Viêm não Nhật Bản ở trẻ em: Những điều cần biết

Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em là một trong những bệnh lý viêm nhiễm phổ biến do virus gây ra. Bệnh có những triệu chứng lâm sàng đa dạng và di chứng nặng nề, hiện nay không có phương pháp điều trị đặc hiệu bệnh viêm não Nhật Bản.

Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em là bệnh lý viêm nhiễm cấp tính do virus viêm não Nhật Bản gây ra. Bệnh thường xuất hiện ở các nước thuộc khu vực Châu Á với tỷ lệ tử vong trung bình khá cao, khoảng từ 20% đến 30%. Ở nước ta, bệnh viêm não Nhật Bản được ghi nhận ở hầu hết tất cả các tỉnh thành rải rác vào nhiều thời điểm suốt năm, dê phát triển thành các đợt bệnh vào những tháng hè nóng ẩm từ tháng 5 đến tháng 7. Trẻ em từ 2 đến 8 tuổi là nhóm đối tượng chính của bệnh viêm não Nhật Bản. Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em xuất hiện phổ biến ở vùng đồng bằng hơn miền núi, ở nông thôn nhiều hơn thành thị.

Do virus là nguyên nhân gây bệnh nên hiện chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu giúp người bệnh hồi phục hoàn toàn. Cách tốt nhất để đối mặt với bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em là phòng bệnh bằng tiêm chủng, dự phòng và phát hiện sớm các di chứng. Tỷ lệ trẻ mắc bệnh viêm não Nhật Bản giảm dần khi tỷ lệ tiêm vắc-xin viêm não Nhật Bản tăng lên.

Virus viêm não Nhật Bản là nguyên nhân gây bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em. Virus này có vật liệu di truyền là ARN và kém chịu nhiệt. Ở nhiệt độ khoảng 70 độ C, virus bị bất hoạt hoàn toàn trong khoảng 10 phút và chỉ mất 2 phút ở nhiệt độ 100 độ C. Các dung dịch sát khuẩn thông thường như cồn, axeton cũng có khả năng tiêu diệt virus.

Trong tự nhiên, virus viêm não Nhật Bản cư ngụ chủ yếu ở các loài chim như chim liêu điêu, cò, cu gáy, chim sẻ,... và các loại gia súc như lợn, trâu, bò, cừu dê,... Virus xâm nhập vào cơ thể người theo đường máu, thông qua vật trung gian truyền bệnh là muỗi Culex tritaeniorhynchus. Muỗi culex có màu nâu đen, thích để trứng ở các vùng ao tù, nước đọng gần các kênh mương, ruộng lúa và các trang trại chăn nuôi gia súc gia cầm. Muỗi cái culex có thói quen hút máu vào lúc chập choạng tối, đưa virus gây bệnh viêm não Nhật Bản từ máu của các ổ chứa trong tự nhiên sang con người.

Virus sau khi vào cơ thể trẻ em theo đường máu sẽ sinh sôi và được đưa đi khắp cơ thể, tập trung nhiều với mật độ cao nhất ở các tế bào thần kinh trung ương. Màng não và nhu mô não phản ứng lại với sự hiện diện của virus bằng các phản ứng viêm, gây ra các thương tổn dạng phù nề và xuất huyết. Các cơ quan khác trong cơ thể như gan, thận, tim, phổi cũng xuất hiện các ổ viêm nhiễm, xung huyết và chảy máu ở niêm mạc và nhu mô.

Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em được chẩn đoán chủ yếu dựa trên sự phối hợp giữa yếu tố dịch tễ, tiền sử tiêm chủng của trẻ, các triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng.

Biểu hiện bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em rất đa dạng nhưng không đặc hiệu. Những đứa trẻ mắc bệnh thường khởi đầu bằng sốt cao đột ngột, liên tục trên 39 độ C, kèm theo triệu chứng đau đầu, buồn nôn và nôn mửa. Trẻ nhũ nhi còn có dấu hiệu của những cơn khóc thét, tăng trương lực cơ, bỏ bú. Một số trường hợp rất dễ nhầm lẫn với bệnh cảnh nhiễm trùng đường tiêu hóa do xuất hiện đơn độc các triệu chứng đau bụng, đại tiện phân lỏng và nôn mửa. Giai đoạn tiên phát này thường kéo dài khoảng 1 đến 4 ngày.

Sau khi khởi phát, bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em chuyển sang giai đoạn toàn phát kéo dài khoảng 1 đến 2 tuần với các triệu chứng nổi bật liên quan đến hệ thần kinh. Trẻ có biểu hiện rối loạn tri giác, li bì, ít vận động và chơi đùa, ngủ gà, khó đánh thức, thậm chí rơi vào hôn mê. Co giật cục bộ hoặc co giật toàn thể, cứng cổ, các dấu thần kinh khu trú, yếu liệt tay chân, rối loạn trương lực cơ, liệt các dây thần kinh sọ não,... cũng là những dấu hiệu của tổn thương hệ thần kinh. Ngoài ra, triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật như khó thở, suy hô hấp, tím tái, vã nhiều mồ hôi cũng xuất hiện trong giai đoạn toàn phát này.

Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em có khả năng để lại các di chứng nặng nề với tỷ lệ khoảng 50%. Đây là điều rất đáng lo ngại vì những di chứng của bệnh thường liên quan đến khả năng vận động, giao tiếp, và các rối loạn tinh thần, cản trở cuộc sống sau này của trẻ.

Các xét nghiệm cận lâm sàng được chỉ định chủ yếu với vai trò chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý nhiễm trùng khác và đánh giá mức độ nặng của bệnh, bao gồm:

• Xét nghiệm máu: công thức máu để khảo sát số lượng bạch cầu, định lượng protein phản ứng C (CRP), glucose máu, bilan điện giải, bilan khí máu chẩn đoán rối loạn toan kiềm khi có suy hô hấp.
• Xét nghiệm dịch não tủy: Quan sát màu sắc, độ trong và xét nghiệm tế bào học, sinh hóa. Dịch não tủy trong bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em thường trong suốt, không màu, với protein và số lượng bạch cầu tăng nhẹ, ưu thế bạch cầu đa nhân.
• Xét nghiệm phát hiện kháng thể kháng virus hoặc phân lập virus gây bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em từ máu, dịch não tủy bằng kỹ thuật PCR, phản ứng ELISA.

Phương tiện chẩn đoán hình ảnh: Chụp CT Scan sọ não có thuốc hoặc không có thuốc, MRI sọ não để đánh giá tổn thương của hệ thần kinh trung ương, X quang phổi đánh giá tổn thương viêm và mức độ thâm nhiễm.

Bệnh viêm não Nhật Bản do virus gây ra và hiện nay không có phương pháp điều trị viêm não Nhật Bản đặc hiệu. Các biện pháp điều trị được sử dụng chủ yếu trên lâm sàng với mục đích nâng đỡ, cải thiện triệu chứng, tuân theo các nguyên tắc sau:

• Đảm bảo dinh dưỡng nuôi dưỡng trẻ
• Điều trị suy hô hấp, lưu thông đường thở, cung cấp đủ oxy
• Điều trị chống phù não trong những trường hợp phù nề nhu mô não, xuất huyết não màng não nhiều
• Chỉ định kháng sinh khi có di chứng viêm phổi, viêm phổi nặng hoặc xuất hiện bội nhiễm ở các cơ quan khác. Kháng sinh nên được lựa chọn theo kháng sinh đồ có được từ việc nuôi cấy bệnh phẩm.
• Điều trị các di chứng và biến chứng viêm não Nhật Bản ở trẻ em.

Việc phòng ngừa bệnh viêm não Nhật Bản là việc làm quan trọng giúp giảm số lượng trẻ tử vong và tỷ lệ di chứng do virus viêm não Nhật Bản gây ra. Một số biện pháp dự phòng mà mọi người dân có thể thực hiện được bao gồm:

• Diệt muỗi: Muỗi là vật trung gian truyền bệnh vì vậy muốn giảm tỷ lệ mắc bệnh cần diệt muỗi. Dọn dẹp các khu vực quanh kênh mương và quanh các chuồng chăn nuôi gia súc gia cầm, không để nước đọng tạo môi trường cho muỗi sinh sản và đẻ trứng. Phun hóa chất trên diện rộng là biện pháp có hiệu quả cao.
• Ngủ trong màn, mặc áo và quần dài tay cho trẻ để tránh bị muỗi đốt.
• Xây dựng các chuồng trại chăn nuôi gia súc cách xa khu vực sinh sống.
• Thực hiện lịch tiêm vắc - xin viêm não Nhật Bản cho tất cả trẻ em từ 9 tháng tuổi trở lên. Đây là biện pháp phòng bệnh chủ động, có hiệu quả và tính an toàn cao nhất.