Công dụng của cây gắm

Cây gắm còn được gọi là dây mấu, vương tôn hay dây sót, là loại cây thân leo mọc hoang. Dược liệu này có tính bình, vị đắng, công năng khu phong, trừ thấp, tán hàn, tiêu viêm và sát trùng nên được sử dụng trong các bài thuốc Y Học Cổ Truyền điều trị các bệnh bệnh lý do phong thấp hoặc thống phong.

Cây gắm còn được gọi là dây mấu, vương tôn hay dây sót, có tên khoa học Gnetum montanum – thuộc họ Dây gắm (Gnetaceae). Đây là loại thực vật thân leo, mọc hoang và có những đặc điểm như sau:

• Thân cây dài từ 10 – 12m, sống nhờ trên các cây lớn khác. Trên thân có nhiều mấu, kích thước tương đối lớn và thường phình lên ở các đốt;
• Lá cây hình trái xoan hoặc thuôn dài, mọc đối xứng nhau, mép lá nguyên và mặt trên lá nhẵn bóng;
• Hoa cây mọc thành từng nón ở kẽ lá, trong đó hoa đực và hoa cái nằm khác gốc. Thời điểm ra hoa vào khoảng tháng 6 đến tháng 8, kết quả vào tháng 10 – 12. Quả cây có cuống ngắn, khi chín có màu vàng và bên trong có chứa hạt to;

Các công dụng của cây gắm đối với sức khỏe con người chủ yếu từ thân và rễ cây. Vì vậy, trong Y Học Cổ Truyền, thân và rễ cây gắm được sử dụng làm thuốc. Bên cạnh đó, hạt cây có thể sử dụng để ăn hoặc bào chế thành thuốc xoa bóp trong các triệu chứng đau nhức.

Dược liệu được thu hái quanh năm, sau khi thu hái được đem về rửa sạch, thái thành lát mỏng và phơi cho khô hoàn toàn. Môi trường bảo quản dược liệu cần đảm bảo thoáng mát và khô ráo.

Cây gắm có tác dụng gì? Theo Y Học Cổ Truyền, cây gắm có tính bình, vị đắng và có nhiều công dụng đối với sức khỏe con người như sau:

Tác dụng của dây gắm theo Y Học Cổ Truyền:

• Công năng: Dây gắm có công dụng sát trùng, trừ thấp, giải độc, tiêu viêm, thư cân, hoạt huyết và khu phong;
• Chủ trị: Dược liệu này chủ trị trong điều trị sốt rét, ngộ độc, đau nhức xương khớp, bị sơn ăn và chứng thống phong (bệnh gout). Cành cây chủ trị để chỉ thống (giảm đau), trị bong gân, liền gân xương, đòn ngã tổn thương, gãy xương. Rễ cây được dùng trong điều trị chứng hạc tất phong (sưng đau đầu gối);
• Tại Ấn Độ, thân và rễ cây gấm được sử dụng để hạ thân nhiệt, hạt cây được sử dụng để chữa đau nhức do tế thấp.

Tác dụng của dây gắm theo Y Học Hiện Đại:

• Nghiên cứu thực hiện trên tim cô lập của chuột cho thấy hoạt chất dl-demethyl coclaurin hydrochlorit từ dược liệu dây gắm có tác dụng tăng cường, làm mạnh tim;
• Dịch chiết từ dược liệu dây gắm sau khi tiêm vào chuột thực nghiệm cho thấy tác dụng chống co thắt phế quản ở liều 0.1mg/kg thể trọng;
• Nước sắc từ dược liệu cho tác dụng ức chế liên cầu khuẩn nhóm A (Strepcococci), liên cầu tan máu (Haemophilus haemolyticus), tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus), vi khuẩn gây viêm phổi Catarrhl, trực khuẩn lỵ (Shigella flexneri), trực khuẩn thương hàn (Salmonella typhosa);
• Kết quả các nghiên cứu cho thấy nước sắc từ cây gắm có công dụng bình suyễn và giảm ho nhẹ.

Dược liệu dây gắm được sử dụng trong điều trị bệnh ở dạng thuốc sắc, ngâm rượu hoặc đắp ngoài với liều lượng khoảng từ 15 – 30g/ngày.

Từ những công dụng của cây gắm đối với sức khỏe con người, dược liệu này được sử dụng trong nhiều bài thuốc Y Học Cổ Truyền như sau:

3.1. Bài thuốc điều trị đau nhức xương khớp do bệnh lý phong thấp

Chế biến bài thuốc như sau: Sử dụng 400g mỗi vị thuốc gồm hy thiêm, ngũ gia bì, rễ gắm, thạch lựu, ngưu tất và cốt thoái bổ, 250g lá ké, 250g quán chúng, 500g tỳ giải và 800g cẩu tích. Hỗn hợp các vị thuốc được đem sấy khô, tán thành bột sau đó bào chế thành viên thuốc. Dùng viên thuốc uống với nước gừng/rượu hoặc dùng ngâm rượu.

3.2. Bài thuốc trị lở sơn

Sử dụng 20g rễ gắm đem sắc với 300ml nước đến khi còn lại 150ml dung dịch thì dừng lại, nước thuốc sắc được chia làm 2 lần uống trong ngày.

3.3. Bài thuốc hỗ trợ điều trị đau nhức gân xương

Chế biến bài thuốc như sau: Sử dụng 80g mỗi vị thuốc gồm rễ rung rúc, ngũ gia bì, rễ dây gắm và vỏ cây hoa giẻ; 40g mỗi vị thuốc gồm rễ xích đồng, rễ cỏ xước, tầm gửi dâu, rễ ô dược, rễ bạch đồng nữ, rễ bưởi bung và rễ bước bạc, 20g mỗi vị thuốc gồm rễ chỉ thiên và cỏ roi ngựa. Hỗn hợp dược liệu đem thái nhỏ, phơi khô và ngâm trong 1 lít rượu trắng. Thời gian ngâm là 15 ngày, rượu thuốc sau khi ngâm đủ thời gian đem dùng mỗi ngày 1 chén nhỏ trước khi đi ngủ vào buổi tối.

3.4. Bài thuốc chữa phong thấp

Chế biến bài thuốc như sau: Sử dụng 20g mỗi loại dược vị gồm dây đau xương, rễ cỏ xước, rễ dây gắm, rễ tầm xuân và rễ cà gai leo. Hỗn hợp dược liệu đem sắc trong 500ml nước đến khi còn 200ml thì dừng. Nước thuốc sau khi sắc chia làm 2 lần uống trong ngày, duy trì dùng bài thuốc trong 15 ngày để đạt được hiệu quả điều trị cao.

3.5. Bài thuốc hỗ trợ điều trị thống phong

Dùng 10g dây gắm khô đem hãm với 150ml nước sôi, uống như trà mỗi ngày.

3.6. Bài thuốc trị sốt rét

Dùng 4g mỗi vị thuốc gồm dây cóc, ô mai và binh lang (hạt cau), 10g mỗi vị thuốc gồm thảo quả, lá mãng cầu tươi, dây gắm và hà thủ ô, 8g cây chó đẻ. Hỗn hợp dược liệu đem sắc với 600ml nước đến khi còn lại khoảng 200ml nước thì dừng, nước thuốc sau khi sắc chia thành 2 lần uống trong ngày. Để đạt hiệu quả cao, người bệnh nên uống trước khi lên cơn sốt rét khoảng 2 giờ, trong trường hợp tình trạng bệnh không thuyên giảm nên sử dụng thêm 10g sài hồ.

3.7. Bài thuốc trị đau nhức do phong thấp

Một trong những công dụng của cao dây gắm trong điều trị bệnh là giảm đau nhức xương khớp do phong thấp. Chế biến bài thuốc như sau: Dùng 100g vỏ chân chim, 40g cốt toái bổ, 10g bạch hoa xà, 10g rễ chiên chiến, 40g mỗi vị thuốc gồm tiền hồ, rễ bưởi bung, cây cỏ xước, ô dược và bạch đồng nữ, 80g rễ rung rúc. Hỗn hợp dược liệu đem sắc với nước rồi chế thành cao đặc, ngâm với 2 lít rượu trắng 40 độ trong thời gian 3 ngày. Mỗi ngày dùng 2 lần rượu thuốc, mỗi lần dùng khoảng 30ml.

3.8. Bài thuốc điều hòa kinh nguyệt

Dùng 10g bạch đồng nữ, 6g nghệ đen, 8g rễ dây gắm, 10g lá đuôi lươn, 12g nhân trần và 12g ích mẫu. Hỗn hợp dược liệu đem sắc với nước và dùng mỗi ngày 1 thang.

3.9. Bài thuốc trị rắn cắn

Sử dụng một ít lá dây gắm tươi, nhai lá gắm nuốt lấy nước và dùng bã đắp lên vết rắn cắn. Sau khi được sơ cứu cần đưa người bệnh đến ngay cơ sở y tế để được xử lý kịp thời.

Như vậy cây gắm là dược liệu có nhiều công dụng đối với sức khỏe và được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên cũng tương tự như những loại thuốc khác, dây gắm có thể gây ra những tác dụng phụ đối với sức khỏe. Vì vậy, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị trước khi sử dụng để đạt được hiệu quả tốt nhất.