Lưu ý khi dùng thuốc giải độc opioid

Opioid là nhóm thuốc gây nghiện, có tác dụng giảm đau rất mạnh, đặc biệt với bệnh nhân ung thư hay bị chấn thương, đau sau phẫu thuật.

Opioid có khả năng giảm đau nhờ cơ chế tác động trên hệ thần kinh trung ương và ngoại biên để làm giảm truyền tín hiệu đau đưa đến não, đồng thời kích thích tăng ngưỡng chịu đau của bệnh nhân. Opioid thuộc nhóm thuốc kê đơn, cần có chỉ định của bác sĩ khi sử dụng.

Các thuốc giảm đau opioid được chia làm 2 nhóm chính:

• Thuốc có nguồn gốc tự nhiên: morphine, opium và codein.
• Thuốc tổng hợp: heroin, fentanyl, tramadol...

Để thuốc đạt hiệu quả điều trị tối đa, cần phải tăng liều khi sử dụng.

Do tính hiệu quả cao nên hiện tượng lạm dụng thuốc đang ngày một gia tăng không chỉ ở một quốc gia mà trên toàn thế giới. Theo một thống kê của năm 2015, tại Anh có tới 330.445 ca lạm dụng opioid. Trong khoảng thời gian 3 năm từ năm 2015 đến năm 2018, có đến 81% trong tổng số ca tử vong của Châu Âu có liên quan đến thuốc nhóm opioid.

Năm 2017, trung tâm Kiểm soát và phòng tránh dịch bệnh Mỹ cho biết, có đến 130 ca tử vong mỗi ngày với lý do dùng quá liều các thuốc giảm đau opioid.

Tại Việt Nam, hiện vẫn chưa có số liệu thống kê cụ thể. Tuy nhiên, tình trạng bệnh nhân tự ý dùng thuốc nói chung, tự ý dùng opioid nói riêng đang ngày một tăng cao. Cùng với đó là các dược sĩ hay một số nhà thuốc cũng tự ý bán thuốc opioid tràn lan cho bệnh nhân mà không tuân thủ theo đúng luật kê đơn.

Việc lạm dụng, dùng quá liều opioid trong thời gian dài sẽ dẫn đến nguy cơ nghiện thuốc rất cao. Nghiện opioid không phải là một tình trạng bệnh lý đơn thuần. Các dấu hiệu của nghiện opioid tương tự như nghiện ma tuý.

Triệu chứng nghiện opioid thường gặp: suy giảm chức năng hệ miễn dịch khiến đề kháng yếu hơn, dễ mắc các bệnh lý liên quan đến miễn dịch, mất ngủ, chán ăn, sụt cân nhanh, co đồng tử... Đa số bệnh nhân tử vong do bị nhiều bệnh lý kết hợp sau nhiễm opioid.

Có khá nhiều người thắc mắc tại sao opioid lại dễ gây nghiện như thế? Giải thích cho điều này, các chuyên gia phân tích rằng: Việc dùng các thuốc giảm đau opioid trên bệnh nhân sẽ làm kích thích trung tâm hưng phấn của não bộ, giải phóng endorphin (chất dẫn truyền thần kinh giúp xoá mờ cảm giác đau, làm bệnh nhân dễ chịu hơn. Thuốc opioid có đặc tính phụ thuộc, nếu bệnh nhân đang dùng thuốc mà dừng đột ngột sẽ gây các triệu chứng như hội chứng cai. Đồng thời, việc ngừng thuốc bệnh nhân sẽ có cảm giác thèm thuốc không cưỡng lại được mà dùng liên tục ngoài tầm kiểm soát gây quá liều, ngộ độc thuốc.

Nghiện opioid hay ngộ độc opioid đều là những tình trạng nguy hiểm, ảnh hưởng đến tính mạng người bệnh nên cần được điều trị sớm nhất có thể.

Điều trị xử trí ngộ độc opioid, điều quan trọng ưu tiên là phải đảm bảo được chức năng hô hấp cho bệnh nhân. Đảm bảo lưu thông đường thở bằng cách:

• Đặt bệnh nhân nằm nghiêng nếu không có dấu hiệu suy hô hấp.
• Bóp bóng, thở mask nếu bệnh nhân ngưng thở.

Người bệnh có thể được chỉ định kết hợp dùng thuốc giải độc opioid như sau: thuốc Naloxon.

• Đây là một thuốc giải độc opioid đặc hiệu, chỉ định dùng trong trường hợp quá liều và ngộ độc opioid.
• Liều dùng từ 0,4 đến 2mg theo đường tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm bắp.
• Thuốc có tác dụng rất mạnh trong thời gian ngắn, bệnh nhân quá liều opioid có thể tỉnh dậy sau khi dùng naloxon 1 đến 3 phút.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể cân nhắc đặt nội khí quản khi cần thiết.

Để tránh việc ngộ độc, quá liều opioid, khi dùng các thuốc giảm đau opioid cần lưu ý một số điều sau:

• Dùng thuốc đúng liều, tuân thủ theo chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ.
• Không nên ngừng thuốc đột ngột mà cần giảm liều từ từ.
• Trường hợp bị quen thuốc hay nhờn thuốc, cần báo với bác sĩ để chỉnh liều thuốc phù hợp.
• Nên dùng thuốc opioid trong thời gian ngắn, tốt và an toàn là chỉ nên dùng thuốc trong vài ngày. Các trường hợp cần sử dụng kéo dài, tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Tránh sử dụng opioid với các trường hợp đau mãn tính.
• Ngoài ra, để tránh những tác dụng phụ của thuốc, bạn nên tìm hiểu những điều cơ bản về nhóm thuốc opioid trước khi sử dụng. Điều này không chỉ có ích cho bản thân mà cần thiết cho cả người thân khi sử dụng thuốc.
• Opioid có thể dùng được ở những người nghiện ma tuý nhưng cần chỉnh liều phù hợp.
• Đặc biệt lưu ý nếu bệnh nhân đang dùng thuốc điều trị chứng lo âu, bị khó ngủ, co giật vì có thể làm tăng tác dụng phụ của thuốc.
• Bảo quản thuốc đúng quy định.
• Lưu ý chỉ một liều nhỏ opioid với người lớn cũng có thể gây tử vong cho trẻ em. Vậy nên phải để thuốc ở xa tầm tay của trẻ.
• Không cất giữ hay dự trữ thuốc opioid trong nhà. Nếu dư thuốc không sử dụng đến, có thể xử lý bằng cách xả vào bồn cầu.

Nói chung, thuốc giảm đau opioid có nguy cơ gây nghiện rất cao, không nên lạm dụng thuốc, không dùng liều cao trong thời gian dài. Ngộ độc opioid giống như người nghiện ma túy gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh, nặng có thể dẫn đến tử vong. Không nên tự ý dùng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.