Các yếu tố nguy cơ tập hợp lại dễ gây rối loạn chuyển hóa

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ cao cấp, Bác sĩ chuyên khoa II Đoàn Dư Đạt - Bác sĩ Nội đa khoa - Khoa khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Hội chứng chuyển hóa gồm một nhóm các yếu tố có khả năng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và tiểu đường. Khi phối hợp các yếu tố đó với nhau làm sẽ cho nguy cơ mắc bệnh tăng nhiều hơn.

Hội chứng chuyển hóa là một thuật ngữ dùng để chỉ nhóm những người có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch và tiểu đường trong tương lai. Theo nghiên cứu, có khoảng 20-30% dân số của các nước phát triển mắc hội chứng này.

Nguyên nhân gây hội chứng chuyển hóa có thể do:

1.1.Hội chứng chuyển hóa có liên quan tới tình trạng đề kháng insulin

• Sự kháng insulin vì sao xuất hiện vẫn chưa được biết rõ, có thể do yếu tố gen hoặc các yếu tố khác từ môi trường xung quanh tác động nên gây ra. Insulin là một hormon do tuyến tụy tiết ra với chức năng đưa glucose máu vào bên trong tế bào, các tế bào sử dụng glucose làm nguồn năng lượng cho các hoạt động. Nếu có hiện tượng đề kháng insulin xảy ra, glucose không thể vào tế bào một cách dễ dàng. Do đó tuyến tụy tăng bài tiết insulin (thường là loại kém chất lượng) để giúp glucose vào tế bào, nhưng do vẫn có tình trạng đề kháng insulin nên gây tăng đường huyết nhưng chưa đến ngưỡng chẩn đoán bệnh đái tháo đường. Nếu cơ thể không bài tiết insulin đủ sẽ gây bệnh đái tháo đường.
• Khi nồng độ đường máu tăng chưa đến ngưỡng chẩn đoán bệnh nhưng vẫn có thể gây ra những tác hại cho cơ thể. Trường hợp này gọi là tiền đái tháo đường.

1.2 Các yếu tố nguy cơ gây hội chứng chuyển hóa

• Tuổi: Nguy cơ mắc tăng lên theo tuổi, tỷ lệ mắc bệnh < 10% ở lứa tuổi 20, tăng lên 40% ở lứa tuổi 60. Tuy nhiên, các dấu hiệu báo trước của hội chứng chuyển hóa có thể thấy ở người trẻ.
• Chủng tộc: Người châu Á và một số nước như tây ban nha, bồ đào nha có nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa hơn các chủng tộc khác.
• Thừa cân, béo phì: Là tình trạng khi chỉ số khối cơ thể BMI > 23, tình trạng béo bụng với dáng người hình quả táo làm tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa.
• Tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường: Nguy cơ mắc bệnh cao hơn ở người có tiền sử gia đình có người mắc tiểu đường type 2 hoặc bản thân có tiền sử bị đái tháo đường thai kỳ.
• Các tình trạng bệnh lý khác làm tăng nguy cơ bao gồm: Tăng huyết áp, hội chứng buồng trứng đa nang làm ảnh hưởng đến hệ thống sinh sản và hormone sinh dục nữ, những người mắc hội chứng buồng trứng đa nang cũng có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường cao hơn.

Tập hợp các yếu tố sau lại thì nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa tăng cao:

• Người có tình trạng béo ở bụng, dáng người hình quả táo.
• Rối loạn lipid máu: Tình trạng rối loạn các chất béo trong máu như chỉ số triglyceride tăng, HDL-C thấp, LDL-C cao và các thành phần lipid khác nguy cơ tạo nên các mảng xơ vữa ở thành động mạch.
• Tăng huyết áp: Huyết áp tăng ở ngưỡng cao hoặc người đã được chẩn đoán bệnh tăng huyết áp.
• Tình trạng kháng insulin hoặc không dung nạp đường: Là tình trạng mà cơ thể không thể sử dụng insulin và glucose một cách hiệu quả nhất. Mặc dù insulin trong máu tăng nhưng lại giảm sự nhạy cảm với insulin ở bề mặt tế bào làm cho sự hoạt động của insulin kém hiệu quả, đường không thể vào tế bào gây tăng đường huyết.
• Tình trạng tiền rối loạn đông máu: Những rối loạn làm tăng khả năng đông máu như tăng fibrinogen và chất ức chế plasminogen hoạt hóa PAI-1 cao trong máu. Vì thế mà tăng khả năng hình thành cục máu đông và giảm khả năng phân giải cục máu đông dễ dẫn tới tắc nghẽn mạch máu.
• Tình trạng tiền viêm: Xét nghiệm CRP tăng cao trong máu. Chỉ số này có thể liên quan tới sự rối loạn chuyển hóa lipid gây ra hiện tượng viêm mạch, chỉ số CRP giúp đánh giá nguy cơ mắc bệnh tim mạch trong tương lai.

Hội chứng chuyển hóa được chẩn đoán áp dụng các tiêu chuẩn theo Tổ Chức Y Tế Thế Giới(WHO) bao gồm:

• Vòng bụng ≥ 90cm ở nam hoặc ≥ 80cm ở nữ.
• Tăng đường huyết lúc đói, với chỉ số glucose máu lúc đói ≥ 110 mg/dL hoặc đã mắc đái tháo đường ngay cả khi đường huyết< 110mg/dL)
• Chỉ số HDL-C < 1.0 mmol/L (40mg/dl) ở nam hay <1.3mmol/L (50 mg/dL) ở nữ.
• Triglyceride máu ≥ 150 mg/dL.
• HA ≥ 130/85 mmHg hoặc đang được chẩn đoán tăng huyết áp.

Khi có 3 yếu tố trên trở lên thì đã được chẩn đoán mắc hội chứng chuyển hóa.

Khi mắc hội chứng chuyển hóa đồng nghĩa với đối mặt với nguy cơ cao trong tương lai mắc các bệnh lý về tim mạch, tiểu đường, đột quỵ. Nguy cơ cao gấp 2 lần so với những người không mắc hội chứng chuyển hóa, chính vì vậy mục đích hàng đầu là giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch và mắc tiểu đường type 2.

Thực hiện điều trị làm giảm các yếu tố nguy cơ tim mạch quan trọng gồm:

• Giảm cholesterol máu: Thay đổi chế độ ăn uống, giảm ăn các loại thức ăn chứa nhiều dầu mỡ, tăng cường ăn rau xanh. Điều trị bằng thuốc nếu cần thiết.
• Điều trị tăng huyết áp nếu bệnh nhân có dấu hiệu bệnh tăng huyết áp.
• Điều trị tiểu đường: Thay đổi chế độ ăn uống, giảm dung nạp thức ăn có chứa nhiều đường, kiểm soát cân nặng. Điều trị bằng thuốc nếu bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường.
• Giảm cân nặng để đạt được cân nặng lý tưởng (BMI 18,5 – 22,9kg/m2 )
• Tăng cường hoạt động thể lực, với đích cần đạt là phải hoạt động thể lực mức độ vừa phải ít nhất 30 phút mỗi ngày trong hầu hết các ngày trong tuần.
• Thay đổi chế độ ăn uống hợp lý: Giảm ăn thực ăn chứa nhiều dầu mỡ, đồ ăn ngọt, ngừng hút thuốc lá, hạn chế thức uống có cồn. Tăng cường chế độ ăn giàu rau xanh, hoa quả.

Nói chung, có nhiều yếu tố hợp lại làm tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa. Kiểm soát tốt mỗi yếu tố giúp giảm nguy cơ gây ra hội chứng này và giúp giảm nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch, tiểu đường, đột quỵ trong tương lai.