Hôn mê do toan xê tôn: Những điều cần biết

Bài viết bởi Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thị Minh Tâm - Trưởng phòng khám Vinmec Royal City - Phòng khám Quốc tế Vinmec Royal City

Hôn mê do toan xê tôn là một trong các biến chứng của bệnh đái tháo đường và thường gặp ở người trẻ tuổi. Việc chẩn đoán chính xác tình trạng hôn mê do toan xê tôn sẽ giúp các bác sĩ có hướng thăm khám và điều trị kịp thời.

Hôn mê do toan xê tôn là một trong các biến chứng của bệnh đái tháo đường (ĐTĐ). Theo đó, các biến chứng của đái tháo đường bao gồm:

• Hôn mê do toan xê tôn.
• Hôn mê do tăng áp lực thẩm thấu máu.
• Hôn mê do toan lactic
• Hôn mê do hạ đường máu.

Cùng là biến chứng của đái tháo đường, nhưng mỗi loại hôn mê lại có bệnh cảnh riêng, hoàn cảnh xảy ra riêng, với các triệu chứng tưởng là giống nhau, nhưng thực chất chúng đều có điểm riêng biệt, đó cũng là những điểm mấu chốt để chẩn đoán phân biệt.

Hôn mê do toan xê tôn là biến chứng nặng và cuối cùng của bệnh tiểu đường type 1 và thường gặp ở người trẻ, gầy. Nguyên nhân là do thiếu Insulin và các nguyên nhân thuận lợi.

Yếu tố thuận lợi

• Nhiễm khuẩn hoặc một bệnh cấp cứu nặng;
• Thai nghén là một hoàn cảnh đặc biệt để toan xê tôn do đái tháo đường xuất hiện.
• Các stress: tiêu chảy cấp, dùng corticoid, chấn thương, phẫu thuật;
• Dùng Insulin không đủ liều, bỏ thuốc, hay thay thế đột ngột Insulin bằng sulphamid hạ đường huyết.

Lâm sàng: Có 2 giai đoạn

Tiền hôn mê: (nhiễm toan còn bù) xuất hiện vài giờ/ vài ngày sau đường huyết tăng cao. Bệnh nhân đang ăn, uống nhiều đột nhiên có cảm giác mệt, ăn ít, uống ít, tiểu nhiều và khát nhiều. Bên cạnh đó, bệnh nhân có thể khó thở nhẹ, rối loạn tiêu hoá như nôn, tiêu chảy và có thể đau bụng.

Giai đoạn hôn mê thực sự: Có 3 triệu chứng chính:

• Hôn mê: Rối loạn ý thức nặng, có thể hôn mê sâu, nằm yên, không vật vã, chân tay mềm nhũn, cơ nhẽo, mất phản xạ gân xương.
• Rối loạn nhịp thở: Nhiễm toan thở nhanh sâu, mạnh (kiểu Kusmaul). Có thể thấy rõ mùi aceton.
• Mất nước toàn thể: Da khô, niêm mạc khô, nhãn cầu mềm, đái ít dần do truỵ mạch tụt HA.

Xét nghiệm:

Xét nghiệm định tính tại giường:

• Đường niệu: Từ (3+) đến (4+)
• Thể xê tôn niệu rất nhiều(3+) - (4+)
• Đường huyết mao mạch cao.

Xét nghiệm hệ thống:

• Đường máu cao > 2 g/ L (> 11,12 mmol/L)
• Xê tôn trong máu rất cao.
• Đường niệu: vài chục g/L; Xê tôn niệu ( 3+) đến (4+).
• Nhiễm toan chuyển hóa nặng.
• Điện giải đồ (ĐGĐ) máu: Na bình thường/hạ, K tăng → bình thường/hạ.
• Khoảng trống Anion tăng.
• Điện tâm đồ: có thể sóng T cao, nhọn, đối xứng.

Ngoài ra, còn có các tình trạng cô đặc máu, bạch cầu tăng, creatinin máu tăng vừa.

Các biến chứng hôn mê khác của đái tháo đường

• Hôn mê tăng áp lực thẩm thấu máu.
• Hôn mê hạ đường máu.
• Hôn mê toan lactic.

Nhiễm toan xê tôn không do đái tháo đường

• Do uống quá nhiều rượu.
• Bệnh nhân nhịn đói quá lâu.

Nhiễm toan chuyển hoá khác có kèm tăng khoảng trống anion.

Các biến chứng cấp có thể gây tử vong, thường liên quan đến sai lầm điều trị như:

• Rối loạn nhịp tim do Kali máu hạ.
• Hạ đường huyết nặng.

Các biến chứng muộn có thể xảy ra như:

• Nhiễm khuẩn và sốc nhiễm khuẩn.
• Phù não do rối loạn nước điện giải và thăng bằng kiềm toan.
• Biến chứng tuần hoàn: Trụy mạch, sốc, Nhồi máu cơ tim cấp
• Toan lactic: ở bệnh nhân sốc nhiễm khuẩn, sốc, viêm ruột hoại tử, hay dùng metformin:

Các biến chứng khác có thể xảy ra như huyết khối động mạch; Hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển (ARDS).

Xử trí hôn mê do toan xê tôn bằng các phương pháp sau:

• Hồi sức các chức năng sống bị rối loạn;
• Hồi phục thể tích tuần hoàn;
• Điều chỉnh đường huyết bằng insulin;
• Điều chỉnh các rối loạn điện giải;
• Điều chỉnh tình trạng nhiễm toan;
• Điều trị các biến chứng;
• Chăm sóc, điều dưỡng toàn diện.

Hôn mê do toan xê tôn là một trong các biến chứng của bệnh đái tháo đường. Theo đó, tình trạng hôn mê cần được bác sĩ thăm khám và cấp cứu, xử trí kịp thời tránh những nguy hiểm có thể dẫn đến tử vong cho người bệnh.