Bệnh viêm ruột (IBD) là một nhóm bệnh lý viêm mãn tính ảnh hưởng đến đường tiêu hóa. Sự gia tăng tỷ lệ mắc bệnh này trong những năm gần đây đã thu hút sự quan tâm lớn của các nhà khoa học và y học. Bài viết này sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về mối liên hệ giữa bệnh viêm ruột và những yếu tố ngoại sinh liên quan.
Bài viết được viết bởi ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
1. Bệnh viêm ruột và viêm toàn thân
Các bệnh về đường ruột không chỉ bao gồm bệnh viêm ruột (IBD) mà còn nhiều bệnh lý khác, chẳng hạn như bệnh túi thừa và các rối loạn chức năng. Đồng thời, tình trạng viêm toàn thân và các bệnh lý cơ quan mãn tính cũng đang gia tăng, mang lại những ý nghĩa dịch tễ học và lâm sàng quan trọng.
Hiện nay, vai trò của ruột trong việc sinh bệnh viêm toàn thân mãn tính phụ thuộc vào chức năng của hàng rào ruột, vốn liên quan đến thành phần hệ vi sinh vật đường ruột và hoạt động của các mối nối chặt. Chức năng này chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố gây viêm, chế độ ăn uống, hormone và hệ thống ruột. Sự phá vỡ hàng rào ruột, hay còn gọi là "ruột rò rỉ", góp phần vào sự phát triển và tiến triển của các bệnh toàn thân chuyển hóa, thiếu máu cục bộ, tân sinh, thoái hóa thần kinh và bệnh tự miễn, với tác động dịch tễ học đáng kể.
2. Các yếu tố liên quan đến bệnh viêm ruột
2.1. Hệ vi sinh vật đường ruột/hệ vi sinh vật đường ruột và các mối nối giữa các tế bào
Sự gia tăng nhanh chóng của các ấn phẩm nghiên cứu đã góp phần mở rộng hiểu biết của chúng ta về các quá trình sinh học và dữ liệu tổng quan. Nếu các yếu tố môi trường tác động lên tất cả cá thể một cách không có điều kiện, với các biến thể trên khắp khu vực địa lý, trong các yếu tố vật chủ thì bộ gen đóng vai trò quan trọng nhất.
Đây là yếu tố quyết định khả năng hấp thụ và tính khả dụng của chất dinh dưỡng trong ruột, nhu động ruột, biểu hiện của các protein cấu trúc (bao gồm cả protein trong các mối nối tế bào), cũng như sự tương tác với hệ vi sinh vật đường ruột và phản ứng miễn dịch.
Bệnh viêm ruột và viêm toàn thân, xuất phát từ sự suy giảm hoạt động miễn dịch của ruột, chủ yếu được quyết định bởi bộ gen. Bệnh viêm ruột dẫn đến viêm toàn thân có thể liên quan đến nhiều yếu tố ngoại sinh tác động trên một bề mặt rộng lớn, ảnh hưởng đến nhiều loại tế bào và mô.
Sức khỏe con người phụ thuộc vào sự cân bằng nội môi của hệ vi sinh đường ruột, vốn mang tính đặc trưng riêng ở mỗi cá thể. Khi có yếu tố di truyền thuận lợi, các tác nhân ngoại sinh có thể kích thích phản ứng miễn dịch theo hướng viêm hoặc tự miễn, gây ra những ảnh hưởng trên toàn cơ thể.
2.2. Bệnh viêm ruột và sự liên quan của hệ gen
Bộ gen đóng vai trò quyết định trong các quá trình sinh học của ruột vì nhiều lý do. Thứ nhất, bộ gen của vật chủ ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật đường ruột. Thứ hai, bộ gen quyết định cấu trúc hàng rào ruột, một cơ chế phòng vệ động giúp bảo vệ các cấu trúc và quá trình trong ruột khỏi sự xâm nhập của tác nhân bên ngoài. Hệ vi sinh vật, nằm trong lòng ruột và tiếp xúc với biểu mô ruột, có sự tương tác mật thiết với hàng rào này.
Thứ ba, hoạt động miễn dịch trong ruột, được bảo vệ bởi hàng rào ruột, cũng mang đặc điểm di truyền.
Vì vậy, các yếu tố ngoại sinh và hệ vi sinh vật đều tương tác với phản ứng miễn dịch theo cách đã được xác định bởi di truyền. Sự biểu hiện của các protein cấu trúc, enzyme và các chức năng như phản ứng miễn dịch, chức năng tiêu hóa, hấp thụ và các thành phần thần kinh cơ, đều phụ thuộc vào đặc điểm di truyền.
2.3. Tiền sử gia đình liên quan đến sự khởi phát của các bệnh đường ruột và hệ thống/cơ quan
Thực tế cho thấy tiền sử gia đình có liên quan đến sự khởi phát của các bệnh đường ruột và các hệ thống/cơ quan (như viêm, kém hấp thu, dị ứng và bệnh thần kinh cơ), điều này xác nhận sự ảnh hưởng của bộ gen đối với các hội chứng di truyền như tắc nghẽn giả ruột mãn tính tự phát (do đột biến ở ACTG2, ERBB2-3, v.v.), các bệnh mà căng thẳng miễn dịch và oxy hóa đóng vai trò quan trọng. Biểu hiện kiểu hình bị tác động bởi các yếu tố ngoại sinh can thiệp vào các hoạt động miễn dịch của lớp niêm mạc, vượt qua hàng rào ruột, cùng với ảnh hưởng của bộ gen.
Sự hiện diện của các yếu tố này, bao gồm hệ vi sinh vật đường ruột, hàng rào ruột, tế bào mô đệm, nguyên bào sợi, tế bào nội mô, cùng các tế bào viêm và miễn dịch, sẽ làm thay đổi cách thức tương tác giữa chúng.
Trong số các yếu tố ảnh hưởng đến các quá trình sinh học của đường ruột, hệ vi sinh vật, một biểu hiện kiểu hình của bộ gen, đóng vai trò quan trọng trong cả trạng thái sinh lý và bệnh lý. Nhiều yếu tố có thể làm thay đổi hệ vi sinh vật và hoạt động của ruột, bao gồm hàng rào ruột, phản ứng miễn dịch và hoạt động thần kinh cơ. Những thay đổi này có thể làm khuếch đại hoặc ức chế các chuỗi phản ứng viêm, gây ra bệnh viêm ruột.
Trong số các yếu tố này, vitamin D giữ vai trò bảo vệ quan trọng, vì tín hiệu vitamin D giúp tăng cường hàng rào ruột thông qua việc điều hòa tăng cường các mối nối chặt giữa tế bào biểu mô ruột, tăng sản xuất mucin và peptide kháng khuẩn, điều hòa giảm hoạt động của tế bào dendrit, và thúc đẩy sự biệt hóa và chức năng của tế bào T dung nạp thay vì tế bào T gây viêm. Vitamin D còn làm tăng sản xuất các cytokine chống viêm như interleukin (IL)-4/IL-10 và giảm IL-17/IL-6/IL-2/interferon γ/yếu tố hoại tử khối u α. Thụ thể vitamin D (VDR), thông qua việc ảnh hưởng đến cả miễn dịch bẩm sinh và thích ứng, đóng vai trò điều chỉnh các phản ứng viêm ruột.
Các tài liệu khoa học đã khẳng định mối liên hệ giữa hội chứng ruột rò rỉ và rối loạn chức năng tế bào T với sự khởi phát của các tình trạng như tiểu đường, ung thư, trầm cảm và bệnh tim mạch. Các yếu tố như béo phì, chế độ ăn uống, căng thẳng tâm lý xã hội và căng thẳng thời thơ ấu cũng góp phần vào những mối liên hệ này.
Hơn nữa, tín hiệu vitamin D có mối quan hệ với bệnh tiểu đường loại 2, bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, bệnh đa xơ cứng, các bệnh tự miễn, bệnh thoái hóa thần kinh, dị ứng, ung thư, bệnh viêm ruột (IBD) và táo bón mãn tính. Thiếu hụt vitamin D có thể dẫn đến rối loạn hệ vi sinh đường ruột và nhiễm độc tố nội sinh, từ đó có thể gây ra tình trạng viêm toàn thân.
Vitamin D và thụ thể vitamin D (VDR) có liên quan mật thiết đến quá trình sinh bệnh viêm ruột, từ đó dẫn đến viêm toàn thân. Tuy nhiên, nguyên nhân gốc rễ của những bệnh liên quan đến thiếu hụt vitamin D có thể bắt nguồn từ sự khiếm khuyết trong nhu động ruột. Sự giảm nhu động ruột, dù là vô căn hay thứ phát, có thể làm giảm khả năng hấp thu vitamin D và các chất dinh dưỡng khác, dẫn đến loạn khuẩn. Trong những điều kiện thuận lợi, tình trạng này có thể gây ra bệnh viêm ruột và viêm toàn thân mãn tính. Bằng cách hiểu rõ các yếu tố này, chúng ta có thể tập trung vào việc ngăn ngừa hoặc điều trị bệnh thông qua việc cải thiện các yếu tố ảnh hưởng đến nhu động ruột.
3. Kết luận
Cân bằng ruột phụ thuộc vào sự tương tác giữa các đặc điểm kiểu hình và các yếu tố ngoại sinh, cùng nhau duy trì sự ổn định của hệ vi sinh vật. Các thử nghiệm lâm sàng là cần thiết để xác định vai trò của nhu động ruột trong việc làm suy yếu cân bằng ruột, từ đó dẫn đến các tình trạng viêm liên quan đến hệ thống, bao gồm bệnh viêm ruột.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Tài liệu tham khảo
1. Agrawal M, Jess T. Implications of the changing epidemiology of inflammatory bowel disease in a changing world. United European Gastroenterol J. 2022;10:1113-1120.
2. Panarese A. Bowel function and inflammation: Is motility the other side of the coin? World J Gastroenterol 2024; 30(14): 1963-1967 Panarese A. Chức năng ruột và tình trạng viêm: Nhu động ruột có phải là mặt trái của vấn đề không? World J Gastroenterol 2024; 30(14): 1963-1967 [PMID: 38681124 DOI: 10.3748/wjg.v30.i14.1963 ]
