong 3 tháng cuối thai kỳ.

Lưu ý: nếu vitamin được bổ sung quá nhiều sẽ gây nên chứng thừa vitamin D biểu hiện: Kém ăn, ỉa chảy, buồn nôn, sỏi thận,... đặc biệt là biểu hiện gây bất thường ở giác mạc kết mạc, hay gặp tình trạng viêm giác mạc hình dải băng ở trẻ em.

Ngoài việc cung cấp nguồn vitamin D từ thực phẩm hay dạng viên uống, các mẹ có thể bổ sung vitamin D cho con bằng cách tắm nắng. Tắm nắng sẽ giúp cung cấp đến 95% vitamin D cho cơ thể. Để tắm nắng có hiệu quả thì các mẹ cần lưu ý một số điều như sau:

• Tắm nắng đều mỗi ngày, trung bình từ 15 - 20 phút. Khi tắm cần để lộ chân, tay của trẻ để có thể tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời, tăng khả năng hấp thu canxi.
• Thời gian tắm nắng thích hợp: trước 8 giờ sáng hoặc sau 4 - 5 giờ chiều.
• Cả phụ nữ mang thai hay trong thời gian cho con bú cũng nên tắm nắng.
• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, nên cho trẻ tắm ngay từ tháng đầu sau sinh.
• Chọn vị trí tắm nắng phù hợp, nên ở nơi thoáng mát và có nhiều ánh sáng.

Để dự phòng tình trạng còi xương do thiếu vitamin D, ngoài việc bổ sung vitamin D bằng nhiều hình thức khác nhau, các mẹ cũng cần lưu ý đến một số yếu tố hỗ trợ để giúp hạn chế tình trạng này như:

• Tổ chức các buổi kiến thức về dinh dưỡng cũng như chăm sóc cho trẻ và các bà mẹ trong thai kỳ.
• Thiết lập một chế độ ăn uống sinh hoạt phù hợp, khoa học, cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng cho cả mẹ và bé, cả trước thai kỳ, trong thai kỳ, sau thai kỳ, giai đoạn cho con bú.
• Bên cạnh việc bổ sung vitamin D, cần bổ sung kết hợp canxi với phospho.
• Những tháng đầu đời, khuyến cáo nuôi con bằng sữa mẹ là tốt nhất, bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. Điều này không chỉ giúp trẻ hạn chế được tình trạng còi xương, mà còn tăng sức đề kháng cho cơ thể.
• Không cho trẻ ăn dặm quá sớm.
• Đảm bảo vấn đề vệ sinh môi trường mà bé đang sinh sống. Lưu ý về các trường hợp mà trẻ có bị viêm nhiễm đường ruột...

Nói chung, còi xương do thiếu vitamin D là một bệnh lý thường gặp nhưng có thể dự phòng được nếu như biết phương pháp. Nên dự phòng tình trạng này ngay từ khi mang thai bằng các chế độ ăn uống sinh hoạt khoa học, cung cấp đủ dinh dưỡng kết hợp với rèn luyện thói quen tắm nắng thường xuyên và bổ sung vitamin D khi cần thiết theo hướng dẫn của bác sĩ. Bên cạnh đó, cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Đồng thời, các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn cũng như còi xương và giúp trẻ ăn ngon miệng hơn. Cha mẹ cũng có thể áp dụng song song việc bổ sung các chất qua đường ăn uống và các thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ tự nhiên để bé dễ hấp thụ. Điều quan trọng nhất là việc cải thiện triệu chứng của bé phải diễn ra trong thời gian dài. Việc kết hợp nhiều loại thực phẩm chức năng cùng lúc hoặc thay đổi liên tục nhiều loại trong thời gian ngắn có thể khiến hệ tiêu hóa của bé không kịp thích nghi và hoàn toàn không tốt. Vì vậy, cha mẹ phải thực sự kiên trì đồng hành cùng con và thường xuyên truy cập website vinmec.com để cập nhật những thông tin chăm sóc cho bé hữu ích nhé.

Bài viết tham khảo nguồn: Viện dinh dưỡng Quốc Gia.