Dạy con tập nói: Kiến thức cần biết

Trước khi có khả năng nói bằng ngôn ngữ, trẻ bắt đầu bằng việc làm quen với những âm thanh và các từ ngữ vô nghĩa. Bé tập nói chuyện trong 3 năm đầu đời, khi mà bộ não đang trong giai đoạn phát triển nhanh chóng. Trong thời gian này, việc luyện tập nói chuyện có ý nghĩa quan trọng trong phát triển khả năng nói của bé.

Sau khi sinh ra, trẻ chưa thể nói chuyện. Bé chỉ có thể biểu hiện bằng các cử chỉ như nhăn mặt, khóc, vặn vẹo để thể hiện các nhu cầu về thể chất và cảm xúc, từ sợ hãi, đói đến thất vọng, quá tải cảm giác. Cha mẹ chỉ có thể lắng nghe và giải thích tiếng khóc khác nhau thông qua ngôn ngữ hình thể. Điều kỳ diệu về sự phát triển ngôn ngữ rất nhanh của trẻ qua các giai đoạn được thể hiện như sau:

• Bé nói chuyện lúc 3 tháng tuổi: Khi được 3 tháng tuổi, bé lắng nghe giọng nói, quan sát khuôn mặt lúc bạn nói chuyện cùng. Ngoài ra, bé cũng chú ý lắng nghe những âm thanh, giọng nói từ môi trường xung quanh. Nhiều bé thích nghe giọng nói và âm thanh khi còn trong bụng mẹ. Một số bé khác thích nghe giọng phụ nữ hơn nam giới.
• Bé nói chuyện lúc 6 tháng tuổi: Khi được 6 tháng, bé bắt đầu bập bẹ nói những âm thanh khác nhau. Ví dụ, bé có thể nói "ba-ba" hoặc "da-da." Đến cuối tháng thứ 6 hoặc thứ 7, các bé có thể trả lời tên của chính mình, nhận ra ngôn ngữ mẹ đẻ và sử dụng giọng nói để bày tỏ trạng thái vui hay buồn. Một số cha mẹ háo hức diễn giải một chuỗi từ ngữ quen thuộc như "cha ơi", trong khi ở độ tuổi này, bé vẫn chỉ có thể bập bẹ nói những âm tiết ngẫu nhiên không có nghĩa.

• Bé nói chuyện lúc 9 tháng tuổi: Sau 9 tháng tuổi, bé có thể hiểu một vài từ cơ bản như "không" và "tạm biệt". Bé cũng có thể bắt đầu sử dụng một phạm vi rộng hơn các âm thanh chứa phụ âm và điều chỉnh âm điệu giọng nói.
• Bé nói chuyện lúc 12 - 18 tháng tuổi: Hầu hết các bé có thể nói một vài từ đơn giản như "mama" và "Dadda" vào cuối 12 tháng. Trẻ còn có thể trả lời hoặc ít nhất là hiểu được những đoạn nói chuyện ngắn của bạn chẳng hạn như “Con hãy đặt nó xuống”.
• Bé nói chuyện lúc 18 tháng tuổi: Trẻ ở độ tuổi này có khả năng nói một số từ đơn giản như nói tên người, đồ vật và các bộ phận trên cơ thể bạn. Trẻ có thể lặp lại những từ hoặc âm thanh cuối cùng trong câu nói được nghe trước đó từ bạn.
• Bé nói chuyện lúc 2 tuổi: Đến 2 tuổi, các bé đã có khả năng xâu chuỗi một vài từ trong các cụm từ ngắn từ 2 - 4 từ, chẳng hạn như "Mẹ ơi, tạm biệt" hoặc "Con, sữa". Trẻ cũng đang học các từ ngữ chỉ sự vật như "cốc" và những từ mang ý nghĩa trừu tượng như "của con".
• Bé nói chuyện lúc 3 tuổi: Khi bé lên 3 tuổi, vốn từ vựng sẽ mở rộng nhanh chóng và bé có khả năng hiểu biết về ngôn ngữ trừu tượng như "bây giờ", những cảm giác như "buồn" và các khái niệm không gian như "trong".

Trẻ thường nghe và hiểu lời nói của người lớn trước khi biết nói. Lúc đầu, các bé chỉ nói được một vài từ, trong khi chúng có thể hiểu từ 25 từ trở lên. Bạn có thể giúp bé học nói nếu bạn:

• Quan sát: Em bé thể hiện mong muốn qua hành động như dơ 2 cánh tay lên muốn nói rằng bé muốn được ôm, đưa cho bạn một món đồ chơi để nói bé muốn chơi, gạt tay khỏi đĩa thức ăn để muốn nói rằng trẻ đã ăn đủ. Các bậc phụ huynh nên mỉm cười, giao tiếp bằng mắt và trả lời để khuyến khích những nỗ lực nói chuyện đầu đời của trẻ.
• Nghe: Phụ huynh nên chú ý đến tiếng nói bập bẹ của bé rồi nói lại chính xác cho bé nghe và phát âm theo. Bé sẽ cố gắng bắt chước tiếng nói của cha mẹ và thay đổi cao độ và âm sắc để phù hợp với từ ngữ nghe được. Vì vậy, cha mẹ nên dành nhiều thời gian để nói chuyện với bé.
• Khen ngợi: Bạn nên mỉm cười và tán thưởng những nỗ lực nói chuyện của bé. Qua động lực mà bố mẹ mang lại, bé sẽ tập nói nhanh hơn.
• Bắt chước: Các bé rất thích nghe giọng nói của bố mẹ. Việc nghe những lời nói của bố mẹ giúp bé phát triển khả năng ngôn ngữ. Khi nói chuyện với bé, bạn nên dùng những từ ngữ ngắn gọn, đơn giản nhưng chính xác.
• Chi tiết: Nếu bé chỉ vào bàn và gây ồn ào, đừng chỉ cho bé ăn thêm thức ăn. Thay vào đó, bạn nên chỉ vào thức ăn và nói: "Con có muốn ăn thêm không? Con muốn ăn với món khác, phải không?"
• Tường thuật: Nói về những thứ liên quan khi bạn rửa bát, mặc đồ, cho ăn và những thay đổi trên cơ thể bé như “Mẹ mang đôi tất chân màu xanh cho con nhé” hoặc “Mẹ đang cắt thịt gà nấu cho con ăn”. Việc làm này có thể giúp bé nghe được nhiều hơn.
• Kiên nhẫn: Ngay cả khi bạn không hiểu bé nói gì, hãy tiếp tục cố gắng. Nhẹ nhàng lặp lại những gì bạn nghĩ là bé đang nói và hỏi xem điều đó có đúng không. Ngoài ra, bạn nên thể hiện tình yêu thương để bé cảm thấy được khen ngợi và tiếp tục cố gắng.
• Chủ động: Trong giờ chơi, hãy theo dõi sự chú ý và sở thích của bé để thấy rằng giao tiếp là một trò chơi hai chiều nói và nghe, dẫn dắt và làm theo.
• Chơi: Khuyến khích trẻ chơi, giả vờ và tưởng tượng thành tiếng để phát triển các kỹ năng bằng lời nói khi chúng đến độ tuổi tập đi.
• Đọc lớn tiếng: Những đứa trẻ ham đọc là trẻ cảm thấy việc đọc sách thú vị và cảm thấy thư giãn.

Chẩn đoán các vấn đề về khả năng nói của trẻ càng sớm sẽ giúp trẻ cải thiện khả năng ngôn ngữ tốt hơn trước khi đến tuổi đi học. Dưới đây là một vài kiểm tra cho trẻ chậm nói:

• Kiểm tra thính giác: Có đến 3/ 1.000 trẻ sơ sinh bị mất thính lực, điều này có thể gây chậm phát triển giọng nói. Hầu hết các bệnh viện yêu cầu sàng lọc thính giác ngay sau khi sinh. Đưa bé đi kiểm tra thính giác trước 3 tháng tuổi nếu bé không vượt qua được sàng lọc thính giác ban đầu.
• Thăm khám bệnh học ngôn ngữ: Các nhà bệnh học ngôn ngữ (SLP) có thể chẩn đoán và điều trị các rối loạn ngôn ngữ, giọng nói làm trì hoãn khả năng nói. Những lời khuyên và trò chơi hữu ích có thể được đề nghị trong việc cải thiện vấn đề về giọng nói và kỹ năng ngôn ngữ của trẻ.
• Sàng lọc bệnh lý: Trẻ có thể được sàng lọc về các khuyết tật, về phát triển hoặc hành vi như rối loạn phổ tự kỷ hoặc nhận thức. Những rối loạn và bệnh tật mắc phải này có thể gây ra chậm phát triển giọng nói.
• Tập nói chuyện với bé: Khuyến khích bé trong giai đoạn bắt đầu tập nói bằng cách dỗ dành, tập nói và hát thường xuyên. Trong khi giao tiếp với bé bạn nên trả lời tích cực và cho thấy sự quan tâm.

Khi con bạn có chậm nói, trẻ cần được đưa đến thăm khám tại các cơ sở Nhi khoa có chuyên khoa Tâm thần hoặc các cơ sở Tâm thần có chuyên khoa Tâm thần Nhi. Tại Vinmec Times City, chúng tôi có đội ngũ các bác sĩ chuyên khoa Tâm thần được đào tạo chuyên sâu, trong đó có lĩnh vực Tâm thần Nhi sẽ khám, đánh giá và hướng dẫn can thiệp cho các trẻ có vấn đề về phát triển ngôn ngữ.

Chúng tôi sẽ sử dụng thang Denver để đánh giá sự phát triển chung của trẻ, các thang đánh giá tự kỷ (nếu cần), khám răng hàm mặt, khám tai mũi họng, điện não đồ hoặc hình ảnh học não bộ (nếu cần) để đánh giá toàn diện vấn đề chậm nói của trẻ nhằm đưa ra chẩn đoán và chiến lược can thiệp phù hợp.

Để trẻ khỏe mạnh, phát triển tốt cần có một chế độ dinh dưỡng đảm bảo về số lượng và cân đối chất lượng. Nếu trẻ không được cung cấp các chất dinh dưỡng đầy đủ và cân đối sẽ dẫn đến những bệnh thừa hoặc thiếu chất dinh dưỡng ảnh hưởng không tốt đến sự phát triển toàn diện của trẻ cả về thể chất, tâm thần và vận động.

Trẻ ăn không đúng cách có nguy cơ thiếu các vi khoáng chất gây ra tình trạng biếng ăn, chậm lớn, kém hấp thu,... Nếu nhận thấy các dấu hiệu kể trên, cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Đồng thời các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn, giúp trẻ ăn ngon miệng.

Cha mẹ có thể tìm hiểu thêm:

Các dấu hiệu bé thiếu kẽm

Thiếu vi chất dinh dưỡng và tình trạng không tăng cân ở trẻ

Hãy thường xuyên truy cập website Vinmec.com và cập nhật những thông tin hữu ích để chăm sóc cho bé và cả gia đình nhé.

Bài viết tham khảo nguồn: Webmd.com