Hình ảnh X quang thực quản cho biết điều gì?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Xuân Thiệp - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long

X-quang thực quản là phương pháp chẩn đoán hình ảnh cổ điển, sử dụng thuốc cản quang để chụp thực quản. Đây là phương pháp có giá trị cao trong việc định vị tổn thương, xác định mức độ lan rộng của tổn thương tại thành thực quản.

X-quang thực quản là phương pháp chẩn đoán hình ảnh cổ điển là chụp thực quản có sử dụng thuốc cản quang, nhưng vẫn có giá trị cao trong việc định vị tổn thương và xác định mức độ lan rộng của tổn thương tại thành thực quản.

Nguyên tắc chung khi thực hiện chụp x-quang thực quản bao gồm:

• Nhiều tư thế: Thẳng, nghiêng, chếch phải và trái
• Khảo sát động học: Từng ngụm một
• Chụp từng đoạn một
• Lưu ý những trường hợp chống chỉ định đối với thuốc cản quang
• Tư thế đặc biệt: Thoát vị, trào ngược

2.1 Hình ảnh giải phẫu x-quang thực quản bình thường

Hình ảnh giải phẫu thực quản bình thường gồm có 3 đoạn:

• Thực quản cổ: Khá ngắn
• Thực quản ngực: Nằm trước cột sống với bờ rõ nét có hai chỗ lõm ở bờ trước trái do quai động mạch chủ và phế quản gốc trái đè vào
• Thực quản bụng: Rất ngắn và kết thúc bởi tâm vị nằm ở mặt sau trong của phình vị lớn dạ dày và tạo với phần này một góc nhọn được gọi là góc His
• Sau mỗi lần ngụm baryt trôi qua, lòng thực quản tự khép lại và baryt đọng lại giữa các nếp niêm mạc tạo nên 2-3 đường song song đều đặn.

2.2 Hình ảnh giải phẫu X-quang thực quản bất thường

Hình ảnh giải phẫu x-quang thực quản bất thường gặp trong một số triệu chứng được chia thành hai loại:

2.2.1 Rối loạn chức năng thực quản

Chứng rối loạn vận động do sóng thứ cấp hay sóng phản nhu động. Những sóng này thường xuất phát từ phần thấp của thực quản ngực và truyền lên cao hay gặp trong chứng co thắt tâm vị giai đoạn đầu.

Các dấu hiệu này thấy được khi chiếu trên màn tăng sáng. Đối với rối loạn vận động do sóng thứ ba: dọc theo chiều dài bờ thực quản xuất hiện trên những chỗ lõm nông, nếu nặng sẽ tạo nên sự co thắt nhiều tầng.

2.2.2 Các tổn thương thực thể

• Hẹp thực quản: Hình ảnh hẹp thực quản ác tính thường lệch trục, bờ không đều, vùng nối tiếp giữa phần lành và phần tổn thương dốc đứng. Trong trường hợp hẹp lành tính đoạn hẹp thẳng trục, bờ đều đặn, tiếp nối giữa phần lành và phần tổn thương chuyển đổi từ từ.
• Hình khuyết: Hình thành do khối tăng sinh trong lòng thực quản hoặc thực quản bị đè từ ngoài vào. Hình ảnh này có thể nằm ở bờ thực quản hoặc ở bề mặt tạo nên những vùng khuyết sáng bờ nham nhỏ hoặc nhẵn tùy theo nguyên nhân.
• Hình ổ loét: Là những hình ảnh ổ đọng thuốc lồi lên trên bờ thực quản, thường hay ở vùng 1⁄3 dưới thực quản do chứng trào ngược dịch vị
• Hình cứng: Một đoạn của bờ thực quản mất sóng nhu động và có thể sụt vào trong lòng biểu hiện của sự dày khu trú của thành thực quản, thường gặp trong ung thư thể thâm nhiễm

3.1 Ung thư thực quản

Ung thư thực quản được chẩn đoán dựa trên sinh thiết kết hợp với nội soi. X-quang thực quản được thực hiện trước khi mổ hoặc khi ống soi không thể đi qua đoạn hẹp, và có vai trò xác định vị trí, chiều dài, giới hạn trên và giới hạn dưới của tổn thương, đồng thời đánh giá tình trạng của dạ dày.

Hình ảnh X-quang trong ung thư thực quản bao gồm:

• Thể thâm nhiễm: Hình hẹp lệch trục, ngoằn ngoèo, khúc khuỷu. Nếu ở giai đoạn sớm có thể thấy hình cứng đục khoét.
• Thể u sùi: Hình ảnh khuyết bờ không đều, những nụ sùi lớn có thể làm tắc lòng thực quản.
• Thể loét sùi Thể ung thư này biểu hiện bằng một ổ loét bao quanh bởi một gờ sáng gọi là loét thấu kính.

3.2 Bệnh viêm thực quản

• Viêm thực quản do chất ăn da: Triệu chứng ban đầu thực quản bị viêm do bỏng sau bị hẹp do sẹo xơ hóa. Thực quản thường bị hẹp 1⁄3 dưới, hẹp thẳng trục dài và bờ đều. Lưu thông qua chỗ hẹp liên tục.
• Viêm thực quản do tia xạ: Thường xuất hiện 6 tháng sau khi điều trị bằng tia xạ. Đoạn hẹp khu trú ở vùng điều trị tia, đôi khi kèm theo loét.

3.3 Phình to thực quản hay co thắt tâm vị

Thực quản phình to gấp hai, ba đến bốn lần bình thường. Dài và gấp khúc sang phải tạo nên khối mờ không đều vùng trung thất phải trên phim chụp ngực. Chụp thực quản có baryte thấy thực quản bị hẹp ngay tại tâm vị, thẳng trục, phía trên thực quản giãn to đều.

Các dấu hiệu này làm cho thực quản giống hình củ cải, hình mũi kiếm. Lưu thông qua tâm vị không liên tục do nó chỉ xảy ra khi trọng lượng của thức ăn và dịch vượt qua một ngưỡng nào đó để thắng được lực co thắt ở tâm tị. Sự lưu thông này giải thích cho triệu chứng không có hoặc rất ít hơi trong dạ dày.

3.4 Túi thừa thực quản

Hình túi cản quang có cổ dính vào thành thực quản, thường nằm ở 1⁄3 giữa hoặc ngay trên cơ hoành. Kích thước túi thừa thay đổi to nhỏ khác nhau, có thể rất to và nằm ngay trên bờ phải thực quản sát trên cơ hoành.

3.5 Giãn tĩnh mạch thực quản

Giãn tĩnh mạch thực quản trong trường hợp tăng áp lực tĩnh mạch cửa, các đám rối tĩnh mạch dưới niêm mạc của thực quản phải đảm bảo chuyển máu của tĩnh mạch cửa về tĩnh mạch chủ. Do đó, sẽ bị giãn ra tạo nên những hình sáng tròn tập trung như chèm nho hoặc các vệt sáng dài ngoằn ngoèo, và đôi khi tạo hình ảnh giả u.

3.6 Thoát vị hoành

Thoát vị hoành có nhiều loại bao gồm:

• Thoát vị trượt: Đây là loại hay gặp nhất, tâm vị trượt qua lỗ hoành kéo theo túi phình dạ dày nằm trên vòm hoành
• Thoát vị cuộn hay thoát vị cạnh thực quản: tâm vị nằm dưới cơ hoành chỉ có túi hơi chui qua lỗ hoành và nằm trên cơ hoành.
• Thoát vị trượt và cuộn: Thường gặp ở người già, có thể phối hợp với nhau trong trường hợp khối thoát vị lớn.
• Thoát vị trượt kèm theo ngắn thực quản bẩm sinh: Thực quản ngắn, túi hơi nằm trên vòm hoành. Loại này thường kèm theo viêm thực quản dẫn tới hẹp và đôi khi kèm theo loét thực quản.

Tóm lại, X-quang thực quản là biện pháp chẩn đoán hình ảnh cổ điển sử dụng thuốc cản quang để chụp thực quản. Đây là phương pháp có giá trị cao trong việc định vị tổn thương, xác định mức độ lan rộng của tổn thương tại thành thực quản. Tuy nhiên, cần đặc biệt lưu ý đối với những trường hợp dị ứng với thuốc cản quang.