Hội chứng giảm thông khí béo phì: Chẩn đoán và đánh giá biến chứng

Bài viết được viết bởi ThS, BS. Nguyễn Ngọc Bách, Khoa Nội tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Hội chứng giảm thông khí liên quan béo phì nếu không được chẩn đoán sẽ nguy cơ có nhiều biến chứng trong đó có cả các biến chứng của tình trạng béo phì. Việc điều trị sớm có thể ngăn ngừa biến chứng. Vì vậy, chẩn đoán bệnh chính xác có vai trò rất quan trọng, bài viết dưới đây sẽ cung cấp một số phương pháp chẩn đoán hội chứng này.

Để chẩn đoán tình trạng giảm thông khí ở một bệnh nhân béo phì và không có các nguyên nhân khác của giảm thông khí phế nang cần làm đa ký giấc ngủ với theo dõi carbon dioxide về đêm liên tục (tiêu chuẩn vàng) để đánh giá các bệnh nhân nghi ngờ mắc hội chứng giảm béo phì (OHS). Thăm dò được thực hiện đánh giá các rối loạn khi ngủ khác: như hội chứng ngưng thở khi ngủ(OSA) kèm theo.

Đối với những bệnh nhân bị suy hô hấp mãn tính mất bù tiến triển nghi ngờ là do OHS, điều trị ngay lập tức bằng liệu pháp áp lực dương là thích hợp để ổn định tình trạng lâm sàng của họ. Khi bệnh nhân đã được cải thiện và ổn định, có thể bắt đầu đánh giá chẩn đoán.

Để tiếp cận chẩn đoán OHS cần phải sàng lọc, kiểm tra các xét nghiệm phát hiện tình trạng giảm thông khí phế nang và các xét nghiệm loại trừ khác để có được kết quả chính xác về tình trạng người bệnh. Sau đây là từng bước để thực hiện chẩn đoán.

Cần đánh giá các đối tượng đi khám bệnh có nghi ngờ hội chứng giảm thông khí béo phì

Các bệnh nhân béo phì (chỉ số khối cơ thể [BMI]> 30 kg / m2) với OSA nghi ngờ hoặc đã biết (tiền sử có rối loạn hô hấp khi ngủ), đặc biệt là những người bị OSA nặng (ví dụ, chỉ số ngưng thở khi ngủ> 60 sự kiện mỗi giờ, (tỷ lệ mắc cao trong nhóm này).

Đối với các bệnh nhân béo phì hay gặp giảm thông khí dễ phát hiện trong khi ngủ. Tỷ lệ giảm thông khí lúc ngủ liên quan đến béo phì (ORSH) có tỷ lệ mắc 19% trong số bệnh nhân béo phì (BMI> 40kg.m-2). Những cá nhân này đã trải qua sự gia tăng carbon dioxide (CO2) trong khi ngủ với bicarbonate bình thường hoặc tăng trong khi thức trong khi PaCO2 vẫn <45 mmHg. Các dự đoán của ORSH là độ bão hòa oxy thức tỉnh ≤93% và áp suất một phần của carbon dioxide > 45 mmHg ở vị trí nằm ngửa. Những phát hiện này đã khiến một số chuyên gia cho rằng ORSH là tiền thân của OHS. Tuy nhiên, cần nghiên cứu thêm để xác nhận sự phát triển của ORSH thành OHS.

Đối với những người béo phì có hoặc không có OSA thì nên nghi ngờ OHS khi có các đặc điểm sau:

• Độ bão hòa ngoại vi không khí trong phòng không giải thích được (SpO2) ≤94 phần trăm hoặc độ bão hòa qua đêm < 80 phần trăm;
• Khó thở không giải thích được khi gắng sức;
• Các triệu chứng và dấu hiệu của tăng áp động mạch phổi và / hoặc suy tim phải (ví dụ, tăng áp lực tĩnh mạch cảnh, gan to và phù bàn đạp);
• Dấu hiệu bệnh đa hồng cầu;
• Tăng bicarbonate trên lấy mẫu máu tĩnh mạch.

• Ở những bệnh nhân nghi ngờ OHS, sự hiện diện của giảm thông khí mãn tính thường được phát hiện khi làm khí máu động mạch(ABG) có nhiễm toan hô hấp mãn tính cùng với nhiễm kiềm chuyển hóa (nghĩa là bicarbonate cao).
• Khí máu(ABG) – “Có nên lấy khí máu ở tất cả các bệnh nhân nghi ngờ mắc OHS hay không?” Còn đang được thảo luận. Khuyến cáo khi sự nghi ngờ đối với OHS là mạnh mẽ, thì nên đo ABG. Nên thực hiện ABG trong khi bệnh nhân tỉnh táo, ngồi thẳng và hít thở không khí trong phòng (để có thể tính được độ dốc oxy A-a). Trong trường hợp ABG khó lấy được, lấy mẫu máu tĩnh mạch có thể được sử dụng làm chất thay thế cho pH, PaCO2 và bicarbonate.
• Bicarbonate huyết thanh - Đối với những người nghi ngờ ở mức thấp đến trung bình (ví dụ: <20 phần trăm), thu được bicarbonate huyết thanh thường là đủ. Đánh giá kết quả:
• Mức bicarbonate> 27 mEq / L - Mức bicarbonate tăng cao hơn 27 mEq / L, làm tăng đáng kể khả năng OHS và ABG nên được thực hiện để điều tra sự hiện diện của nhiễm toan hô hấp mãn tính ( [PaCO2 ]> 45 mmHg). ABG cũng có thể xác định thiếu oxy máu. Nhận diện nhiễm toan hô hấp mạn tính kèm theo bù bằng kiềm chuyển hóa thì nên nghi ngờ OHS .
• Mức bicarbonate là ≤27 mEq / L - Nếu mức bicarbonate là ≤27 mEq / L, OHS ít được nghĩ đến. Có thể chỉ định khí máu động mạch là không cần thiết. Tuy nhiên, trong một số trường hợp cụ thể, khí màu có thể được xem xét ở những bệnh nhân béo phì với độ nồng độ bicarbonate mức cận giới hạn trên, giảm oxy máu đã được theo dõi cẩn thận và nghi ngờ rối loạn axit-bazơ phức tạp (ví dụ, đợt mất bù của suy hô hấp mãn tính), và khía cạnh khác ABG sẽ tạo điều kiện để loại trừ một chẩn đoán thay thế.

Vấn đề loại trừ các nguyên nhân khác gây tăng CO2 máu và giảm thông khí phế nang rất quan trọng. Đối với những người bị nhiễm toan hô hấp mãn tính với nhiễm kiềm chuyển hóa bù trừ đã được xác định, xét nghiệm bổ sung là cần thiết để loại trừ các bệnh khác có thể gây ra hoặc gây ra tình trạng giảm thông khí phế nang mãn tính hoặc tăng CO2 máu. Các rối loạn thường tồn tại cùng với bệnh béo phì có thể gây ra chứng tăng CO2 máu bao gồm bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh phổi hạn chế (ví dụ, yếu cơ thần kinh, bệnh phổi kẽ nghiêm trọng, bệnh thành ngực), suy giáp, rối loạn điện giải và mãn tính. Các thăm dò nên chỉ định tùy theo từng bệnh nhân sau khi hỏi bệnh và thăm khám nhưng thường bao gồm:

• Xét nghiệm chất điện giải trong huyết thanh - Rối loạn điện giải có thể làm trầm trọng mất bù tăng CO2 máu bao gồm giảm phosphat máu, hạ kali máu và hiếm khi, tăng magie máu, hạ kali máu hoặc tăng calci máu. Nếu có, phải điều trị các rối loạn này và kiểm tra khí máu lại.
• Xét nghiệm tế bào máu ngoại vi: Tình trạng thiếu oxy mãn tính do bệnh nền hô hấp có thể liên quan đến bệnh đa hồng cầu, đây có thể là một công cụ hữu ích để theo dõi đáp ứng với điều trị. Mặc dù hiếm gặp, một tỷ lệ bạch cầu ái toan tăng có liên quan với bệnh lý thần kinh.
• Các xét nghiệm chức năng tuyến giáp: Suy giáp có thể góp phần vào giảm thông khí mạn tính của OHS bằng cách giảm đáp ứng thụ cảm hóa học, gây ra OSA (do lưỡi to và / hoặc giảm trương lực cơ đường hô hấp trên), hoặc gây ra bệnh thần kinh cơ ảnh hưởng đến hô hấp.
• Các xét nghiệm chức năng phổi: Các xét nghiệm chức năng phổi (PFT) bao gồm đo phế dung, thể tích phổi, khả năng khuếch tán, và áp lực cơ hô hấp có thể tạo thuận lợi cho việc xác định và mức độ nghiêm trọng của bệnh phổi tiềm ẩn và nên được thực hiện ở cá nhân có bệnh mãn tính.
• Chẩn đoán hình ảnh: nên được thực hiện để loại trừ bệnh phổi nhu mô, bệnh thành ngực, bệnh lý chức năng cơ hoành (ví dụ, liệt cơ hoành) và bệnh cơ tim.
• Khác: Hiếm khi, xét nghiệm độc chất (ví dụ, phát hiện sử dụng benzodiazepine hoặc sử dụng ma túy) hoặc phát hiện các enzyme creatine phosphokinase (ví dụ, viêm cơ).

• Đa ký giấc ngủ (PSG) là xét nghiệm quan trọng nên thực hiện ở tất cả các bệnh nhân nghi ngờ mắc OHS. Có thể chẩn đoán phân biệt ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA) đơn thuần hoặc các rối loạn hô hấp trong giấc ngủ khác (SDB). Các yếu tố ủng hộ chỉ định đo đa ký giấc ngủ bao gồm béo phì (chỉ số khối cơ thể [BMI]> 40 kg / m2), khả năng giảm thông khí liên quan đến giấc ngủ cao (vì theo dõi CO2 chỉ có sẵn khi xét nghiệm tại trung tâm), suy tim và ban ngày đáng kể hoặc thiếu oxy máu về đêm. Thử nghiệm đo đa ký hô hấp tại nhà (HSAT) không lý tưởng để loại trừ OHS vì HSAT phù hợp nhất cho các trường hợp rất nghi ngờ ngưng thở khi ngủ tắc nghẽn chưa có biến chứng. Cần lưu ý rằng HSAT không phát hiện tình trạng giảm thông khí liên quan đến giấc ngủ, do đó cần phải có PSG với việc theo dõi carbon dioxide về đêm liên tục. HSAT có thể phù hợp ở những người mắc bệnh béo phì không mắc bệnh (BMI 30 đến 40 kg / m2) trong đó khả năng mắc.
• Nhận diện các rối loạn giấc ngủ đi kèm

OSA cao hoặc những người có vấn đề về chi phí chưa thể đánh giá được đa ký giấc ngủ. Mặc dù PSG hoặc HSAT không bắt buộc phải chẩn đoán OHS, nhưng đối tượng bệnh nhân mắc OHS có OSA và các rối loạn liên quan giấc ngủ khác rất cao. Xác định loại SDB rất quan trọng vì nó có ý nghĩa đối với loại trị liệu được sử dụng.

• Mặc dù, chỉ số AHI ở bệnh nhân OHS có khả năng cao hơn so với những người mắc OSA đơn thuần, nhưng nó không có khác biệt trong thống kê. Tuy nhiên, bệnh nhân mắc OHS có xu hướng bị OSA nặng (ví dụ AHI> 50 / giờ) và thường bị mất oxy sâu hơn trong khi ngủ so với bệnh nhân mắc OSA đơn thuần với độ bão hòa < 90 phần trăm trong phần lớn giấc ngủ.
• OHS là chẩn đoán loại trừ có thể được thực hiện khi đáp ứng các tiêu chí sau:
• Béo phì (chỉ số khối cơ thể [BMI]> 30 kg / m2)
• Giảm thông khí phế nang khi thức qua khí máu động mạch có PaCO2 > 45 mmHg
• Các nguyên nhân thay thế gây tăng CO2 máu và giảm thông khí phế nang đã được loại trừ
• Mặc dù phần lớn cũng có rối loạn nhịp thở khi ngủ (các sự kiện tắc nghẽn không tắc nghẽn về đêm), nhưng sự giảm thông khí phế nang khi thức (thường là vào ban ngày) là tiêu chuẩn để chẩn đoán.
• Sự loại trừ của một nguyên nhân gây tăng CO2 do thông khí là một yêu cầu quan trọng để chẩn đoán OHS. Trong thực hành lâm sàng, thường gặp các bệnh nhân mắc các bệnh khác gây ra tăng CO2 cấp tính và / hoặc mãn tính. Tuy nhiên, việc đánh giá vai trò của các nguyên nhân khác có thể là khó khăn và là trở ngại của đánh giá lâm sàng. Chẩn đoán OHS chỉ phù hợp khi đưa ra bằng chứng loại trừ các căn nguyên khác không có vai trò hoặc ít có tác động lên tăng CO2 máu.
• Vì các triệu chứng không đặc hiệu, chẩn đoán OHS thường bị trì hoãn. Nó thường được chẩn đoán nhầm là hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và một số bệnh nhân không được chẩn đoán cho đến khi nhập viện vì đợt cấp mất bù của tình trạng suy hô hấp mãn tính.

• Chẩn đoán phân biệt chính cho các triệu chứng của OHS là ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA). Cả hai rối loạn thường không thể phân biệt được về mặt lâm sàng với nhau. Trong bệnh cảnh của OHS có nhiễm toan hô hấp mãn tính với nhiễm kiềm chuyển hóa bù.
• Nguyên nhân phổ biến của chứng tăng CO2 và giảm thông khí phế nang thường được phân biệt bằng bệnh sử, khám, chức năng hô hấp, chẩn đoán hình ảnh và các test trong phòng thí nghiệm:
• Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) - COPD có thể được xác định ở những người có tiền sử hút thuốc, rối loạn thông khí tắc nghẽn chức năng hô hấp và chụp XQ có hình ảnh của khí phế thũng.
• Bệnh phổi kẽ (ILD) - ILD có thể được xác định ở những người có kết quả chẩn đoán hình ảnh về bất thường nhu mô phổi và rối loạn thông khí hạn chế trong chức năng hô hấp.
• Rối loạn thần kinh cơ (NM) - Rối loạn NM có thể được xác định bằng tiền sử (ví dụ, ho yếu), yếu khi cơ hô hấp , và rối loạn thông khí hạn chế và yếu cơ lực cơ hô hấp khi kiểm tra chức năng phổi. Hình ảnh ngực có thể cho thấy gợi ý liệt cơ hoành.
• Rối loạn thành ngực - Các rối loạn như vậy (ví dụ, kyphoscoliosis) có thể rõ ràng khi khám lâm sàng hoặc trên chẩn đoán hình ảnh.
• Suy giáp: Suy giáp thường thấy rõ trên xét nghiệm.
• Sử dụng thuốc an thần mãn tính - Có thể tìm thấy sử dụng thuốc an thần trong tiền sử hoặc xét nghiệm độc tính.

Tất cả các bệnh nhân mắc hội chứng giảm thông khí béo phì (OHS) sau khi đã chẩn đoán nên được đánh giá các biến chứng thường gặp, nhiều trong số tương tự biến chứng của thừa cân quá mức: về đường hô hấp trên, phổi, thần kinh, nội tiết, tim mạch...

Cụ thể, bệnh nhân mắc OHS cần được đánh giá các biến chứng thường gặp sau:

• Tăng áp động mạch phổi nhẹ đến trung bình (PH) - Có tới hai phần ba số bệnh nhân mắc OHS bị PH. Do đó, khi chẩn đoán, chúng tôi thường thực hiện điện tâm đồ và siêu âm tim trong dân số này để đánh giá.
• Bệnh tim mạch và chuyển hóa: Các tình trạng như tăng huyết áp, suy tim sung huyết và kháng insulin đều phổ biến hơn ở bệnh nhân mắc OHS so với bệnh nhân béo phì và có thể xuất hiện ba năm trở lên trước khi chẩn đoán OHS. Do đó, tại thời điểm chẩn đoán, chúng tôi thường thực hiện việc nhịn ăn máu để đánh giá glucose huyết tương, triglyceride và cholesterol để đảm bảo các bệnh đồng mắc đã được xác định và đang được quản lý thích hợp.

Hội chứng giảm thông khí liên quan béo phì nếu không được chẩn đoán sẽ nguy cơ có nhiều biến chứng trong đó có cả các biến chứng của tình trạng béo phì. Việc điều trị sớm có thể ngăn ngừa biến chứng. Khi điều trị sẽ hỗ trợ tình trạng thông khí để cải thiện giảm oxy máu ban đêm và tăng CO2 huyết thanh, bệnh nhân sẽ cải thiện các rối loạn hô hấp. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh bệnh nhân có OHS được phát hiện và điều trị sớm có tuổi thọ cao hơn các bệnh nhân điều trị muộn hoặc không điều trị.

Nếu bạn đang bị thừa cân, béo phì hoặc có nguy cơ thì nên khám sức khỏe tổng quát thường xuyên để sớm phát hiện những bất thường về sức khỏe. Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec có các gói Khám sức khỏe tổng quát phù hợp với từng độ tuổi, giới tính và nhu cầu riêng của quý khách hàng với chính sách giá hợp lý, bao gồm:

• Gói khám sức khỏe tổng quát Vip
• Gói khám sức khỏe tổng quát tiêu chuẩn

Kết quả khám của người bệnh sẽ được trả về tận nhà. Sau khi nhận được kết quả khám sức khỏe tổng quát, nếu phát hiện các bệnh lý cần khám và điều trị chuyên sâu, Quý khách có thể sử dụng dịch vụ từ các chuyên khoa khác ngay tại Bệnh viện với chất lượng điều trị và dịch vụ khách hàng vượt trội.