Tác dụng của phương pháp nhịn ăn gián đoạn lên thể chất và nhận thức

Bài viết được viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Hiện nay một vài nghiên cứu trên mô hình động vật cho thấy, nhịn ăn gián đoạn giúp kéo dài tuổi thọ, cải thiện một vài vấn đề bệnh lý như béo phì, đái tháo đường, bệnh tim mạch, ung thư... Vậy việc nhịn ăn gián đoạn được thực hiện như thế nào để hiệu quả?

Ở động vật và con người, chức năng thể chất được cải thiện với việc nhịn ăn gián đoạn. Ví dụ, mặc dù có trọng lượng cơ thể tương tự, những con chuột được nhịn ăn cách ngày có sức bền chạy nhảy tốt hơn những con chuột có chế độ ăn không hạn chế. Cân bằng và phối hợp cũng được cải thiện ở động vật được nhịn ăn ở thời gian trong ngày hoặc chế độ nhịn ăn cách ngày. Các thanh niên nhịn ăn 16 giờ mỗi ngày sẽ giảm mỡ trong khi vẫn duy trì khối lượng cơ bắp trong 2 tháng luyện tập với kháng lực. Các nghiên cứu trên động vật cho thấy, việc nhịn ăn gián đoạn giúp tăng cường nhận thức trong nhiều lĩnh vực, bao gồm trí nhớ không gian, trí nhớ kết hợp và trí nhớ làm việc. Nhịn ăn cách ngày và hạn chế calo hàng ngày đảo ngược các tác động bất lợi của béo phì, tiểu đường và viêm thần kinh đối với trí nhớ không gian. Vì thế mà nhiều người đã chọn cách nhịn ăn gián đoạn để giảm cân.

Trong một thử nghiệm lâm sàng, những người lớn tuổi với chế độ ăn hạn chế calo trong thời gian ngắn đã cải thiện trí nhớ lời nói. Trong một nghiên cứu liên quan đến người trưởng thành thừa cân bị suy giảm nhận thức nhẹ, 12 tháng hạn chế calo dẫn đến cải thiện trí nhớ bằng lời nói, chức năng điều hành và nhận thức chung. Gần đây, một thử nghiệm lâm sàng lớn, đa trung tâm, ngẫu nhiên cho thấy 2 năm hạn chế calo hàng ngày làm cải thiện đáng kể trí nhớ làm việc. Chắc chắn cần phải thực hiện các nghiên cứu sâu hơn về việc nhịn ăn và nhận thức gián đoạn ở người lớn tuổi, đặc biệt là chưa điều trị bằng thuốc nào có thể cải thiện được sự già hóa của não và tiến triển của bệnh thoái hóa thần kinh.

Ở người có 3 chế độ ăn nhịn ăn gián đoạn được nghiên cứu rộng rãi là chế độ nhịn ăn cách ngày (ăn bình thường một ngày và nhịn ăn một ngày), nhịn ăn gián đoạn 5:2 (nhịn ăn 2 ngày mỗi tuần) và ăn trong khoảng thời gian hạn chế trong ngày (ăn trong cửa sổ thời gian từ 4 đến 8 tiếng và nhịn đói liên tục từ 16-20 giờ trong ngày). Mặc dù có bằng chứng về lợi ích sức khỏe của việc nhịn ăn gián đoạn và khả năng áp dụng đối với nhiều bệnh, nhưng có những trở ngại đối với việc áp dụng rộng rãi các kiểu ăn uống này trong cộng đồng và bệnh nhân.

Đầu tiên, chế độ ăn kiêng ba bữa với bữa phụ mỗi ngày đã ăn sâu vào văn hóa của chúng ta đến nỗi một sự thay đổi trong mô hình ăn uống này ít khi được xem xét bởi bệnh nhân hoặc bác sĩ. Ở người chấp nhận chế độ ăn 3 buổi trong ngày nên việc bỏ qua bữa ăn sáng, chỉ ăn buổi trưa và buổi chiều đã là thực hiện việc ăn trong khoảng thời gian hạn chế trong ngày. Một nghiên cứu cho thấy ở người muốn giảm cân sau 12 tuần điều trị nhóm bỏ qua bữa ăn sáng giảm cân được 8,9kg và nhóm có ăn sáng chỉ giảm 6,2 kg. Một bài viết cho cộng đồng do Bs Tello gợi ý, mỗi người nên xem xét dạng nhịn ăn gián đoạn đơn giản nhất như giới hạn khoảng thời gian chúng ta ăn trong ngày, ví dụ như chỉ ăn từ 10 giờ sáng đến 6 giờ tối để có thể sử dụng các thông tin khoa học này nhằm cải thiện sức khỏe. Tuy nhiên sự phong phú và tiếp thị rộng rãi của thực phẩm ở các quốc gia phát triển cũng là những trở ngại lớn cần phải vượt qua. Thứ hai, khi chuyển sang chế độ nhịn ăn gián đoạn, nhiều người sẽ bị đói, khó chịu và giảm khả năng tập trung. Tuy nhiên, những tác dụng phụ ban đầu này thường biến mất trong vòng 1 tháng và bệnh nhân nếu được thông báo về điều này sẽ dễ dàng vượt qua hơn. Thứ ba, hầu hết các bác sĩ không được đào tạo để chỉ định các can thiệp nhịn ăn gián đoạn cụ thể. Do vậy, khi quyết định áp dụng phương pháp giảm cân nhịn ăn gián đoạn bạn cần cân nhắc và nên tham khảo ý kiến của những người có chuyên môn.

Các bác sĩ có thể khuyên bệnh nhân dần dần, trong khoảng thời gian vài tháng, giảm khoảng thời gian cho phép được ăn uống trong ngày, với mục tiêu nhịn ăn từ 16 đến 18 giờ mỗi ngày. Ngoài ra, các bác sĩ có thể khuyên bệnh nhân thực hiện chế độ ăn kiêng nhịn ăn 5:2, với 900 đến 1000 calo tiêu thụ 1 ngày mỗi tuần trong tháng đầu tiên và sau đó 2 ngày mỗi tuần trong tháng thứ hai, sau đó giảm thêm 750 calo 2 ngày mỗi tuần cho tháng thứ ba và cuối cùng, 500 calo 2 ngày mỗi tuần trong tháng thứ tư. Cần có sự tư vấn và giáo dục của chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng của bệnh nhân đang được đáp ứng. Tương tự với các can thiệp lối sống khác, điều quan trọng là các bác sĩ cung cấp thông tin đầy đủ, tiếp tục truyền thông và hỗ trợ liên tục cũng như thường xuyên phản hồi tích cực cho bệnh nhân.

Các nghiên cứu trên mô hình động vật và trên người đã cho thấy nhịn ăn gián đoạn đem lại nhiều lợi ích cho nhiều bệnh lý khác nhau như béo phì, đái tháo đường, bệnh tim mạch, ung thư và rối loạn thần kinh. Mặc dù các mô hình động vật cho thấy việc nhịn ăn gián đoạn giúp cải thiện sức khỏe trong toàn bộ vòng đời, những nghiên cứu lâm sàng trên con người chủ yếu liên quan đến các can thiệp ngắn hạn, chỉ trong một vài tháng. Vì vậy vẫn còn phải xác định con người có thể duy trì việc nhịn ăn gián đoạn trong nhiều năm và đạt được các lợi ích như nghiên cứu trên động vật hay không.

Hơn nữa, các nghiên cứu trên con người tập trung chủ yếu vào những người trẻ tuổi và trung niên thừa cân và chúng ta không thể khái quát lợi ích, sự an toàn của việc nhịn ăn gián đoạn từ các nghiên cứu này cho các nhóm tuổi khác. Nhiều người không thể hoặc không sẵn lòng tuân thủ chế độ nhịn ăn gián đoạn dù các lợi ích do nó đem lại.

Với sự hiểu biết rõ hơn cơ chế của sự liên quan giữa nhịn ăn gián đoạn và lợi ích sức khỏe, sự thay đổi quá trình trao đổi chất và đề kháng stress của tế bào, chúng ta có thể phát triển các loại thuốc để đạt được lợi ích của nhịn ăn gián đoạn mà không cần thay đổi đáng kể thói quen cho ăn. Các nghiên cứu về cơ chế hạn chế calo và nhịn ăn gián đoạn trong mô hình động vật đã dẫn đến sự phát triển và thử nghiệm các biện pháp can thiệp bằng thuốc đem lại lợi ích về sức khỏe và điều chỉnh bệnh bắt chước lợi ích của việc nhịn ăn gián đoạn. Một số chất gây ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất (2-deoxyglucose, metformin), thuốc tăng cường sinh tổng hợp ty thể (ketone ester hoặc nicotinamide riboside), hoặc ức chế đường dẫn mTOR. Tuy nhiên cho đến nay sự an toàn và hiệu quả của các phương pháp điều trị bằng thuốc này vẫn kém hơn so với việc nhịn ăn gián đoạn.

Trên đây là những thông tin quan trọng nói về phương pháp giảm cân nhịn ăn gián đoạn và lý giải việc nhịn ăn gián đoạn để giảm cân. Bạn có thể tham khảo và cân nhắc trước khi thực hiện. Tốt nhất nên tham khảo ý kiến của các bác sĩ, chuyên gia trước khi áp dụng bất cứ phương pháp nhịn ăn nào.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đỗ Văn Dũng. Nhịn ăn gián đoạn ảnh hưởng lên tuổi thọ và sức khỏe. y học thành phố hồ chí minh . Năm 2020 - Tập 24 - Số 1
2. . Schiff W (2011). Nutrition for healthy living, 2nd ed. New York: McGraw-Hill.
3. Chiang Z (2018). Eat Breakfast Like a King. URL: https://www.diabetes.org.sg/resources/0412-eat.pdf.
4. Weindruch R, Walford RL (1982). Dietary restriction in mice beginning at 1 year of age: effect on life-span and spontaneous cancer incidence. Science, 215(4538):1415-1418.