Dấu hiệu nhiễm độc thủy ngân

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, bác sĩ Vũ Hữu Thắng - Bác sĩ hồi sức cấp cứu - Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long. Bác sĩ đã có gần 10 năm kinh nghiệm trong Hồi sức cấp cứu.

Dấu hiệu nhiễm độc thủy ngân thường gặp lúc ban đầu là hiện tượng dị cảm như đau nhói ở môi, ngón tay và ngón chân. Người hít phải khói của kim loại này thường bị khó thở, ho ớn lạnh, mệt mỏi, đau đầu và có thể sốt.

Thủy ngân là một kim loại màu xám bạc, tồn tại ở dạng lỏng trong điều kiện nhiệt độ thường. Thủy ngân độc, gây hại cho con người khi phơi nhiễm với chúng khi tiếp xúc qua da, qua đường hô hấp,...

Đường phơi nhiễm với thủy ngân phổ biến nhất là qua đường thức ăn khi tiêu thụ hải sản hoặc thực vật có chứa các dạng muối hoặc hữu cơ của thủy ngân. Hoạt động của các nhà máy điện đốt than đá, lò đốt rác và đám cháy rừng cũng có thể là nguồn tạo ra thủy ngân dạng hơi khiến con người sinh hoạt ở phạm vi xung quanh bị ảnh hưởng.

Tùy vào nguồn lây nhiễm khác nhau mà người bệnh có thể bị nhiễm độc các dạng khác nhau của thủy ngân:

• Methyl thủy ngân: Đây là dạng có độc tính cao nhất của thủy ngân. Metyl thủy ngân có thể ngấm vào cơ thể khi con người ăn một số loài cá nước mặn và nước ngọt, đặc biệt là loài cá lớn ở đỉnh chuỗi thức ăn như cá mập hay cá kiếm,,..
• Hợp chất thủy ngân vô cơ: Dạng này thường tồn tại trong pin, thuốc uống, thuốc mỡ, thuốc xịt muỗi và một số loại thuốc có nguồn gốc thảo mộc. Khi nuốt hoặc vô tình hít phải hơi của các loại chất này có thể làm con người phơi nhiễm với thủy ngân.
• Thủy ngân phenyl (phenyl mercury): thường có mặt trong các loại sơn sản xuất từ nhựa mủ, sơn ngoại thất, bả chống thấm, mỹ phẩm dành cho mắt và dụng cụ vệ sinh cá nhân. Phenyl thủy ngân xâm nhập vào cơ thể khi hít vào ở dạng hơi, ngấm qua da hoặc qua đường tiêu hóa.

Một khi tiếp xúc với cơ thể, thủy ngân được hấp thụ gần như hoàn toàn vào máu và phân phối tới mọi mô bao gồm gan và não bộ, thần kinh. Các dấu hiệu điển hình khi bị nhiễm độc thần kinh mà người bệnh có thể cảm nhận được:

Dấu hiệu đầu tiên khi bị nhiễm độc thủy ngân là hiện tượng tê và đau nhói ở môi, ngón tay và ngón chân, gọi là chứng dị cảm (paresthesia).

Phơi nhiễm với thủy ngân trong thời gian dài có thể dẫn đến run rẩy, mất khả năng điều hòa vận động, thay đổi tính cách, mất trí nhớ, mất ngủ, mệt mỏi, đau đầu, giảm cân và căng thẳng tâm lý. Các triệu chứng này xảy ra khi một người bình thường tiếp xúc với nồng độ thủy ngân trong không khí trên 50 microgram/m3.

Tùy thuộc dạng thủy ngân (Hg) gây ngộ độc, thời gian và cường độ tiếp xúc và tình trạng sức khỏe người bị phơi nhiễm mà biểu hiện lâm sàng ngộ độc khác nhau:

• Biểu hiện ngộ độc do hít phải hơi thủy ngân

Hít phải thủy ngân gây bệnh phổi nặng cấp tính. Triệu chứng đầu tiên là sốt do khói kim loại gồm: sốt, ớn lạnh, thở khó, thường xuất hiện sau vài giờ.

Người bệnh có thể gặp những triệu chứng cấp khác như: đau bụng, viêm miệng, choáng váng, co giật, nôn ói và viêm ruột. Các biểu hiện này thường dịu đi trong vòng 1 tuần. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, diễn tiến nặng hơn phù phổi cấp, suy hô hấp và tử vong.

Trong trường hợp này, cần nhanh chóng đưa nạn nhân ra khỏi môi trường gây ngộ độc, cởi bỏ quần áo nếu trên da có dính thủy ngân, rửa bằng nước sạch, rửa mắt nếu có tiếp xúc vào mắt... Sau đó nhanh chóng đưa nạn nhân đến bệnh viện gần nhất để kiểm tra, đánh giá chính xác tình trạng nhiễm độc.

Ngộ độc mạn do hít thủy ngân gây tam chứng kinh điển: viêm lợi và chảy nước miếng, run giật tay và rối loạn tâm thần kinh. Ở trẻ em có thể gặp hiện tượng mất ngủ, hay quên, kém ăn, vẻ buồn bã.

• Biểu hiện ngộ độc do nguồn thức ăn chứa thủy ngân

Ăn thức bị nhiễm thủy ngân hữu cơ như cá biển gây ngộ độc mạn. Triệu chứng ngộ độc thường phải sau nhiều ngày đến vài tuần mới xuất hiện.

Biểu hiện thần kinh thường thấy là dị cảm, thất điều, suy nhược thần kinh, nặng hơn nừa là giảm thính giác, loạn vận ngôn, rối loạn tâm thần, run cơ, rối loạn cử động. nếu không được xử lý thải độc kịp thời có thể khiến bệnh nhân tử vong.

Sẩy thai, khuyết tật thần kinh, chậm phát triển tâm thần, bại não, biến dạng chi là những biến chứng mà mẹ có thể phải đối mặt nếu bị ngộ độc thủy ngân khi mang thai. Vấn đề này thường gặp ở phụ nữ mang thai thường xuyên ăn cá biển bị nhiễm độc thủy ngân. Thủy ngân có thể truyền qua nhau thai đến thai nhi và não thai nhi gây nên nhiều biến chứng.

• Biểu hiện ngộ độc do nuốt phải thủy ngân

Trường hợp này thường gặp do nhiệt kế bị vỡ. Nhưng vì thủy ngân qua đường tiêu hóa không hấp thụ nhiều nếu ruột khỏe mạnh, không có tổn thương.

Nuốt phải thủy ngân vô cơ (điển hình là pin) có thể gây phỏng niêm mạc miệng, đau bụng, buồn nôn, nôn ra máu. Sau đó vài ngày diễn biến thành hoại tử ống thận cấp, gây suy thận, rối loạn nước và điện giải có thể gây tử vong.

Một số biện pháp có thể giúp hạn chế phơi nhiễm với thủy ngân:

• Tránh phơi nhiễm với hơi thủy ngân, đặc biệt là các khu vực có đám cháy, nhiệt độ cao vì hơi thủy ngân rất độc.
• Hạn chế nguy cơ trẻ tiếp xúc với thủy ngân, đặc biệt là các vật dụng dễ vỡ như nhiệt kế thủy ngân. Nếu phát hiện trẻ nuốt phải thủy ngân trong nhiệt kế, cha mẹ nên đưa trẻ đến trung tâm y tế ngay. Tuyệt đối không móc họng, gây ói vì điều này có thể gây nguy hiểm hơn cho trẻ.
• Hạn chế ăn các thực phẩm có nguy cơ nhiễm độc thủy ngân cao, đặc biệt là các loại cá sống ở khu vực sâu của biển.

Trường hợp nhận thấy những dấu hiệu nhiễm độc, người bệnh cần đến bệnh viện để kiểm tra ngay để được điều trị kịp thời, tránh những hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra.