Nguyên nhân và bệnh cảnh lâm sàng của viêm họng cấp

Bài viết được viết bởi Bác sĩ chuyên khoa I Trần Ngọc Thuý Hằng - Bác sĩ Hồi sức - Cấp cứu, Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Viêm họng cấp là một trong những bệnh lý thường gặp trong cộng đồng. Hầu hết các trường hợp viêm họng cấp đều do virus đường hô hấp và tự giới hạn. Tuy nhiên, các triệu chứng của viêm họng do virus thường trùng lặp với viêm họng do các nguyên nhân quan trọng có thể điều trị được.

Viêm họng cấp tính chiếm khoảng 12 triệu lượt khám cấp cứu, từ 1 đến 2% tổng số lượt khám cấp cứu tại Hoa Kỳ hàng năm. Tỷ lệ mắc bệnh cao nhất ở trẻ em và thanh thiếu niên với khoảng 50% tổng số trường hợp xảy ra trước 18 tuổi. Ở người lớn, hầu hết các trường hợp viêm họng cấp xảy ra ở tuổi 40 và tỷ lệ mắc bệnh giảm dần sau đó

Nguyên nhân của đau họng có thể được phân loại rộng rãi là lây nhiễm (thường là do virus hoặc vi khuẩn) và không do lây nhiễm. Hai nguyên nhân lây nhiễm phổ biến nhất là virus đường hô hấp và Streptococcus nhóm A (GAS).

Hầu hết bệnh nhân bị viêm họng do bất kỳ nguyên nhân nào đều có biểu hiện:

• Đau họng, nặng hơn khi nuốt;
• Đau hoặc sưng cổ do nổi hạch vùng thường đi kèm với đau họng;
• Sốt, nhức đầu, mệt mỏi và khó chịu có nhiều biểu hiện khác nhau.

Nguyên nhân vi sinh vật cụ thể của viêm họng hiếm khi có thể phân biệt được khi chỉ dựa trên các đặc điểm lâm sàng. Tuy nhiên, hiểu được tỷ lệ tương đối phổ biến của các nguyên nhân gây viêm họng và các đặc điểm lâm sàng của chúng, có thể giúp đánh giá tập trung vào các nguyên nhân.

Virus đường hô hấp, bao gồm SARS-CoV-2. Virus đường hô hấp là nguyên nhân phổ biến nhất của viêm họng cấp, chiếm khoảng 25 đến 45% các trường hợp. Adenovirus, rhinovirus và coronavirus (bao gồm coronavirus hội chứng hô hấp cấp tính nặng 2 [SARS-CoV-2], vi rút gây bệnh coronavirus 2019 [COVID-19]) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây viêm họng do vi rút. Các vi rút đường hô hấp khác gây viêm họng bao gồm vi rút enterovirus, cúm A và B, vi rút parainfluenza và vi rút hợp bào hô hấp.

Bệnh nhân bị viêm họng do vi rút đường hô hấp thường có các dấu hiệu và triệu chứng khác của đường hô hấp trên như mệt mỏi, nghẹt mũi và ho. Sổ mũi, viêm kết mạc, hắt hơi, khàn giọng, đau tai, khó chịu ở xoang, loét miệng và phát ban ngoại vi là những đặc điểm bổ sung hỗ trợ chẩn đoán viêm họng do vi rút. Sốt liên quan đến nhiễm trùng đường hô hấp trên do vi rút thường ở mức độ thấp ngoại trừ bệnh nhân bị cúm và COVID-19. Có thể có hạch cổ nhưng nhìn chung không nổi bật.

Liên cầu nhóm A, Streptococcus A - GAS là vi khuẩn phổ biến nhất gây ra viêm họng cấp tính và được ước tính là nguyên nhân gây ra khoảng 5 đến 15 phần trăm các trường hợp viêm họng cấp tính ở người lớn ở các nước phát triển và chiếm tỷ lệ cao hơn ở các nước đang và kém phát triển.

Các dấu hiệu và triệu chứng cổ điển của viêm họng GAS bao gồm đau họng khởi phát cấp tính, sốt, phù nề hầu họng, dịch tiết amidan loang lổ, và nổi rõ, mềm, nổi hạch trước cổ. Các đặc điểm khác hỗ trợ chẩn đoán bao gồm chấm xuất huyết ở vòm miệng, phát ban dạng vảy và lưỡi dâu. Viêm họng xuất hiện ở thanh thiếu niên có tiền sử tiếp xúc bệnh nhân viêm họng do GAS gợi ý nhiều chẩn đoán viêm họng do GAS.

Ngoài việc gây ra viêm họng cấp tính, nhiễm trùng GAS có thể dẫn đến các biến chứng liên quan nhiễm trùng xâm lấn và biến chứng không liên quan nhiễm trùng xâm lấn. Các biến chứng liên quan nhiễm trùng xâm lấn của viêm họng GAS là do sự xâm lấn của tổ chức bên ngoài họng và bao gồm viêm tai giữa, viêm mô tế bào hoặc áp xe phúc mạc, viêm xoang, viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết và viêm cân mạc hoại tử. Các biến chứng không liên quan nhiễm trùng xâm lấn của viêm họng GAS là qua trung gian miễn dịch và bao gồm thấp khớp cấp tính, viêm cầu thận sau nhiễm khuẩn và viêm khớp phản ứng. Phòng ngừa các biến chứng này là lý do chính để điều trị viêm họng GAS bằng thuốc kháng sinh.

Các vi khuẩn khác:

Liên cầu nhóm C và G thường được coi là nguyên nhân gây viêm họng ít phổ biến hơn so với GAS, mặc dù các nghiên cứu cho thấy rằng những vi khuẩn này có thể chiếm khoảng 5 đến 10% các trường hợp viêm họng. Viêm họng do Streptococcus nhóm C hoặc G gây ra về mặt lâm sàng không thể phân biệt được với viêm họng do GAS. Sự lây nhiễm liên cầu khuẩn nhóm C hoặc G thường xảy ra nhất ở sinh viên đại học và thanh niên và có liên quan đến các đợt bùng phát từ thực phẩm và cộng đồng. Ngược lại với viêm họng do GAS, nhiễm liên cầu nhóm C hoặc G không liên quan đến sốt thấp khớp cấp tính hoặc các biến chứng qua trung gian miễn dịch khác.

Arcanobacterium haemolyticum - A. haemolyticum (trước đây là Corynebacterium haemolyticum), một loại trực khuẩn gram dương kỵ khí không phổ biến, là nguyên nhân không phổ biến của viêm họng cấp, chiếm khoảng 1 đến 2,5% các trường hợp.

Viêm họng do A. haemolyticum tương tự như viêm họng do liên cầu và thường gặp nhất ở thanh thiếu niên và thanh niên. Phát ban dạng scarlatiniform, tương tự như ban đỏ, thường gặp đến khoảng 50% bệnh nhân. Các trường hợp nhiễm A. haemolyticum nặng, xâm lấn rất hiếm nhưng đã được báo cáo A. haemolyticum thường kháng trimethoprim-sulfamethoxazole và có thể kháng penicillin. Điều trị được lựa chọn ở cơ sở ngoại trú là erythromycin.

Các loài Mycoplasma và Chlamydia đều được báo cáo gây viêm họng, thường gặp nhất ở trẻ em và thanh niên. Tỷ lệ lưu hành chính xác không được biết, nhưng M. pneumoniae dường như phổ biến hơn C. pneumoniae. Viêm họng do một trong hai tác nhân thường kèm theo nhiễm trùng hô hấp dưới.

Corynebacterium diphtheriae - C. diphtheriae là tác nhân gây bệnh bạch hầu. Căn bệnh này hiếm gặp ở Hoa Kỳ nhưng lại có tỷ lệ lưu hành bệnh cao hơn ở các khu vực kém phát triển hơn trên thế giới, nơi tỷ lệ tiêm chủng thấp và các đợt bùng phát tiếp tục xảy ra. Hội chứng lâm sàng của bệnh bạch hầu được đặc trưng bởi viêm họng, sốt nhẹ, khó chịu và nổi hạch cổ. Khởi phát triệu chứng thường từ từ. Dấu hiệu nhận biết của bệnh bạch hầu, sự hình thành một lớp màng xám kết dính chặt chẽ, chảy máu khi bị bong ra, xảy ra ở ít nhất một phần ba số bệnh nhân. Mặc dù bệnh bạch hầu hiếm gặp, nhưng cần phải nghi ngờ ở những bệnh nhân mới sinh sống hoặc đi du lịch đến các khu vực lưu hành bệnh bạch hầu và ở những bệnh nhân chưa được tiêm chủng.

Francisella tularensis - F. tularensis có thể gây ra bệnh sốt nổi hạch ở hầu họng, đặc biệt khi nhiễm trùng do ăn phải thức ăn hoặc nước bị ô nhiễm. Bệnh sốt nổi hạch có đặc điểm là sốt và viêm họng xuất tiết nặng, thường kèm theo loét miệng và nổi hạch cổ đau đớn. Cũng như bệnh bạch hầu, có thể có màng hầu. Mặc dù hiếm gặp ở Hoa Kỳ, nhưng Bệnh tularemia chiếm một tỷ lệ lớn hơn các trường hợp trên toàn thế giới, đặc biệt là trong các đợt bùng phát xảy ra do hậu quả của sự gián đoạn do chiến tranh hoặc thiên tai.

Nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (STIs) là nguyên nhân không phổ biến của viêm họng, nhưng tỷ lệ hiện nhiễm của chúng tăng lên đáng kể ở những người có hành vi nguy cơ cao:

• Nhiễm HIV cấp tính

Được ước tính là có triệu chứng (gọi là hội chứng retrovirus cấp tính) ở khoảng 40 đến 90% bệnh nhân.

Trong số những bệnh nhân có triệu chứng, khoảng 40% bị viêm họng. Sự hiện diện của các tổn thương da niêm mạc gây đau đớn là một trong những đặc điểm đặc biệt nhất của nhiễm HIV cấp tính. Vết loét thường nông và được phân chia rõ ràng với nền trắng và chu vi ban đỏ. Ngược lại với các dạng viêm họng khác, dịch tiết ở họng thường không có. Sự hiện diện của phát ban toàn thân, thường là dát sẩn, cũng nên nghi ngờ nhiễm HIV.

Các đặc điểm chung khác của hội chứng retrovirus cấp tính là không đặc hiệu và bao gồm sốt, nổi hạch cổ, đau cơ / đau khớp, tiêu chảy, sụt cân và nhức đầu. Các triệu chứng liên quan đến nhiễm HIV cấp tính thường phát sinh khoảng hai đến bốn tuần sau khi nhiễm HIV. Nghi ngờ nhiễm HIV cấp tính nên được nâng cao ở bất kỳ bệnh nhân nào có các yếu tố nguy cơ mắc STI hoặc phơi nhiễm qua đường máu.

• Neisseria gonorrhoeae – Lậu

Tỷ lệ mắc bệnh lậu ở họng được báo cáo là cao tới 15% ở nam giới có quan hệ tình dục đồng giới, mặc dù phần lớn các trường hợp không có triệu chứng. Các dấu hiệu và triệu chứng của viêm họng do lậu cầu không đặc hiệu và bao gồm đau họng, dịch tiết hầu họng và nổi hạch cổ. Các yếu tố nguy cơ của STI, đặc biệt là giao hợp qua đường miệng, sẽ làm dấy lên nghi ngờ viêm họng do lậu cầu.

• Treponema pallidum - T. pallidum

Đây là tác nhân gây bệnh giang mai, một nguyên nhân hiếm gặp của viêm họng. Tuy nhiên, tỷ lệ giang mai đang tăng lên, đặc biệt là ở nhóm nam giới có quan hệ tình dục đồng giới và những người nhiễm HIV.

Viêm họng là một triệu chứng biểu hiện phổ biến, ảnh hưởng đến 50% bệnh nhân giang mai thứ phát. Khám họng thường thấy các mảng nhầy trên niêm mạc miệng và lưỡi (tổn thương nhô cao hình tròn hoặc bầu dục được bao phủ bởi một lớp màng màu hồng xám). Các phàn nàn về hầu họng hiếm khi là triệu chứng biểu hiện duy nhất ở bệnh nhân giang mai thứ phát. Mặc dù các triệu chứng của bệnh giang mai thứ phát rất khác nhau, những phát hiện phổ biến khác bao gồm nổi hạch toàn thân và phát ban ở lòng bàn tay và lòng bàn chân. Sự khởi đầu của các triệu chứng thường xảy ra vài tuần đến vài tháng sau khi tiếp xúc.

• Vi rút Epstein-Barr và các vi rút herpes khác

Nhiễm trùng cấp tính với vi rút Epstein-Barr (EBV), tác nhân gây bệnh tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng và các thành viên khác của họ vi rút herpes bao gồm cytomegalovirus (CMV) và vi rút herpes simplex (HSV) cũng gây viêm họng. Trong khi tỷ lệ chính xác và tỷ lệ phổ biến của viêm họng có triệu chứng do vi rút herpes không được biết rõ, tỷ lệ này dường như cao nhất ở thanh thiếu niên và thanh niên.

• Virus Epstein-Barr – EBV

Viêm họng là một đặc điểm nổi bật của bệnh tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng (hội chứng có thể đi kèm với nhiễm EBV cấp tính) và xảy ra ở khoảng 85% bệnh nhân. Các đặc điểm chung khác bao gồm sốt trung bình đến cao, mệt mỏi rõ rệt và nổi hạch sau cổ tử cung mềm, đối xứng. Tương tự như viêm họng do GAS, có thể có dịch tiết ở họng loang lổ và chấm xuất huyết vòm họng. Sưng amidan có thể nghiêm trọng. Ngược lại với các dạng viêm họng khác, các triệu chứng do nhiễm EBV cấp tính kéo dài, thường kéo dài từ hai đến ba tuần. Các đặc điểm phân biệt khác bao gồm lách to và tăng lympho bào không điển hình

• Cytomegalovirus - CMV

Cytomegalovirus - CMV cũng có thể gây ra bệnh giống như tăng bạch cầu đơn nhân. CMV ít có khả năng liên quan đến viêm họng hơn EBV. Bệnh có đặc điểm chủ yếu là sốt kéo dài, nổi hạch ít nổi, và không có hoặc viêm họng nhẹ.

• Virus Herpes simplex

Viêm họng có thể là triệu chứng biểu hiện của nhiễm HSV cấp tính, ngay cả khi không có vết loét miệng. Các phát hiện phổ biến nhất bao gồm ban đỏ hầu họng và / hoặc dịch tiết và nổi hạch cổ. Sốt và loét hầu họng ít phổ biến hơn, ảnh hưởng đến khoảng 35 đến 40% bệnh nhân. Loét lợi có liên quan cổ điển với nhiễm HSV-1, hiện diện trong một số ít. HSV-2 cũng đã được báo cáo là gây viêm họng sau khi tiếp xúc với đường sinh dục; các triệu chứng có vẻ tương tự như viêm họng do HSV-1.

Các nguyên nhân không lây nhiễm phổ biến nhất của viêm họng bao gồm viêm mũi dị ứng hoặc viêm xoang, bệnh trào ngược dạ dày thực quản, hút thuốc hoặc tiếp xúc với khói thuốc và tiếp xúc với không khí khô (đặc biệt là vào mùa đông). Chấn thương (ví dụ do đặt nội khí quản) hoặc tổn thương thanh âm do hoạt động quá mức cũng đã được báo cáo là gây ra đau họng. Thuốc liên quan đến viêm họng bao gồm thuốc ức chế men chuyển (ACE) và một số hóa trị liệu. Các rối loạn tự miễn dịch gây ra viêm họng bao gồm bệnh Kawasaki, sốt định kỳ với viêm miệng áp-tơ và hội chứng Behcet.

Chuyên khoa Tai Mũi Họng - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec chuyên khám và điều trị các bệnh lý tai mũi họng thông thường như: Viêm amidan, viêm đau họng, ù tai, viêm mũi không do dị ứng, ung thư cổ họng; các khối u vùng đầu mặt cổ, các dị tật bẩm sinh vùng tai mũi họng bằng các phương pháp ngoại khoa phổ biến.

Mọi thắc mắc cần được bác sĩ chuyên khoa giải đáp cũng như quý khách hàng có nhu cầu khám và điều trị tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, Quý khách có thể liên hệ Hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc hoặc đăng ký trực tuyến TẠI ĐÂY.