Siêu âm chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim

1. Tổng quan về tràn dịch màng tim

Màng ngoài tim đóng vai trò như một hàng rào bảo vệ, thúc đẩy hoạt động của tim hiệu quả hơn và ngăn chặn sự di chuyển quá mức của tim. Màng ngoài tim gồm 2 lớp, bình thường giữa hai lớp màng này có một lượng nhỏ chất lỏng được tạo ra bởi cấu trúc giống như túi bao quanh tim, để giúp hoạt động của tim bình thường.

Tuy nhiên, khi lượng chất lỏng giữa hai màng tim tăng lên bất thường thì người ta gọi là tràn dịch màng ngoài tim. Dịch tích tụ ở màng ngoài tim có thể là máu, mủ, dịch thấm hay dịch tiết do nhiều nguyên nhân gây ra bao gồm:

• Nhiễm trùng: Các vi sinh vật có thể gây bệnh viêm màng ngoài tim và dẫn tới tình trạng tràn dịch màng ngoài tim. Một số vi sinh vật có thể gây bệnh bao gồm vi khuẩn lao, phế cầu, tụ cầu, giang mai, HI; virus như EBV rubella HIV và nấm.
• Bệnh liên quan tới yếu tố tự miễn như: lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp, xơ cứng bì, viêm cột sống dính khớp...
• Bệnh thấp tim: Xuất hiện sau khi nhiễm vi khuẩn liên cầu beta tan huyết nhóm A một thời gian.
• Sau khi điều trị một số thuốc hoặc sau các phẫu thuật, thủ thuật vùng ngực, dùng tia xạ.
• Các vấn đề bệnh lý của tim: nhồi máu cơ tim, bệnh phình tách động mạch chủ ngực tình trạng tràn dịch có thể gặp trong cơn đau ngực.
• Ung thư: Bệnh ung thư di căn đến màng ngoài tim có thể gặp trong các loại ung thư như ung thư vú, ung thư phổi, bệnh lý ác tính dòng bạch cầu...
• Suy thận: Khi nồng độ urê trong máu quá cao có thể gây ra viêm màng ngoài tim và tràn dịch màng ngoài tim.
• Chấn thương: Gây ra do tổn thương trực tiếp tới tim thường khá hiếm gặp. Nhưng những tổn thương ngực có xuyên thấu, thủng thực quản, ngoại vật, tia xạ vùng trung thất là nguyên nhân gây tràn máu màng ngoài tim.

Tràn dịch màng ngoài tim nếu ở mức độ ít có thể gây ra các biểu hiện không rõ. Nhưng nếu như ở mức độ nặng người bệnh thường thấy đau tức vùng ngực, khó thở, ho, hồi hộp, đánh trống ngực, nếu nặng hơn người bệnh có thể ngất do thiếu máu cung cấp cho cơ thể.

Tràn dịch màng ngoài tim là một tình trạng nguy hiểm bởi lượng dịch càng lớn thì sẽ gây chèn ép tim. Khi lượng dịch tăng lên sẽ làm cho tim giảm khả năng chứa máu, từ đó không thể đảm bảo chức năng đưa máu đến các cơ quan trong cơ thể, gây thiếu oxy và từ đó gây ra những biến chứng nguy hiểm. Chèn ép tim là tình trạng cấp cứu và cần được chẩn đoán xử lý kịp thời, bởi vì nó có thể gây nguy hiểm tới tính mạng người bệnh.

2. Chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim bằng siêu âm tim

Hiện nay có nhiều phương pháp giúp chẩn đoán xác định tràn dịch màng ngoài tim như chụp Xquang, chụp cắt lớp vi tính ngực, cộng hưởng từ (MRI)... Tuy nhiên, phương pháp đầu tay được sử dụng để chẩn đoán và đánh giá tràn dịch màng ngoài tim chính là siêu âm tim.

Siêu âm tim là phương pháp sử dụng một đầu dò có tần số khoảng 3,5 MHz đến 5MHz đi qua cơ thể sau đó sẽ thu lại hình ảnh bình thường và bất thưởng của tim. Siêu âm tim trong chẩn đoán bệnh tràn dịch màng ngoài tim có những ưu điểm bao gồm:

• Đây là một phương pháp không xâm lấn giúp chẩn đoán nhanh, chính xác và chi phí phù hợp.
• Siêu âm tim có độ nhạy, độ đặc hiệu cao.
• Hình ảnh tràn dịch màng ngoài tim trên siêu âm tim giúp ước lượng được mức độ dịch. Đôi khi dựa vào các đặc điểm phản âm của câu trúc dịch mà giúp xác định loại dịch khác nhau như máu, mủ, các dịch khác.
• Giúp đánh giá khả năng đáp ứng của tim với tình trạng thừa dịch trong khoang màng ngoài tim. Nghĩa là đo các thông số hoạt động của tim, xem mức độ hoạt động khi bị chèn ép và khi bình thường để có những biện pháp điều trị phù hợp.

• Với chi phí hợp lý và cách làm tương đối đơn giản thì đây cũng là phương pháp hữu hiệu nhất để theo dõi diễn biến đáp ứng trong quá trình điều trị. Đặc biệt trong các trường hợp có chèn ép tim cấp nguy hiểm, người bệnh có chỉ định đặt dẫn lưu màng ngoài tim cấp cứu, siêu âm tim giúp hướng dẫn xác định vị trí chọc dò, giảm thiểu tối đa nguy cơ tai biến do thủ thuật.

Siêu âm tim có thể hạn chế hơn trong các trường hợp lượng dịch rất ít. Với những trường hợp tràn dịch màng ngoài tim với số lượng ít thì cần kết hợp với phương pháp chụp cắt lớp vi tính hay chụp cộng hưởng từ.

Nói chung, tràn dịch màng ngoài tim siêu âm là phương pháp không thể thiếu, nhất là trong các trường hợp nghi ngờ có chèn ép tim cấp. Siêu âm tim không chỉ giúp chẩn đoán chính xác mà còn giúp theo dõi điều trị tình trạng tràn dịch màng ngoài tim. Tuy nhiên, để siêu âm tim đạt được hiệu quả mong muốn cần có máy siêu âm có độ phân giải cao, cho hình ảnh tốt hơn và giúp chẩn đoán chính xác. Ngoài ra, siêu âm tim là một kỹ thuật đòi hỏi người thực hiện cần phải có kinh nghiệm, nhạy bén và có chuyên môn phù hợp sẽ hạn chế bỏ sót tổn thương.