Chỉ số CT trong xét nghiệm PCR là gì?

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Nhật - Bác sĩ Truyền nhiễm - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Bạn thắc mắc về xét nghiệm PCR có ghi chỉ số CT. Vậy chỉ số CT trong xét nghiệm PCR nghĩa là gì? Chỉ số CT bao nhiêu thì test nhanh âm tính và để xác định xem một người có dương tính với Covid-19 hay không. Nó có liên quan với tải lượng vi rút hay mức độ bệnh của bạn đang ở mức độ nào không? Câu trả lời sẽ có trong bài viết dưới đây.

Đại dịch coronavirus đang gia tăng nhanh chóng trên toàn thế giới, và ngày càng có nhiều ca nhiễm COVID-19 trên toàn cầu. Nhờ đó, sự hiểu biết và thảo luận về số lượng các thuật ngữ y tế được sử dụng để phát hiện COVID-19 ngày càng tăng, chẳng hạn như xét nghiệm RT-PCR, xét nghiệm TruNat, xét nghiệm kháng nguyên, xét nghiệm kháng thể nhanh và các thuật ngữ khác. Theo các cơ quan quản lý như FDA, Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO), RT-PCR là một trong những phương pháp xét nghiệm chính xác nhất trong phòng thí nghiệm đối với đại dịch coronavirus hiện nay. Ngoài ra, có các xét nghiệm khác cũng được sử dụng để phát hiện sự hiện diện của vi rút trong một cá nhân.

Real-time RT-PCR là viết tắt của Real-Time Reverse Transcription - Chuỗi polymerase. Phản ứng cho phép phát hiện và hiện diện của vật liệu di truyền cụ thể trong các mầm bệnh bao gồm vi rút hoặc vi khuẩn. Phản ứng chuỗi polymerase phiên mã ngược thời gian thực COVID-19 (RT-PCR) kiểm tra các mẫu bệnh phẩm đường hô hấp trên và dưới như gạc, đờm, mũi họng và các mẫu khác của bệnh nhân nghi ngờ với COVID-19. Các miếng gạc mũi hoặc họng của một cá nhân được thu thập bởi nhân viên y tế được đào tạo với một bộ dụng cụ lấy mẫu được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phê duyệt và được Bộ Y tế cấp phép lưu hành.

Thử nghiệm này bao gồm chiết xuất axit ribonucleic (RNA), một vật liệu di truyền của virus COVID-19. Thử nghiệm phân tích các chuỗi di truyền như virus SARS-COV-2 và sau đó kết quả là dương tính. Kết quả xét nghiệm là âm tính khi mẫu được phân tích không chứa vi rút hoặc mẫu không được quản lý đúng cách. Xét nghiệm RT-PCR khá đắt tiền và đòi hỏi các kỹ thuật viên xét nghiệm được đào tạo bài bản, có máy tách chiết RNA và phòng thí nghiệm đạt tiêu chuẩn. Cần tối thiểu 4 giờ để có kết quả xét nghiệm RT-PCR và đánh giá mức độ nhiễm trùng ở một cá nhân.

Theo các chuyên gia y tế, xét nghiệm RT-PCR có độ chính xác cao hơn so với các xét nghiệm khác như xét nghiệm kháng nguyên và kháng thể. Khi xét nghiệm phân tích các chuỗi di truyền chẳng hạn như virus SARS-COV-2 và sau đó xác định kết quả. Tuy nhiên, kết quả xét nghiệm RT-PCR không hoàn toàn chính xác hoặc hoàn hảo. Với kích thước mẫu lớn, xét nghiệm có thể phát hiện một số bệnh nhân âm tính giả do lỗi phòng thí nghiệm hoặc không đủ kích thước mẫu từ bệnh nhân.

Ngoài ra, một vấn đề khác với các xét nghiệm này có thể là thuốc thử bị lỗi. Các nhà cung cấp làm việc dựa trên các hướng dẫn nghiêm ngặt để duy trì chất lượng của thuốc thử và bộ dụng cụ. Do đó, nếu kết quả xét nghiệm RT-PCR của một bệnh nhân là âm tính nhưng vẫn có một số triệu chứng của vi rút thì các chuyên gia y tế có thể chụp CT để xác định.

Về mặt khoa học, giá trị CT báo hiệu số chu kỳ mẫu phải trải qua để khuếch đại và đưa DNA của virus lên mức có thể theo dõi được trong các cài đặt nhất định.
Về mặt chẩn đoán, một báo cáo COVID luôn đề cập đến số lượng CT, giúp bệnh nhân nghi ngờ biết cần bao nhiêu chu kỳ để phát hiện DNA của vi rút SARS-COV-2. Số lượng được xác định khi mẫu được thu thập từ bệnh nhân, chiết xuất RNA, sau đó được xử lý bằng enzyme phiên mã ngược. Một phần của DNA cũng được chiết xuất, sau đó được khuếch đại bằng cách sử dụng phản ứng chuỗi polymerase để tạo ra các bản sao.
Sau đó, DNA được phân tích và đo lường dưới các thiết lập lâm sàng và sử dụng thuốc nhuộm cụ thể, sau đó giúp thu thập và ước tính giá trị CT trong một mẫu nhất định.
Càng có nhiều RNA trong mẫu bệnh phẩm, thì càng cần ít chu kỳ để tín hiệu đạt đến ngưỡng phát hiện (giá trị CT thấp). Càng ít RNA hiện diện trong mẫu lâm sàng, thì càng cần nhiều chu kỳ. Vì vậy giá trị CT thấp tương ứng với tải lượng vi rút cao, trong khi giá trị CT cao tương ứng với tải lượng vi rút thấp.

Giá trị CT là ngưỡng giới hạn cho phép thử nghiệm dương tính. Nó đảm bảo rằng xét nghiệm PCR phát hiện chính xác sự hiện diện của vi-rút và không phải là tín hiệu sai. Trong một số trường hợp như ở những bệnh nhân có hệ thống miễn dịch bị tổn thương, các mẫu có thể cần được kiểm tra lại sau khi khỏi COVID-19. Giá trị CT có thể được sử dụng để theo dõi những thay đổi về lượng vi rút có trong mẫu của một người theo thời gian.

2.1. Chỉ số CT bao nhiêu thì test nhanh âm tính và khả năng lây nhiễm

Không thể chuyển trực tiếp giá trị CT thành mức độ hoặc thời gian lây nhiễm.

Một người được coi là có khả năng lây nhiễm nếu tiết ra các hạt vi rút còn nguyên vẹn và có thể tiếp tục lây nhiễm cho người khác. Các xét nghiệm PCR không thể phân biệt vật chất gen của virus đến từ các phần tử virus còn nguyên vẹn ở những người đang lây nhiễm hay các mảnh hạt virus có ở những người đã khỏi bệnh.

Có bằng chứng tốt cho thấy khi cần hơn 35 chu kỳ để phát hiện vi rút, nồng độ vi rút thấp đến mức khó có khả năng phát triển vi rút trong phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, các tế bào được sử dụng trong phòng thí nghiệm để phát triển vi rút khác với các tế bào ở phía sau cổ họng và mũi (vòm họng) hoặc phổi ở người. Vì vậy, không thể phát hiện vi rút trong phòng thí nghiệm không có nghĩa là nó sẽ không lây truyền.

Nhiều người tin rằng với số lượng bản sao RNA của virus thấp (giá trị CT cao), virus sẽ không có khả năng lây truyền. Một nghiên cứu gần đây theo dõi những bệnh nhân có triệu chứng nhưng không cần nhập viện cho thấy những người có tải lượng vi rút cao hơn (CT thấp hơn) nhiễm tỷ lệ cao hơn những người tiếp xúc trực tiếp với họ. Nhưng chưa có nghiên cứu chính xác cần bao nhiêu vi rút thực sự để gây nhiễm trùng cho một người nào đó và có những yếu tố quan trọng khác có thể ảnh hưởng đến khả năng lây nhiễm, bao gồm sức khỏe của người bị phơi nhiễm và loại tiếp xúc đã xảy ra.

Tuy nhiên, theo các hướng dẫn y tế được giới thiệu trên toàn cầu:

• Giá trị CT dưới số 35 có nghĩa là một người dương tính với COVID
• Giá trị CT từ 35 trở lên đủ điều kiện là báo cáo âm tính.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế đã có các hướng dẫn liên quan đến cách ly tại nhà của F0 dựa trên giá trị CT. Các trường hợp F0 có làm xét nghiệm RT-PCR, nếu kết quả xét nghiệm âm tính sẽ được chuyển về cách ly tại nhà theo quy định. Ngoài ra, với những trường hợp dương tính nhưng có tải lượng virus thấp (giá trị CT> 30) cũng có thể theo dõi, điều trị tại nhà vì những trường hợp này khả năng lây nhiễm ra những người xung quanh rất thấp.

2.2. Các yếu tố cần xem xét khi diễn giải chỉ số CT trong xét nghiệm PCR

* Chỉ số CT trong xét nghiệm PCR sẽ phụ thuộc vào giai đoạn nhiễm trùng

Giữa thời điểm tiếp xúc với vi rút và khi bắt đầu có triệu chứng (ví dụ, thời kỳ ủ bệnh hoặc trước khi có triệu chứng), số lượng vi rút trong mẫu của một người ban đầu có thể quá thấp để có thể phát hiện được (âm tính). Một người có kết quả ban đầu âm tính có thể tiến hành xét nghiệm với giá trị CT cao tức là > 35 (tải lượng vi rút thấp), sau đó đến giá trị CT thấp hơn (tải lượng virus tăng lên đột ngột) trong vài ngày. Các phòng thí nghiệm trên khắp đất nước đã chứng kiến ​​nhiều trường hợp được xét nghiệm sớm trong quá trình lây nhiễm của họ và mẫu ban đầu có giá trị CT rất cao ~ 35 (nồng độ RNA vi rút thấp) và ngày hôm sau CT xấp xỉ 14 (RNA virus cao).

* Chỉ số CT trong xét nghiệm PCR bị ảnh hưởng bởi loại mẫu được lấy từ người

Gạc ngoáy mũi (loại gạc đi sâu vào mũi để ngoáy phần sau của cổ họng trên) là loại bệnh phẩm nhạy cảm nhất đối với con người. Gạc họng / mũi và nước súc miệng / nước bọt có thể không chứa nhiều vi rút (vì vậy chúng sẽ cho kết quả xét nghiệm dương tính với giá trị CT cao hơn). Ở những người mà COVID-19 đã nhiễm vào phổi của họ, những mẫu này từ mũi / họng có thể âm tính và cần lấy mẫu sâu hơn như đờm để phát hiện vi-rút. Ngoài ra, loại tăm bông được sử dụng để lấy mẫu cũng có thể ảnh hưởng đến giá trị CT.

* Chỉ số CT trong xét nghiệm PCR bị ảnh hưởng bởi chất lượng mẫu bệnh phẩm

Chất lượng của mẫu bệnh phẩm được thu thập là rất quan trọng. Nếu bạn không lấy được mẫu tốt có thể, sẽ có ít vi rút hơn và điều này có thể dẫn đến một mẫu có giá trị CT cao giả tạo ở một người có thể có nhiều vi rút trong hệ thống của họ.

* Chỉ số CT trong xét nghiệm PCR không thể được so sánh giữa các xét nghiệm PCR khác nhau

Chưa có tiêu chuẩn nào để có thể so sánh một thử nghiệm này với một thử nghiệm khác, vì vậy phạm vi CT có thể khác nhau rất nhiều tùy theo loại thử nghiệm được sử dụng. Có thể sử dụng các phương pháp phát hiện tín hiệu khác nhau. Trên thực tế, ngay cả khi kiểm tra các mẫu giống hệt nhau bằng các xét nghiệm PCR khác nhau, kết quả có thể chênh lệch tới 8 giá trị CT (ví dụ: Từ 22 đến 30) đã được cơ quan y tế của Canada tại nhiều bang khác nhau thống kê.

* Dấu vết của vi-rút có thể được thu thập rất lâu sau khi vi-rút không còn lây nhiễm

PCR có thể dương tính trong hơn 100 ngày hoặc hơn sau khi nhiễm bệnh, thường là với các xét nghiệm có giá trị CT cao nhưng trong hầu hết các trường hợp, không có khả năng lây truyền cho người khác sau 10 ngày kể từ khi khởi phát triệu chứng. Phát hiện này đã được xem xét trong thực hành Phòng ngừa và Kiểm soát Nhiễm trùng (IPAC) và y tế công cộng khuyến nghị cách ly bệnh nhân. Khuyến cáo này dựa trên sự khởi phát triệu chứng, mức độ nghiêm trọng của bệnh và sự hiện diện của bất kỳ tình trạng suy giảm miễn dịch cơ bản nào thay vì chỉ dựa trên kết quả PCR ở cả một số cơ sở chăm sóc sức khỏe và hơn thế nữa trong môi trường cộng đồng.

* Chỉ số CT ở xét nghiệm khác

Số lượng CT cũng có thể được thực hiện thông qua chụp cắt lớp vi tính ngực cho những bệnh nhân COVID có thể nhận được báo cáo RT-PCR / RAT âm tính (tức là không phát hiện đủ tải lượng vi rút trong các mẫu mũi và họng) nhưng tải lượng vi rút khá lớn vẫn có trong phổi và ngực. Tuy nhiên, cần nhớ rằng giá trị CT trong chụp cắt lớp ngực biểu thị một giá trị khác. Trong chụp cắt lớp ngực, giá trị CT càng cao thì mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng càng cao. Đây cũng được gọi là điểm CT và khác với giá trị CT được tìm thấy qua các xét nghiệm PCR.