Chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm thuốc cản quang đường tĩnh mạch

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Trịnh Thị Phương Nga - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang là kỹ thuật sử dụng máy chụp cắt lớp vi tính đa dãy để tái tạo hình ảnh toàn bộ cấu trúc tầng trên ổ bụng và cho phép đánh giá, phát hiện các bất thường, các tổn thương bệnh lý trong vùng khảo sát được.

Chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang đường tĩnh mạch là sử dụng máy chụp cắt lớp vi tính đa dãy đầu thu với ứng dụng của tia X và các thuật toán để chụp và tái tạo ảnh các cơ quan ở tầng trên của ổ bụng như: gan, đường mật, túi mật, tụy, lách, hai thận, tuyến thượng thận, dạ dày, ruột, đại tràng, các mạch máu ....

Ngoài đánh giá được nhu mô các tạng, chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang ( sử dụng thuốc cản quang iod) dưới dạng đường tiêm tĩnh mạch còn cho phép đánh giá hình thái và bệnh lý các mạch máu nuôi các tạng thuộc tầng trên ổ bụng, cũng như các cuống mạch cấp máu và dẫn lưu của những mạch máu dị dạng, tổn thương trong các trường hợp khối u nếu có....

Chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang đường tĩnh mạch được chỉ định trong những trường hợp khăm khám để giúp phát hiện bất thường ở các cơ quan tạng như:

● Gan: Các tổn thương ở gan bao gồm chấn thương, áp xe gan, viêm gan, khối u gan....

● Đường mật,túi mật: đánh giá giải phẫu, phát hiện các bệnh lý ở đường mật và túi mật bao gồm: sỏi đường mật, sỏi túi mật, khối u, nang, viêm ... .

● Tụy và ống tụy: Các bệnh lý ở tụy bao gồm viêm tụy cấp tính và mãn tính, u tụy, sỏi ống tụy, nang ....

● Lách: Các tổn thương ở lách như: chấn thương, khối u, huyết khối tĩnh mạch lách, ....

● Hai thận: Phát hiện các bệnh lý ở nhu mô thận như: u, nang, viêm, nhồi máu ...., hay các bệnh lý ở các đài và bể thận như: ứ nước, sỏi, u, viêm....

● U tuyến thượng thận hai bên.

● Dạ dày, tá tràng: Các tổn thương ở dạ dày, tá tràng như: xuất huyết tiêu hóa, khối u....

● Bàng quang: sỏi, u, ....

● Bệnh nhân trước hoặc sau phẫu thuật ghép tạng tầng trên ổ bụng.

● Nhiều tổn thương khác: Áp xe dưới vòm hoành, u mạc treo, viêm mạc treo, thủng tạng rỗng, u hay viêm phúc mạc, dịch tự do hay khu trú.....

● Các bệnh lý ở khoang sau phúc mạc: U, viêm xơ hóa, các mạch máu....

Các tổn thương động mạch, tĩnh mạch: Huyết khối tĩnh mạch cửa hoặc tĩnh mạch gan trong ung thư gan; huyết khối nhánh động mạch thân tạng hoặc động mạch mạc treo tràng trên, dưới, hẹp động mạch thận gây tăng huyết áp....

Lưu ý, chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang đường tĩnh mạch có chống chỉ định tuyệt đối ( đã bị dị ứng thuốc cản quang trước đó) hay tương đối với bệnh nhân suy thận, đã từng bị dị ứng nói chung không bao gồm thuốc cản quang, thai phụ trong những tuần đầu tiên cần được cân nhắc chỉ định ( cần khám và được tư vấn bởi bác sỹ chuyên khoa để có các dự phòng cần thiết...).

Chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang được thực hiện gồm các bước sau bước chuẩn bị bệnh nhân:

● Bước 1: Bệnh nhân được đặt nằm ngửa trên bàn chụp, giơ hai tay lên phía trên đầu để hạn chế nhiễu ảnh. Kỹ thuật viên hướng dẫn và yêu cầu bệnh nhân nín thở để tránh nhiễu ảnh.

● Bước 2: Thiết lập đường truyền tĩnh mạch để tiêm thuốc cản quang. Liều dùng thuốc cản quang iod là từ 1,5 - 2 ml/kg cân nặng. Sử dụng bơm tiêm máy để tiêm nhanh với vận tốc là 3 - 4 ml/s, tùy vào độ bền của thành mạch.

● Bước 3: Chụp cắt lớp với các lớp cắt ngang tầng trên ổ bụng trước khi tiêm thuốc cản quang để định vị. Đánh giá các thành phần tổn thương bao gồm mỡ, chảy máu hoặc vôi hóa bằng cách đo tỷ trọng vùng nghi ngờ tổn thương. So sánh tỷ trọng vùng tổn thương sau khi tiêm thuốc cản quang để đánh giá mức độ thẩm thấu thuốc của tạng, mạch máu tổn thương nhiều hoặc ít. Các lớp cắt được chụp trước khi tiêm có độ dày là 5mm, sau khi tiêm là 2,5 mm. Tùy vào độ lớn của từng cá thể trong tầng trên ổ bụng và để đánh giá toàn bộ hệ xương, mỡ, khí, mô mềm, kỹ thuật viên sẽ tiến hành thay đổi trường nhìn phù hợp và độ rộng của cửa sổ tương ứng.

● Bước 4: Chụp các lớp cắt ở thì động mạch sau khi tiêm thuốc cản quang từ giây thứ 25 - 30 để đánh giá các tình trạng bao gồm: mức độ cấp máu đến khối u, rối loạn tưới máu nhu mô ở những tạng đặc, phát hiện tĩnh mạch dẫn lưu trong dị dạng thông động mạch và tĩnh mạch, chấn thương tạng làm thoát thuốc.

● Bước 5: Chụp các lớp cắt ở thì tĩnh mạch sau khi tiêm thuốc cản quang từ giây thứ 60 - 70 để đánh giá tình trạng như: mức độ thải thuốc của khối u, đồng thời phát hiện chấn thương làm vỡ tạng tầng trên ổ bụng. Tùy vào từng trường hợp bệnh nhân, kỹ thuật viên tiến hành chụp các lớp cắt ở thì muộn hơn, sau khi tiêm thuốc cản quang khoảng 3 - 10 phút.

● Bước 6: Kỹ thuật viên tái tạo hình ảnh chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng với các lớp cắt có độ dày 1mm, các mạch máu được dựng theo những hướng khác nhau. Mỗi tạng được khảo sát hệ động mạch và tĩnh mạch riêng. Kết quả hình ảnh phải đảm bảo rõ nét, không bị nhiễu để bác sĩ có thể chẩn đoán, phát hiện những bất thường nếu có.

Chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang là kỹ thuật hiện đại, nguy cơ nhiễm bức xạ được quản lý, thuốc cản quang được sử dụng chỉ làm đổi tỷ trọng các cơ quan tạng tạm thời để phục vụ chẩn đoán hình ảnh. Tuy nhiên, trong một số trường hợp rất hiếm gặp, các phản ứng với thuốc cản quang có thể xảy ra với các mức độ như sau:

● Nhẹ: nóng người, bồn chồn, hồi hộp, buồn nôn và nôn, ngứa, nổi mề đay hoặc nổi mẩn nhẹ.

● Trung bình: Tụt hoặc tăng huyết áp, khó thở, thở khò khè, rối loạn nhịp tim, nổi mề đay hoặc nổi mẩn nặng.

● Nặng: Sưng họng, khó thở, co giật, tụt huyết áp, ngưng tim, sưng phù một số bộ phận khác trên cơ thể, shock phản vệ....

Những trường hợp bệnh nhân có dị ứng với thuốc cản quang đã được chống chỉ định chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang đường tĩnh mạch, do đó, phần lớn các trường hợp được chỉ định thực hiện, nếu xuất hiện tình trạng dị ứng thường chỉ ở mức độ nhẹ và nếu nặng sẽ được xử trí theo phác đồ dị ứng.

Chụp cắt lớp vi tính tầng trên ổ bụng có tiêm cản quang đường tĩnh mạch là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại giúp tìm kiếm, phát hiện những bất thường về bệnh lý hoặc các chấn thương ở các tạng như gan, tụy, lách, ... nếu có.