Bị gai cột sống lưng và cách chữa trị

Gai cột sống lưng là tình trạng thoái hóa khớp cột sống, xảy ra rất phổ biến liên quan đến các bề mặt khớp liên đốt sống, có thể phát triển dần theo thời gian thành tình trạng suy nhược, gây đau và hạn chế vận động. Đau thắt lưng là một trong những nguyên nhân thường gặp khiến người bệnh phải đi khám do gai cột sống lưng. Ở các đối tượng này, vấn đề gai cột sống lưng và cách chữa trị luôn rất được quan tâm.

Thoái hóa khớp là một tình trạng phổ biến liên quan đến các bề mặt khớp, có thể phát triển dần theo thời gian thành tình trạng suy nhược, gây đau và hạn chế vận động. Khi vấn đề thoái hóa khớp xảy ra tại khớp đốt sống, đây là căn nguyên của tình trạng gai cột sống lưng.

Gai cột sống lưng là một nguyên nhân đáng kể của chứng đau thắt lưng mãn tính. Trong khi hầu hết các trường hợp đau liên quan đến viêm khớp cột sống đều tự giới hạn, chỉ cần điều trị bảo tồn, thì đau lưng mãn tính do gai cột sống lưng lại gây ra chi phí chăm sóc sức khỏe đáng kể, nhất là gai cột sống thắt lưng ở người trẻ. Hơn thế nữa, đau thắt lưng hay gai cột sống lưng gây ra tàn tật và giảm chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Số ca đau lưng tiếp tục gia tăng cùng với béo phì và tuổi thọ ngày càng tăng.

Do sự phức tạp của độ cao bên trong của từng đốt sống và các cấu trúc xung quanh, việc xác định nguyên nhân gây gai cột sống thắt lưng có thể khó khăn. Trong khoảng 85% trường hợp, nguồn gốc của gai cột sống thắt lưng là không rõ. Việc chẩn đoán bằng cách chụp X quang khớp cột sống không luôn tương quan với cơn đau của bệnh nhân, dẫn đến vấn đề gai cột sống lưng và cách chữa trị có thể không cải thiện các triệu chứng hoàn toàn.

Biểu hiện điển hình của bệnh nhân gai cột sống lưng có triệu chứng là đau, cứng và hạn chế chuyển động. Sự phân bố cơn đau của bệnh nhân phụ thuộc vào vị trí của gai cột sống lưng, như gai cột sống lưng thấp sẽ lan xuống vùng mông và đùi trong khi vùng lưng trên thường khu trú tại chỗ.

Tình trạng gai cột sống lưng, nhất là khi gai cột sống thắt lưng ở người trẻ, có thể kết hợp với đau dạng thần kinh do bị chèn ép hoặc kích ứng rễ thần kinh. Sự chèn ép rễ dây thần kinh sẽ khiến người bệnh hạn chế vận động, giảm cảm giác và phản xạ.

Các đợt thoái hóa khớp, hình thành gai cột sống thắt lưng theo thời gian sẽ gây ra nhiều biến chứng khi bệnh tiến triển nặng hơn. Thoái hóa cột sống có thể gây đau, suy giảm chức năng và tàn phế. Đồng thời, các gai cột sống thắt lưng về mặt bệnh lý có thể gây hẹp ống sống, thoát vị đĩa đệm, bệnh lý tủy, bệnh rễ, viêm thoái hoá đốt sống.

Trong đó, thoái hóa đốt sống là một biến chứng có thể gây ra bệnh lý cơ, bệnh tủy và tắc nghẽn mạch máu. Hẹp ống sống có thể dẫn đến hai hội chứng lâm sàng, bao gồm bệnh lý tủy thắt lưng và chèn ép dây thần kinh thắt lưng. Hẹp cột sống thắt lưng có thể biểu hiện bằng các cơn đau dai dẳng hoặc ngắt quãng, yếu, các triệu chứng cảm giác ngoài da trở nên trầm trọng hơn khi đứng hoặc đi bộ và thuyên giảm khi ngồi hoặc nằm.

Thoát vị đĩa đệm do gai cột sống thắt lưng cũng gây ra chứng đau thắt lưng dai dẳng ở một đến hai phần trăm dân số từ 35 đến 45 tuổi. Tình trạng thoái hóa ở cột sống thắt lưng cùng, thường xảy ra nhất ở L4 trên L5, trong đó đoạn đốt sống trên trượt về phía trước trên đoạn dưới do khớp mặt bị suy yếu, nếu nghiêm trọng, thì có thể trở thành một cấp cứu ngoại khoa.

Điều trị gai cột sống lưng bao gồm quản lý bảo tồn, can thiệp dược lý và thủ thuật xâm lấn. Các phương thức điều trị khác nhau sẽ được xác định bởi căn nguyên của bệnh, thời gian bệnh nhân bị đau, các triệu chứng thần kinh và các kết quả khám sức khỏe.

4.1. Chữa trị không dùng thuốc

Các cách thức không dùng thuốc được khuyến nghị đối với cơn đau do gai cột sống lưng là chườm nóng bề mặt, xoa bóp, châm cứu hoặc nắn chỉnh cột sống như là liệu pháp đầu tay. Nếu các liệu pháp không can thiệp này cho thấy hiệu quả cải thiện mức độ đau hạn chế, các hình thức liệu pháp hành vi nhận thức, vật lý trị liệu và liệu pháp laser mức độ thấp có thể được xem xét tiếp theo.

Trong các cách trên, kỹ thuật trị liệu truyền thống có lợi nhất cho gai cột sống thắt lưng ở người trẻ là liệu pháp tập thể dục. Cụ thể, các bài tập kéo dãn cột sống sẽ mang lại lợi ích đáng kể nhất trong việc tăng mật độ khoáng của xương cột sống thắt lưng. Nhiều bệnh nhân trẻ thường bị béo phì có khả năng vận động hạn chế, dẫn đến tăng cân và các triệu chứng viêm xương khớp do thoái hoá, hình thành gai xương sẽ trở nên tồi tệ hơn. Để khắc phục điều này, bác sĩ lâm sàng nên lập phác đồ điều trị cụ thể cho từng bệnh nhân. Cung cấp các buổi tập thể dục có giám sát có thể đảm bảo cường độ tập luyện phù hợp và giảm bớt nỗi sợ liên quan đến khả năng vận động cho người bệnh.

Ngoài ra, vật lý trị liệu cải thiện tình trạng đau và chức năng do gai cột sống thắt lưng của bệnh nhân cũng khá hiệu quả. Cụ thể, vật lý trị liệu tập trung vào các bài vận động dựa trên uốn dẻo cột sống để giải quyết sự ổn định thắt lưng và chứng hẹp ống sống bên cạnh chương trình tập thể dục tại nhà là một lựa chọn hiệu quả cao ở những bệnh nhân bị đau lưng cấp tính và cả mãn tính. Trong đó, các bài tập thể dục nhịp điệu, tập tạ và tập sức bền đều cho thấy mật độ khoáng xương cột sống thắt lưng tăng lên ở phụ nữ sau mãn kinh. Tăng cường cơ bụng cũng giúp nâng cao chất lượng cuộc sống ở người lớn tuổi bị thoái hóa khớp thắt lưng. Yoga cũng đã được chứng minh là một phương pháp điều trị hiệu quả đối với chứng đau thắt lưng mãn tính. Mặt khác, sự kết hợp giữa tập thể dục và điều trị tâm lý có thể mang lại hiệu quả chữa đau thắt lưng mãn tính cao hơn bất kỳ biện pháp can thiệp đơn lẻ nào.

Chế độ ăn uống và bổ sung dinh dưỡng cũng đóng một vai trò trong việc kiểm soát viêm xương khớp và gai cột sống thắt lưng nên được kết hợp với liệu pháp tập thể dục. Các nghiên cứu cho thấy việc tiêu thụ nhiều chất béo bão hòa sẽ làm tăng nhanh sự tiến triển của gai cột sống thắt lưng ở người trẻ. Ngược lại, việc tăng lượng chất béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa trong chế độ ăn sẽ làm giảm sự tiến triển của bệnh viêm xương khớp trên X quang.

Béo phì là một yếu tố nguy cơ của viêm xương khớp; do đó, quản lý cân nặng là điều tối quan trọng để hạn chế đau lưng do gai cột sống thắt lưng. Cứ mỗi năm kilogram tăng cân, nguy cơ hình thành gai cột sống thắt lưng sẽ tăng lên 36%. Ngược lại, các nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng giảm 5% trọng lượng cơ thể có thể làm giảm một số cơn đau khớp, trong khi giảm ít nhất 10% có thể giảm đau khớp ở mức vừa phải đến đáng kể. Đau khớp ở những người béo phì chủ yếu ở các khớp chịu lực, bao gồm cả cột sống thắt lưng. Tuy nhiên, đối với nhiều bệnh nhân béo phì, rất khó để giảm hoặc duy trì việc giảm cân. Ở những bệnh nhân này, việc chuyển đến bác sĩ phẫu thuật chuyên khoa để can thiệp phẫu thuật cắt dạ dày có thể nên cân nhắc.

4.2. Cách thức có dùng thuốc

Acetaminophen là phương pháp điều trị đầu tay cho chứng đau thắt lưng cả cấp tính và mạn tính. Bên cạnh đó, thuốc giảm đau không steroid (NSAID) cũng cho tác động nhỏ đến trung bình đối với cơn đau do gai cột sống lưng.

Nếu không hiệu quả với hai thuốc trên, tramadol hoặc duloxetine là liệu pháp thứ hai. Thuốc giãn cơ xương là phương pháp điều trị hỗ trợ song song cho chứng đau thắt lưng cấp tính và bán cấp tính cùng các thuốc trên. Nên cân nhắc giữa rủi ro và lợi ích trước khi kê đơn các loại thuốc này. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc chống co thắt mãn tính để điều trị đau thắt lưng không có bằng chứng chứng minh hiệu quả lâu dài.

Việc sử dụng steroid toàn thân không cho tác động gì đến chứng đau thắt lưng cấp tính hoặc bán cấp tính do gai cột sống lưng. Tương tự như vậy, thuốc giảm đau gây nghiện chỉ dùng để kiểm soát ngắn hạn chứng đau thắt lưng mãn tính nhưng phải đối diện nhiều cảnh báo khi sử dụng chúng. Opioid có tác dụng giảm đau do gai cột sống lưng và tâm trạng bệnh nhân đáng kể hơn khi so sánh với NSAID ở bệnh nhân đau mãn tính. Dù vậy, tốt nhất là cần thận trọng với các đơn thuốc opioid do khả năng gây nghiện và tác dụng phụ của chúng.

Bệnh nhân bị gai cột sống lưng gây đau thắt lưng mãn tính cũng nên được kiểm tra chứng trầm cảm và điều trị thích hợp bằng liệu pháp hành vi nhận thức hoặc thuốc chống trầm cảm. Điều trị bằng statin cũng làm giảm nguy cơ phát triển thoái hóa khớp cột sống và ngăn ngừa sự tiến triển của bệnh ở bệnh nhân tăng lipid máu. Liệu pháp statin có tác dụng bảo vệ màng đệm và làm giảm các cytokine gây viêm. Thuốc vi lượng đồng căn cũng có thể có lợi như một phương pháp điều trị bổ trợ cho chứng đau thắt lưng mãn tính. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng vi lượng đồng căn có thể làm giảm việc sử dụng NSAID ở những bệnh nhân này và giảm số lượng các tác dụng phụ liên quan.

Ngoài ra, một số nghiên cứu cho thấy prostaglandin, gabapentin và vitamin B1 giúp cải thiện cơn đau và khoảng cách đi bộ của bệnh nhân bị gai cột sống lưng so với các loại thuốc khác và giả dược. Trái lại, không có bằng chứng cho thấy việc bổ sung các vitamin A, C và E chống oxy hóa cho thấy có lợi trong bệnh viêm xương khớp; song, việc bổ sung vitamin D đã cho thấy cấu trúc xương được cải thiện và kết quả chức năng khả quan hơn khi nồng độ huyết tương trên 50 nmol/ L. Vitamin K có vai trò trong quá trình khoáng hóa xương và sụn nên cũng cần được duy trì ở mức độ thích hợp.

4.3. Cách thức can thiệp

Trong khi vận động cột sống là một lựa chọn điều trị khả thi cho những người bị đau lưng cấp tính và mãn tính, ý nghĩa lâm sàng về lợi ích của các liệu pháp nắn chỉnh cột sống có thể thay đổi trong các nghiên cứu và sẽ cần nhiều nghiên cứu hơn. Trong khi đó, liệu pháp kéo, kích thích dây thần kinh điện qua da (đơn vị TENS) và kỹ thuật xoa bóp là những lựa chọn điều trị bổ trợ hiệu quả. Một phân tích tổng hợp đã chứng minh rằng TENS hữu ích trong việc giảm đau cho những bệnh nhân bị đau thắt lưng mãn tính do gai cột sống thắt lưng nếu được điều trị dưới 5 tuần. Phương thức điều trị này cũng có thể làm giảm số lượng và số loại thuốc giảm đau cần thiết để kiểm soát cơn đau.

Các kỹ thuật xâm lấn trong điều trị gai cột sống thắt lưng khác bao gồm tiêm thuốc vào khớp, tiêm ngoài màng cứng, châm cứu, cắt rễ dây thần kinh và can thiệp phẫu thuật. Một số nghiên cứu cho thấy rằng tiêm ngoài màng cứng đem đến những cải thiện ngắn hạn về cơn đau và chất lượng cuộc sống trong tối đa hai tuần. Tiêm calcitonin không có lợi ích gì khi so sánh với giả dược hoặc paracetamol. Tiêm mặt khớp đã gia tăng phổ biến trong những năm gần đây; tuy nhiên, có rất ít bằng chứng hỗ trợ cho cách thức can thiệp này.

Can thiệp phẫu thuật được dành riêng cho các bệnh lý cấu trúc gai cột sống thắt lưng có thể xác định rõ ràng và thích hợp với các triệu chứng thần kinh thứ phát sau chèn ép tủy sống hoặc rễ thần kinh, hoặc khi can thiệp không phẫu thuật đã thất bại. Theo đó, can thiệp phẫu thuật được khuyến khích cho hội chứng Equina Cauda, hẹp ống sống với các khiếm khuyết thần kinh tiến triển hoặc trầm trọng.

Tóm lại, gai cột sống thắt lưng là nguyên nhân phổ biến nhất của đau thắt lưng, đặc biệt là ở những người trên 50 tuổi. Giống như các khớp ở bất kỳ bộ phận nào khác của cơ thể, các khớp ở phần lưng thấp có thể bị thương hoặc bị viêm, dẫn đến thoái hoá và hình thành gai cột sống thắt lưng. Do đó, cần biết gai cột sống thắt lưng uống gì và cần kết hợp với các cách thức không dùng thuốc để phần nào hạn chế tiến triển của bệnh, nhất là đối với gai cột sống thắt lưng ở người trẻ, cải thiện triệu chứng và tiên lượng về lâu dài.