Những câu hỏi liên quan đến vắc-xin Covid-19 với người bệnh ung thư và người chăm sóc bệnh nhân ung thư

Bài viết của Thạc sĩ, Bác sĩ Đoàn Trung Hiệp - Trưởng khoa xạ trị - Trung tâm Ung bướu - Xạ trị - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Đại dịch Covid-19 do virus SARS-CoV-2 gây ra tiếp tục ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều người, bao gồm cả bệnh nhân ung thư, gia đình và cả người chăm sóc của họ. Bài viết này chúng ta sẽ bàn luận về những câu hỏi liên quan đến vắc-xin Covid-19 với người bệnh ung thư (hoặc tiền sử ung thư) và người chăm sóc bệnh nhân ung thư.

Vắc-xin (còn được gọi là sự miễn dịch hoặc tiêm chủng) được sử dụng để giúp hệ thống miễn dịch của một người nhận ra và bảo vệ cơ thể chống lại một số bệnh nhiễm nào đó.

Nhiều nhóm chuyên gia y tế khuyến cáo rằng hầu hết bệnh nhân bị ung thư hoặc tiền sử ung thư nên tiêm vắc-xin Covid-19. Vì tình trạng bệnh của mỗi người là khác nhau, biện pháp tốt là nên tham khảo ý kiến bác sĩ về những rủi ro và lợi ích của việc chủng ngừa Covid-19.

Tìm hiểu thêm thông tin về Covid-19 và cách nó có thể ảnh hưởng đến bệnh nhân ung thư và người chăm sóc bệnh nhân ung thư như thế nào thông qua những câu hỏi thường gặp về vắc-xin Covid-19 dưới đây:

Những người bị ung thư (hoặc có tiền sử ung thư) có thể tiêm một số loại vắc-xin, nhưng điều này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, chẳng hạn như loại vắc-xin, loại ung thư mà một người đã mắc phải, nếu họ vẫn đang được điều trị ung thư và hệ thống miễn dịch của họ có hoạt động tốt hay không. Do đó, bạn nên nói chuyện với bác sĩ trước khi tiêm bất kỳ loại vắc-xin nào.

Hiện có 3 loại vắc-xin Covid-19 đã nhận được giấy phép sử dụng khẩn cấp (EUA) từ Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), đó là:

• Vắc-xin Pfizer-BioNTech: Loại vắc-xin này được phép sử dụng cho những người từ 12 tuổi trở lên. Nó được tiêm 2 liều, mỗi liều cách nhau 3 tuần.
• Vắc-xin Moderna: Sử dụng cho những người từ 18 tuổi trở lên. Nó được tiêm 2 liều, cách nhau 4 tuần.
• Vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen): Vắc-xin này được phép sử dụng cho những người từ 18 tuổi trở lên. Nó được tiêm chỉ một mũi tiêm duy nhất.

Vắc-xin Pfizer-BioNTech và Moderna chứa RNA thông tin (mRNA), là một loại vật chất di truyền. Sau khi một người nhận được vắc-xin, mRNA sẽ đi vào các tế bào trong cơ thể và kích hoạt các tế bào tạo ra các bản sao của protein “ngăn chặn” virus Covid-19 (protein thường giúp virus lây nhiễm sang các tế bào ở người). Tiêm vắc-xin không gây ra bệnh, nhưng nó giúp hệ thống miễn dịch kích hoạt hoạt động chống lại virus nếu cơ thể tiếp xúc với virus trong tương lai.

Vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen) chứa adenovirus (một loại virus khác với coronavirus gây ra Covid-19), đã được thay đổi trong phòng thí nghiệm để nó chứa gen (đoạn DNA) nhằm ngăn chặn protein của virus Covid-19. Khi adenovirus xâm nhập vào các tế bào trong cơ thể, gen này sẽ ra lệnh cho các tế bào tạo ra các bản sao của protein đột biến. Điều này kích hoạt hệ thống miễn dịch nhận ra và tấn công virus Covid-19 nếu cơ thể tiếp xúc với nó trong tương lai. Virus adenovirus trong vắc-xin này không phải là virus sống vì nó đã bị thay đổi để không còn khả năng sinh sản trong cơ thể (cũng như không thể gây bệnh).

Cả 3 loại vắc-xin này đều được công bố là làm giảm đáng kể nguy cơ bị nhiễm Covid-19. Chúng cũng đã được chứng minh là rất hiệu quả trong việc giảm nguy cơ mắc bệnh nặng thêm, phải nhập viện hoặc tử vong do Covid-19 nếu bạn bị nhiễm bệnh.

Một số vắc-xin cho các bệnh khác có chứa các phiên bản biến đổi của virus sống gây ra bệnh. Những virus sống này không gây ra vấn đề ở những người có hệ thống miễn dịch bình thường, nhưng chúng có thể không an toàn cho những người có hệ thống miễn dịch suy yếu, vì vậy vắc-xin virus sống thường không được khuyến khích cho bệnh nhân ung thư. Tuy nhiên, vắc-xin Covid-19 hiện có ở Mỹ không chứa những loại virus sống này.

Trong EUA, FDA cho phép sử dụng vắc-xin hoặc thuốc trong thời gian khẩn cấp, chẳng hạn như đại dịch Covid-19 hiện tại, khi các bằng chứng hiện có cho thấy lợi ích tiềm năng nhiều hơn nguy cơ tiềm ẩn. EUA không giống như sự chấp thuận đầy đủ của FDA, nó yêu cầu xem xét kỹ lưỡng hơn về tính an toàn và hiệu quả.

Các loại thuốc và vắc-xin đã được cho EUA tiếp tục nghiên cứu trong các thử nghiệm lâm sàng. Ví dụ, vẫn chưa rõ liệu ai đó tiêm một trong các loại vắc-xin vẫn có thể lây nhiễm virus cho người khác. Điều này vẫn đang được nghiên cứu cũng như bất kỳ tác dụng lâu dài nào có thể có của vắc-xin. Các nhà nghiên cứu vẫn đang cố gắng xác định xem vắc-xin sẽ bảo vệ chống lại virus trong bao lâu.

Các tác dụng phụ thường gặp đã được báo cáo sau khi tiêm vắc-xin bao gồm:

• Đau, đỏ hoặc sưng tại chỗ tiêm
• Cảm thấy mệt
• Đau đầu
• Sốt
• Ớn lạnh
• Đau cơ và khớp
• Buồn nôn

Đối với các loại vắc-xin yêu cầu tiêm hai mũi, tác dụng phụ có thể mạnh hơn một chút sau khi tiêm mũi thứ hai so với những gì bạn có thể gặp phải sau khi tiêm mũi đầu tiên. Nói chung, các tác dụng phụ có xu hướng biến mất trong vòng vài ngày sau tiêm.

Tuy nhiên, một số người có thể gặp những tác dụng phụ khác sau khi tiêm vắc-xin Covid -19 như:

Các hạch bạch huyết sưng hoặc mềm:

Một số người có thể bị sưng hoặc đau các hạch bạch huyết dưới cánh tay được tiêm. Đây thường là phản ứng bình thường của hệ thống miễn dịch của cơ thể, hệ thống này đang sẵn sàng chống lại nhiễm virus Covid-19 trong tương lai.

Một hạch bạch huyết dưới cánh tay bị sưng lên có thể gây lo lắng, vì đây cũng có thể là dấu hiệu giống của ung thư vú (cũng như một số bệnh ung thư khác). Thời gian để các hạch bạch huyết co lại sau khi tiêm vắc-xin có thể là vài ngày đến vài tuần, mặc dù điều này vẫn đang được nghiên cứu. Nếu bạn nhận thấy các hạch bạch huyết sưng hoặc mềm không biến mất sau một vài tuần (hoặc nếu chúng tiếp tục to hơn), hãy liên hệ với bác sĩ để tham khảo ý kiến về các bước tiếp theo.

Đối với những người đang mắc bất kỳ loại ung thư nào hoặc có tiền sử ung thư thì nhiều loại ung thư có thể lây lan đến các hạch bạch huyết lân cận (và một số loại ung thư có thể bắt đầu trong các hạch bạch huyết). Điều này có thể làm cho các hạch trở nên to ra. Vì vắc-xin Covid-19 cũng có thể khiến các hạch bạch huyết to ra, nên điều quan trọng là phải thông báo cho bác sĩ của bạn nếu bạn được lên lịch chụp hình ảnh (chẳng hạn như chụp MRI hoặc CT) trong những tuần sau khi tiêm vắc-xin Covid-19. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể khuyên bạn nên trì hoãn việc kiểm tra hình ảnh nếu có thể, để bất kỳ hạch bạch huyết nào sưng lên do vắc-xin không bị nhầm lẫn với ung thư. Nếu bạn thực hiện quét ngay sau khi tiêm chủng, điều quan trọng là đảm bảo rằng bác sĩ biết bạn đã tiêm vắc-xin, vì vậy họ có thể tính đến điều này khi xem xét kết quả chụp.

Tác dụng phụ nghiêm trọng và lâu dài của vắc xin Covid-19:

Cho đến nay, chỉ có một số lo ngại về an toàn nghiêm trọng có thể xảy ra đối với vắc-xin như:

• Phản ứng dị ứng với vắc-xin

Trong một số trường hợp rất hiếm, mọi người đã có các phản ứng dị ứng nghiêm trọng sau khi tiêm một trong các loại vắc-xin. Điều này dường như dễ xảy ra hơn ở những người đã từng có phản ứng dị ứng nghiêm trọng trước đó.

• Các cục máu đông

Rất hiếm khi những người đã tiêm vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen) phát triển các cục máu đông nghiêm trọng trong não, bụng, chân hoặc các bộ phận khác của cơ thể cùng với số lượng tiểu cầu trong máu thấp (tiểu cầu là những tế bào thường giúp đông máu). Hầu hết các kết quả này đã xảy ra ở phụ nữ trong độ tuổi từ 18 đến 59 và từ 6 đến 15 ngày sau khi chủng ngừa.

FDA và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã xem xét dữ liệu về những sự cố này và xác định rằng những lợi ích đã biết cũng như tiềm năng của vắc-xin vượt trội hơn những nguy cơ đã biết và tiềm ẩn ở những người từ 18 tuổi trở lên.

FDA và CDC khuyến cáo rằng nếu bạn đã tiêm vắc-xin Johnson & Johnson trong vòng 3 tuần qua, bạn nên liên hệ với cơ sở cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của mình ngay lập tức nếu có các triệu chứng có thể có của cục máu đông, chẳng hạn như đau đầu dữ dội hoặc liên tục, mờ mắt, co giật, đau bụng, đau hoặc sưng chân, đau ngực hoặc khó thở. Bạn cũng nên liên hệ với cơ sở cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của mình nếu có các triệu chứng liên quan đến số lượng tiểu cầu thấp, chẳng hạn như vết bầm tím mới hoặc dễ bầm tím; xuất hiện các đốm nhỏ màu tím, đỏ trên da trông giống như phát ban.

Tất cả các vắc-xin Covid-19 này vẫn còn khá mới, vì vậy các tác dụng phụ có thể xảy ra lâu dài vẫn đang được nghiên cứu và có thể hướng dẫn về các loại vắc-xin khác nhau có thể thay đổi. Nếu bạn lo lắng về việc tiêm chủng ngừa Covid-19, điều quan trọng là phải nói chuyện với bác sĩ của bạn.

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) khuyến cáo rằng bất kỳ ai từ 12 tuổi trở lên đều nên tiêm vắc-xin, vì vậy điều này bao gồm cả những người bị ung thư.

Nhiều nhóm chuyên gia y tế khuyến cáo rằng hầu hết những người bị ung thư hoặc tiền sử ung thư nên tiêm vắc-xin Covid-19.

Mối quan tâm chính về việc chủng ngừa không phải là liệu nó có an toàn cho những người bị ung thư hay không mà là về hiệu quả của nó, đặc biệt là ở những người có hệ miễn dịch suy yếu. Một số phương pháp điều trị ung thư như hóa trị, xạ trị, cấy ghép tế bào gốc hoặc tủy xương hay liệu pháp miễn dịch có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch, điều này có thể làm cho vắc-xin kém hiệu quả hơn. Những người mắc một số loại ung thư, như ung thư bạch huyết hoặc u lympho cũng có thể bị suy yếu hệ thống miễn dịch, điều này có thể làm cho vắc-xin kém hiệu quả hơn.

Các nghiên cứu ban đầu thử nghiệm vắc-xin Covid-19 không bao gồm những người được điều trị bằng thuốc ức chế hệ thống miễn dịch, như hóa trị hoặc những người bị suy yếu hệ thống miễn dịch vì các lý do khác. Điều này là do các nghiên cứu cần thiết để xem liệu vắc-xin có hoạt động ở những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh hay không. Do đó, vẫn chưa rõ mức độ hiệu quả của vắc-xin đối với những nhóm người này.

Mặc dù chưa có thông tin cụ thể về mức độ hiệu quả của vắc-xin đối với những người đang được điều trị ung thư, nhưng vắc-xin có thể không hiệu quả ở những người có hệ miễn dịch suy yếu so với những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh. Mặc dù vậy, các chuyên gia vẫn khuyến cáo rằng hầu hết bệnh nhân ung thư nên tiêm vắc-xin vì những người có hệ miễn dịch kém, có nguy cơ mắc bệnh Covid-19 nghiêm trọng, vì vậy thậm chí nhận được một số biện pháp bảo vệ từ vắc-xin vẫn tốt hơn là không có bất kỳ biện pháp bảo vệ nào.

Vì tình trạng bệnh của mỗi người là khác nhau, tốt nên tham khảo về những rủi ro và lợi ích của việc tiêm một trong các loại vắc-xin Covid-19 với bác sĩ ung thư của bạn. Họ có thể tư vấn và cho biết khi nào bạn nên tiêm.

Như đã đề cập, vắc-xin Pfizer-BioNTech và Moderna là vắc-xin mRNA, trong khi vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen) là vắc-xin adenovirus. Sự khác biệt chính giữa chúng tại thời điểm này là vắc-xin mRNA được tiêm 2 mũi (trong 3 đến 4 tuần), trong khi vắc-xin adenovirus được tiêm 1 mũi duy nhất.

Các loại vắc-xin này đã được nghiên cứu ở những nơi khác nhau và vào những thời điểm khác nhau nhưng chưa có bất kỳ nghiên cứu nào so sánh trực tiếp các loại vắc-xin khác nhau. Do đó, không rõ liệu có bất kỳ loại vắc-xin nào an toàn hoặc hiệu quả hơn bất kỳ loại vắc-xin nào khác hay không và liệu có bất kỳ loại vắc-xin nào sẽ hiệu quả hơn (hoặc ít hơn) đối với một số biến thể mới của Covid-19 đã xuất hiện trong những tháng gần đây hay không. Điều này hiện đang được nghiên cứu cũng như khả năng cần tiêm bổ sung trong tương lai để giúp bảo vệ chống lại các biến thể này.

Cả 3 loại vắc-xin hiện có đều được chứng minh là có hiệu quả trong việc giảm nguy cơ nhiễm Covid-19 cũng như nguy cơ mắc bệnh nặng nếu bạn bị nhiễm bệnh.

Vắc-xin Covid-19 vẫn đang được nghiên cứu, vì có những điều chúng ta chưa biết về chúng. Ví dụ, các nhà nghiên cứu vẫn đang cố gắng xác định vắc-xin Covid-19 sẽ giúp bảo vệ chống lại virus trong bao lâu. Mặc dù rõ ràng vắc-xin có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng do Covid, nhưng vẫn chưa rõ chúng có thể ngăn chặn sự lây lan của virus sang người khác tốt như thế nào.

Do vậy, sau khi tiêm chủng đầy đủ vắc-xin Covid-19 bạn vẫn phải thực hiện nghiêm túc các biện pháp dự phòng như sát khuẩn tay, khoảng cách, khẩu trang... để đảm bảo sự an toàn cho bạn và những người xung quanh.

Một số người tiêm vắc-xin Covid-19 có thể bị sưng hạch bạch huyết dưới cánh tay khi tiêm. Bởi vì sưng hạch bạch huyết dưới cánh tay cũng có thể là dấu hiệu lây lan của ung thư vú, nên hầu hết các bác sĩ đều khuyên những người bị ung thư vú hoặc có tiền sử ung thư vú nên tiêm vào cánh tay bên đối diện bị ung thư vú. Ví dụ, nếu ung thư vú/ phẫu thuật vú của bạn là ở vú trái, có lẽ tốt là bạn nên tiêm ở cánh tay phải. Nếu bạn đã phẫu thuật cả hai bên vú thì nên nói chuyện với bác sĩ về vị trí tốt trên cơ thể bạn để tiêm.

Các hạch bạch huyết bị sưng sau khi tiêm vắc-xin cũng có thể ảnh hưởng đến kết quả chụp X-quang tuyến vú của bạn.

Tiêm vắc-xin Covid-19 có thể dẫn đến sưng hạch bạch huyết dưới cánh tay nơi tiêm. Các hạch bạch huyết bị sưng dưới cánh tay có thể xuất hiện trên phim chụp Xquang tuyến vú được thực hiện để tầm soát ung thư vú, điều này có thể gây lo ngại và dẫn đến việc cần phải làm các xét nghiệm khác.

Nếu bạn được lên lịch chụp X quang tuyến vú ngay sau khi tiêm vắc-xin Covid-19, điều quan trọng là phải cho bác sĩ biết thời điểm và địa điểm bạn đã tiêm. Dựa trên tình hình của bạn, họ có thể thảo luận xem bạn có nên thay đổi cuộc hẹn chụp X quang tuyến vú hay không. Không tự ý trì hoãn việc chụp X quang tuyến vú của bạn mà không nói chuyện với bác sĩ trước.

Một số vắc-xin cho các bệnh khác có chứa các biến thể thay đổi của virus sống gây ra bệnh. Những loại vắc-xin virus sống này thường không được khuyến khích cho người chăm sóc bệnh ung thư vì chúng có thể có tác dụng không mong muốn đối với bệnh nhân ung thư. Tuy nhiên, vắc-xin Covid-19 hiện có không chứa các loại virus sống này, vì vậy việc tiêm một trong các loại vắc-xin này không làm cho bạn có nguy cơ truyền vắc-xin Covid-19 cho người mà bạn đang chăm sóc.

Những người tiêm vắc-xin có thể không cảm thấy khỏe trong vài ngày sau mỗi lần tiêm, vì vậy cần có người khác sẵn sàng hỗ trợ chăm sóc trong thời gian này hoặc đến cơ sở y tế nếu bạn gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng không mong muốn.

CDC và FDA có rất nhiều thông tin về vắc-xin Covid-19, bao gồm các loại vắc-xin khác nhau và những rủi ro có thể có cũng như lợi ích của từng loại.

Do đó, bạn có thể tìm hiểu thêm thông tin về vắc-xin Covid-19 tại trang thông tin của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) và Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA).

Tóm lại, đa số các chuyên gia y tế khuyến cáo rằng hầu hết bệnh nhân bị ung thư hoặc tiền sử ung thư nên tiêm vắc-xin Covid-19. Tuy nhiên, vì tình trạng bệnh của mỗi người là khác nhau, do đó người bị ung thư, người chăm sóc người bệnh nhân ung thư cần tham khảo ý kiến bác sĩ về những rủi ro và lợi ích của việc chủng ngừa Covid-19.