Nguyên nhân gây băng huyết sau sinh

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Trương Nghĩa Bình - Bác sĩ Chuyên khoa sản - Khoa Sản Phụ Khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Băng huyết sau sinh là một trong 5 tai biến sản khoa thường gặp, chiếm tỉ lệ từ 2 - 10% tổng số ca sinh. Đây được xem là một tai biến đáng sợ đối với các bác sĩ sản khoa.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, băng huyết sau sinh là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong ở sản phụ, ảnh hưởng đến cuộc sống và sức khoẻ của rất nhiều gia đình ở các quốc gia.

Từ năm 1999 đến 2010, toàn thế giới đã giảm tỷ lệ tử vong ở sản phụ từ 543.000/100.000 ca sống xuống còn 287.000/100.000 ca sống. Tuy nhiên con số này ở các nước đang phát triển cao hơn so với các nước phát triển. Mỗi năm, có 14 triệu phụ nữ mang thai trên toàn cầu bị ảnh hưởng bởi băng huyết sau sinh.

Nguy cơ tử vong ở bà mẹ do băng huyết là 1/1000 ca ở các nước đang phát triển. Có tới 99% các trường hợp tử vong do bị băng huyết sau sinh xảy ra ở các nước có thu nhập thấp hoặc trung bình, trong khi ở các nước phát triển tỷ lệ này chỉ vào khoảng 1%. Vì vậy, việc phòng ngừa băng huyết sau sinh đóng vai trò rất quan trọng đối với những người làm công tác chăm sóc sức khỏe cho bà mẹ và trẻ em.

Ở thai kỳ đủ tháng, tử cung và nhau nhận trung bình 500-800 ml máu mỗi phút qua hệ thống mao mạch kháng lực thấp của chúng. Dòng chảy cao này sẽ khiến cho tử cung khi có thai nếu có chảy máu vì một bất thường nào đó về mặt sinh lý sẽ bị mất máu đáng kể. Trong suốt thai kỳ, thể tích máu mẹ tăng khoảng 50%, giúp tăng khả năng chịu đựng của cơ thể đối với sự mất máu khi sinh.

Quá trình chuyển dạ gồm 3 giai đoạn, đó là xóa mở cổ tử cung, sổ thai và sổ nhau. Sau khi sổ thai, tử cung co hồi lại để giảm thể tích. Do nhau không có tính đàn hồi nên sự thu nhỏ của tử cung sẽ làm cho nhau tróc ra một phần khỏi vị trí bám. Máu từ nơi nhau bám chảy ra tạo thành khối máu tụ sau nhau, chính khối máu này sẽ làm cho nhau tiếp tục bong ra. Các cơn co của tử cung sẽ từ từ tống nhau ra ngoài.

Sau sổ nhau, tử cung bắt đầu tiến trình co thắt, các sợi cơ đan chéo co rút ngắn lại sẽ siết các mạch máu của tử cung ở vị trí nhau bám như những nút thắt, được gọi là các “nút thắt sinh lý” hay “nút thắt sống”.

Tiến trình này cùng với cơ chế đông máu bình thường của cơ thể sẽ tạo thành các cục máu đông, giúp ngưng chảy máu. Trong trường hợp tử cung không co hồi được hoặc nhau không tróc và số ra ngoài, băng huyết sẽ xảy ra. Hiện tượng đờ hoặc khả năng co hồi của tử cung giảm chiếm 80% các nguyên nhân gây băng huyết.

• Đờ tử cung (Tone): Là nguyên nhân thường gặp nhất, nguy cơ cao ở các sản phụ có tử cung quá căng do đa thai, đa ối, thai to...;
• Cơ tử cung kiệt sức: Chuyển dạ nhanh hoặc kéo dài, tăng co lâu bằng oxytocin, đa sản...;
• Nhiễm trùng ối: Vỡ ối sớm, lâu...;
• Cấu trúc tử cung bất thường: U xơ tử cung, nhau tiền đạo, tử cung dị dạng và có sẹo,...;
• Suy nhược, suy dinh dưỡng, thiếu máu nặng, huyết áp cao trong thai kỳ,...;
• Sử dụng các loại thuốc vô cảm đường toàn thân;
• Sót nhau (Tissue): thường gặp trong các trường hợp bánh nhau phụ, cuống rốn ngắn, thể tích và diện tích nhau quá lớn...;
• Nhau bám bất thường: Nhau cài răng lược, nhau bám đoạn dưới, nhau bám ở góc tử cung...;

• Nhau dính vào lớp nội mạc một cách bất thường do viêm, teo bẩm sinh hay do nạo thai, u xơ dưới niêm mạc, nguyên nhân nội tiết..., gây cản trở hiện tượng tróc nhau sinh lý;
• Sang chấn đường sinh dục (Trauma): Do sinh nhanh, sinh thủ thuật, cắt tầng sinh môn quá rộng hoặc sâu, vỡ tử cung, lộn tử cung do thủ thuật bóc nhau thô bạo... Tuy nhiên, trong trường hợp không có các nguy cơ kể trên thì vẫn không loại trừ cuộc sinh có sang chấn;
• Rối loạn đông máu (Thrombosis): Bệnh lý đông máu di truyền hoặc mắc phải như hemophilie, xuất huyết giảm tiểu cầu, xơ gan, điều trị thuốc kháng đông...;
• Do nhau, thai: Nhau bong non, thai lưu, tiền sản giật gây xuất huyết giảm tiểu cầu, hội chứng HELLP, thuyên tắc ối...;
• Một nguyên nhân khác cũng có thể gây băng huyết sau sinh dù hiếm gặp như lộn tử cung (Traction) do kéo dây rốn quá mạnh trong thời kỳ sổ nhau. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp băng huyết sau sinh không có yếu tố nguy cơ trước đó.

• Chuyển dạ kéo dài hoặc quá nhanh;
• Tăng co kéo dài;
• Tiền sản giật - sản giật;
• Sản phụ có điều trị MgSO4 hoặc thuốc giảm co;
• Tử cung quá căng: thai to, đa thai, đa ối;
• Nhiễm trùng ối;
• Tiền sử sản phụ đã bị băng huyết sau sinh hoặc có ra huyết trong thai kỳ này;
• Thai lưu;
• Mẹ bị béo phì (BMI>35);
• Có tiền sử mổ trên cơ tử cung (như u xơ tử cung);
• Bất thường về mô nhau;
• Là người châu Á.

Xử trí băng huyết sau sinh phụ thuộc bệnh nhân, nguyên nhân và các lựa chọn điều trị sẵn có. Nói chung, xử lý băng huyết sau sinh nên phối hợp nhiều phương pháp, liên quan đến việc duy trì sự ổn định huyết động đồng thời xác định và điều trị nguyên nhân gây mất máu.

Các lựa chọn điều trị cho băng huyết sau sinh vì đờ tử cung bao gồm sử dụng thuốc co hồi tử cung, bóng chèn tử cung, các thủ thuật phẫu thuật để kiểm soát chảy máu (thủ thuật B-Lynch), thắt động mạch chậu trong hoặc cắt tử cung. Tuy nhiên, đầu tiên nên dùng các biện pháp ít xâm lấn, sau đó nếu không thành công thì thực hiện các biện pháp xâm lấn.

Bác sĩ chuyên khoa I Trương Nghĩa Bình có kinh nghiệm trên 13 năm trong lĩnh vực khám chữa bệnh Sản phụ khoa, chuyên môn cao và kinh nghiệm lâu năm trong chẩn đoán cũng như điều trị các bệnh lý Sản Phụ khoa như:

• Khám sàng lọc các bệnh lý cho mẹ và bé trước sinh.
• Sinh thiết gai nhau, chọc ối...
• Siêu âm tầm soát dị tật thai nhi ( siêu âm 3D, 4D).
• Theo dõi sinh, đỡ sinh các trường hợp sinh thường, sinh khó.
• Khám điều trị các bệnh lý tiền sản giật, nhau tiền đạo, thai kỳ kèm các bệnh lý nội khoa phức tạp...
• Phẫu thuật lấy thai các trường hợp mổ lấy thai lần 1, lần 2, lần 3...
• Khám, điều trị các bệnh lý phụ khoa.
• Khám, tư vấn các cặp vợ chồng hiếm muộn.