Than hoạt tính: Những điều cần biết

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ Võ Hà Băng Sương - Bác sĩ Nội tổng quát - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Than hoạt tính là than đã được xử lý oxy ở nhiệt độ rất cao để làm xốp hơn. Phương pháp này thay làm thay đổi cấu trúc bên trong, giảm kích thước lỗ và tăng diện tích bề mặt.

Than hoạt tính là một loại bột màu đen, không mùi, không vị, đã được sử dụng từ thời cổ đại để điều trị các bệnh khác nhau.

Bột màu đen mịn thu được hoặc được bán nguyên dạng hoặc được đóng gói dưới dạng chất bổ sung

Ngày nay, nó được sử dụng phổ biến nhất trong các cơ sở y tế để điều trị quá liều ma túy hoặc như một phương thuốc chống độc khẩn cấp nhờ vào tác dụng hấp phụ hiệu quả với nhiều loại chất khác nhau.

Than hoạt tính không hấp phụ được những chất có kích thước quá nhỏ, có độ Ion hóa cao như là các loại acid, kiềm, điện giải (ví dụ: Kali) và kém hấp phụ các muối dễ phân ly như Arsenic, bromide, cyanide, Fluoride, iron, lithium, acid boric, sulfat sắt, ethanol và methanol.

Than hoạt tính cũng được sử dụng trong y tế với các hỗ trợ khác điều trị khác, tuy nhiên ít được coi trọng như làm giảm đầy hơi, giảm mức cholesterol và cải thiện chức năng thận.

Than hoạt tính cũng được sử dụng làm một số chất phụ gia như giúp làm trắng răng, lọc nước...

Hoạt hóa than bằng khí ở nhiệt độ cao khiến than phát triển các lỗ cực nhỏ, làm tăng diện tích bề mặt. Kết cấu xốp của than có điện tích âm, hút các phân tử tích điện dương, chẳng hạn như chất độc và khí. Khi chất lỏng hoặc khí đi qua than hoạt tính này, chúng liên kết với nó thông qua một quá trình được gọi là hấp phụ

Hợp chất bao gồm than hoạt tính và chất được hấp phụ được thải qua đường tiêu hóa, giảm nguy cơ ngộ độc cơ thể vì chất độc giảm (hoặc không) hấp thu vào cơ thể. Vì vậy việc sử dụng sớm than hoạt tính rất quan trọng trong các trường hợp ngộ độc, khi chất độc còn ở dạ dày thì hiệu quả càng cao, nếu chất độc đã xuống ruột thì hiệu quả sẽ kém hơn.

Than hoạt tính cũng rất hiệu quả trong việc hấp thụ khí, giúp giảm đầy hơi.

Than hoạt tính không bị hấp thu tại đường tiêu hóa. Do đó, sau khi uống than hoạt sẽ được thải trừ qua đường tiêu hóa nguyên dạng.

Tác dụng nổi bật đã được chứng minh của than hoạt tính là trong xử lý ngộ độc cấp. Bên cạnh đó than hoạt còn có một số lợi ích khác trong điều trị và trong các chất gia dụng sinh hoạt hàng ngày.

3.1. Xử lý chất độc khẩn cấp

Than hoạt tính đã được sử dụng như một phương pháp điều trị chống độc khẩn cấp từ đầu những năm 1800. Đó là vì nó có thể liên kết với nhiều loại thuốc, làm giảm tác dụng của chúng.

Các nghiên cứu cho thấy rằng uống 50-100 gam than hoạt tính trong vòng 5 phút sau khi uống một loại thuốc có thể làm giảm khả năng hấp thụ loại thuốc đó của một người trưởng thành lên tới 74%.

Than hoạt đạt hiệu quả cao nhất khi dùng trong vòng giờ đầu tiên sau khi dùng quá liều hoặc ngộ độc.

Tuy nhiên, nghiên cứu mới hơn báo cáo một số trường hợp trong đó nó có hiệu quả ngay cả khi đã qua giờ đầu tiên này. Điều này có thể là do than hoạt tính không chỉ ngăn một loại thuốc hấp thụ mà còn giúp cơ thể bạn loại bỏ các loại thuốc đã được hấp thụ nhanh hơn.

Hơn nữa, nghiên cứu cho thấy rằng than hoạt tính có thể có lợi nếu được dùng đến 4 giờ sau khi uống các loại thuốc giải phóng chậm, những loại thuốc làm chậm tiêu hóa và liều lượng thuốc lớn.

Tại phòng cấp cứu, liều khởi đầu 50–100 gam. Tùy theo đánh giá cụ thể từng trường hợp, tri giác bệnh nhân, loại ngộ độc, thời gian ngộ độc để có xử lý phù hợp. Bệnh nhân được hướng dẫn uống hoặc qua sond dạ dày nếu súc rửa dạ dày, bệnh nhân không tỉnh táo.

3.2. Hỗ trợ cải thiện chức năng thận

Các nghiên cứu trên người cho thấy rằng than hoạt tính có thể giúp giảm nồng độ urê trong máu và các chất thải khác, cũng như cải thiện chức năng thận ở những người bị bệnh thận mãn tính.

Than hoạt tính có thể hỗ trợ cải thiện chức năng thận bằng cách giảm số lượng chất thải mà thận của bạn phải lọc.

Đối với bệnh thận mạn tính, suy giảm chức năng thận là giảm khả năng lọc của thân, dẫn đến sự tích tụ các chất độc cần thải loại.

Than hoạt tính có thể liên kết với urê và các chất độc khác, giúp cơ thể loại bỏ chúng bằng cách liên kết với các chất thải trong lòng ruột và thải qua đường tiêu hóa.

Tuy nhiên hiện tại phương pháp điều trị này không được áp dụng rộng rãi trong thực tế.

3.3. Có thể làm giảm các triệu chứng của “hội chứng mùi cá”

Than hoạt tính có thể giúp giảm mùi khó chịu ở những người mắc chứng trimethylaminuria (TMAU), còn được gọi là hội chứng mùi cá.

TMAU là một tình trạng di truyền trong đó trimethylamine (TMA), một hợp chất có mùi giống cá thối, tích tụ trong cơ thể .

Cơ thể bạn thường chuyển đổi TMA thành một hợp chất không mùi trước khi bài tiết qua nước tiểu, nhưng những người mắc TMAU thiếu enzym cần thiết để thực hiện quá trình chuyển đổi này. Điều này làm cho TMA tích tụ và đi vào nước tiểu, mồ hôi và hơi thở, gây ra mùi hôi tanh.

Các nghiên cứu cho thấy bề mặt xốp của than hoạt tính có thể liên kết với các hợp chất nhỏ, có mùi như TMA, làm tăng sự bài tiết của chúng.

Để cải thiện hội chứng mùi cá cần phải phải có chế độ ăn phù hợp, điều trị thuốc kèm theo. Vai trò của than hoạt tính được ghi nhận hỗ trợ, không mang tính quyết định.

3.4. Có thể làm giảm mức cholesterol máu

Than hoạt tính có thể giúp giảm mức cholesterol theo cơ chế liên kết với cholesterol và axit mật chứa cholesterol trong ruột của bạn, ngăn không cho chúng hấp thụ. Tuy nhiên thực tế ít được sử dụng phương pháp này để giảm cholesterol máu. Một chế độ dinh dưỡng, vận động hợp lý và thuốc đặc hiệu đã chứng minh được hiệu quả trong điều trị bệnh này

3.5. Sử dụng trong hỗ trợ làm giảm triệu chứng cho một số bệnh khác

Giảm khí trong đường tiêu hóa. Một nghiên cứu cho rằng uống than hoạt tính sẽ làm giảm tình trạng ứ khí trong lòng ruột. Hỗ trợ cho các trường hợp chướng bụng giảm triệu chứng. Đặc tính này cũng có lợi trong các trường hợp hình ảnh khảo sát siêu âm ổ bụng không được rõ do khí. Một nghiên cứu nhỏ cho kết quả, uống than hoạt tính 8 giờ trước khi siêu âm bụng làm giảm đáng kể lượng khí trong ruột của bạn, giúp bạn có được hình ảnh siêu âm rõ ràng hơn.

Hỗ trợ giảm triệu chứng tiêu chảy. Hiệu quả không được nghiên cứu rộng rãi và chưa được xem là 1 phương pháp điều trị cơ bản. Nguyên lý trong điều trị vẫn là hấp phụ các độc chất gây tiêu chảy có trong lòng ruột, làm giảm triệu chứng.

3.6. Sử dụng làm chất phụ gia trong các chất gia dụng.

Than hoạt tính còn được sử dụng cho các mục đích gia dụng và mỹ phẩm khác. Tuy nhiên, hầu hết những lợi ích có mục đích này không được khoa học chứng minh.

• Làm trắng răng. Chất này được cho là có tác dụng làm trắng răng khi được sử dụng như một loại nước súc miệng hoặc trong kem đánh răng. Nó được cho là làm như vậy bằng cách hấp thụ mảng bám và các hợp chất gây ố răng khác.
• Chăm sóc da. Bôi chất này lên da được cho là có tác dụng trị mụn trứng cá, gàu và vết côn trùng hoặc rắn cắn.
• Lọc nước. Than hoạt tính có thể giúp lọc nước bằng cách loại bỏ các chất gây ô nhiễm, chất rắn lơ lửng và vi sinh vật như vi khuẩn - tất cả đều không ảnh hưởng đến độ pH hoặc mùi vị của nước.

Than hoạt tính được coi là an toàn trong hầu hết các trường hợp.

Một số phản ứng phụ có thể gặp (không thường xuyên xảy ra): nôn mửa, đặc biệt là khi được dung chung với sorbitol

Trong một số trường hợp hiếm hoi, than hoạt tính có liên quan đến tắc ruột. Có thể gặp trong một số trường hợp người bệnh kèm theo chứng rối loạn nhu động ruột, uống thuốc làm chậm nhu động ruột theo cơ chế thần kinh...

Than hoạt tính cũng được cảnh báo không được sử dụng trong các trường hợp chưa loại trừ thủng tạng rỗng, xuất huyết tiêu hóa.

Trong các trường ngộ độc cấp, người bệnh không được tự ý sử dụng tại nhà. Nguy cơ sặc vào đường hô hấp. Đặc biệt là những trường hợp triglyceride máu tăng giác không tỉnh táo. Hơn nữa, Người bệnh ngộ độc cấp cần được thực hiện các biện pháp khác như rửa dạ dày, cân bằng nước điện giải, cấp cứu tuần hoàn hô hấp và các thuốc đặc trị cho từng loại ngộ độc.

Mặc dù than hoạt tính được xem là khá an toàn khi sử dụng, người bệnh cũng không nên tùy tiện sử dụng. Hãy hỏi ý kiến của bác sỹ trước khi sử dụng.

Nếu bạn muốn dùng thử than hoạt tính cho mục đích thẩm mỹ hoặc gia dụng, thì than hoạt tính này có bán rộng rãi trên mạng và trong các cửa hàng thực phẩm chức năng. Bạn có thể mua thực phẩm chức năng ở dạng viên hoặc bột. Nếu bạn chọn thực phẩm bổ sung dạng bột, hãy trộn nó với nước hoặc nước trái cây để dễ nuốt hơn.

Đảm bảo làm theo hướng dẫn về liều lượng trên nhãn hoặc sử dụng những hướng dẫn trong các nghiên cứu đã đề cập ở trên.

Trong trường hợp ngộ độc thuốc, hãy đến ngay cơ sở y tế. Liều dùng tùy tình trạng cụ thể từng trường hợp.

• Người lớn: liều 2g/kg cân nặng, 20g than hoạt mỗi 2 giờ, đối với ngộ độc nấm độc có amatoxin có thể cho tới 3 ngày để cắt chu trình gan-ruột.
• Trẻ em: Liều đầu tiên 1 g/kg cân nặng, trung bình 10g than hoạt, dùng càng sớm càng tốt sau ngộ độc, (50% liều của người lớn).
• Với than hoạt bột, luôn cho cùng sorbitol liều gấp đôi liều than hoạt
• Lựa chọn quãng liều 2 hay 4 giờ tùy thuộc vào lượng độc chất trong lòng ruột và khả năng dung nạp than hoạt của người bệnh. Nếu NGƯỜI BỆNH uống thuốc trừ sâu phospho hữu cơ liều lớn thì nên cho quãng liều là 2 giờ trong 6 liều đầu. Nếu có giảm nhu động ruột thi nên lưu ống thông dạ dày và hút sạch dạ dày (cả than hoạt của liều trước đọng lại) trước khi cho liều than hoạt sau. Các trường hợp khác nên cho quãng liều 4-6 giờ.

Bài viết tham khảo nguồn: healthline.com, medicalnewstoday.com, webmd.com