Hệ tiêu hóa ở người gồm những gì - xem hình ảnh tiêu hóa ở từng bộ phận

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa I Đồng Xuân Hà - Bác sĩ Nội soi tiêu hoá - Khoa khám bệnh và Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Đã bao giờ bạn tự hỏi, quá trình tiêu hóa thức ăn ở người diễn ra như thế nào không? Phải chăng hệ tiêu hóa của con người rất phức tạp? Những thông tin sau đây sẽ cho bạn chứng kiến tận mắt những gì xảy ra với thức ăn trong từng giai đoạn của quá trình tiêu hóa ở người.

Tiêu hóa là một quá trình khá phức tạp, giúp chuyển hóa thức ăn thành chất dinh dưỡng mà cơ thể sử dụng được, để tăng trưởng, nạp năng lượng và sửa chữa các tế bào cần thiết. Ngoài các chất dinh dưỡng, quá trình tiêu hóa ở người còn tạo ra các chất thải mà sau đó được loại bỏ khỏi cơ thể.

Hệ tiêu hóa của con người (hay còn gọi là hệ dạ dày - ruột) là một ống xoắn dài, bắt đầu từ miệng và kết thúc ở hậu môn. Quá trình tiêu hóa thức ăn được cấu thành từ một loạt các cơ, phối hợp với nhau để tạo nên luồng chuyển động đẩy thức ăn đi và sự hỗ trợ từ các tế bào sản xuất enzyme và hormone để chuyển hóa và phân hủy thức ăn. Ngoài ra, có ba cơ quan khác cần thiết cho việc tiêu hóa thức ăn: gan, túi mật và tuyến tụy.

Trạm đầu tiên: Miệng

Miệng chính là “điểm khởi hành” của hệ tiêu hóa. Trên thực tế, quá trình tiêu hóa thức ăn bắt đầu từ trước cả khi bạn bắt đầu nhai miếng đầu tiên. Cụ thể, mùi thức ăn kích hoạt tiết ra nước bọt, khiến khoang miệng của bạn trở nên ướt, sẵn sàng “chào đón” thức ăn đưa vào. Khi bạn bắt đầu nếm thức ăn, lượng nước bọt tăng lên.

Đến khi bạn bắt đầu nhai, chuyển động của cơ hàm và răng giúp thức ăn bị tách xé ra thành từng miếng nhỏ đủ để tiêu hóa. Lúc này, tuyến nước bọt hoạt động mạnh. Nước bọt tiết ra có chứa các enzyme phân hủy thức ăn thành một dạng mà cơ thể bạn có thể hấp thụ và sử dụng. Chính vì vậy, ăn chậm và nhai kỹ thức ăn sẽ hỗ trợ rất nhiều cho hệ tiêu hóa của bạn.

Trạm thứ 2: Hầu họng và thực quản

Vùng hầu họng (hay cổ họng) là một phần của đường tiêu hóa, nhận thức ăn xuống từ miệng. Phía dưới của hầu họng được chia làm hai nhánh là thực quản và khí quản. Thực quản là con đường vận chuyển thức ăn đến dạ dày, trong khi khí quản dẫn lưu không khí vào trong phổi.

Hành động nuốt được diễn ra ở hầu họng, là một phản xạ vừa mang tính thụ động vừa mang tính chủ động. Lưỡi và vòm miệng (hàm ếch) là hai bộ phận giúp đẩy thức ăn vào họng kết hợp với phản xạ đóng khí quản. Nhờ vậy, thức ăn qua miệng chỉ có con đường đi tiếp duy nhất là vào thực quản.

Thực quản bao gồm các cơ hợp lại, tạo thành dạng ống, kéo dài từ hầu họng đến thẳng dạ dày. Thức ăn được đẩy một chiều qua thực quản để vào dạ dày bằng một loạt các cơn co thắt, gọi là nhu động.

Ngay trước khi vào dạ dày, thức ăn phải đi qua lỗ tâm vị, một cơ hình vòng quan trọng, được gọi là cơ thắt thực quản dưới (LES). Cơ thắt này chỉ mở ra để thức ăn hoặc nước uống đi vào dạ dày và đóng lại ngay sau đó để giữ chúng không di chuyển ngược lại. Nếu vì lý do nào đó khiến cho cơ thắt thực quản dưới hoạt động không chính xác, bạn có thể bị một tình trạng gọi là trào ngược dạ dày thực quản (GERD), gây ợ nóng và có cảm giác thức ăn bị trào ngược trở lại thực quản.

Trạm thứ 3: Dạ dày và ruột non

Dạ dày là cơ quan quan trọng đối với hệ tiêu hóa của con người, có dạng giống như một chiếc túi, cấu tạo bởi hàng loạt cơ bắp hoạt động mạnh mẽ. Ngoài việc lưu giữ thức ăn, dạ dày đóng vai trò như là máy trộn và máy xay thức ăn. Dạ dày tiết ra axit và các enzyme, chúng hỗ trợ đắc lực trong quá trình nghiền, phá vỡ và chuyển hóa thức ăn thành dạng lỏng hoặc bột nhão.

Tiếp theo, hỗn hợp thức ăn này sẽ di chuyển xuống ruột non và tiếp tục quá trình tiêu hóa thức ăn. Khoảng thời gian giữa các bữa ăn là lúc dạ dày giải phóng phần thức ăn tàn dư không thể hóa lỏng được, chúng sẽ nhanh chóng di chuyển xuống ruột và được loại bỏ.

Ruột non cũng là một bộ phận vô cùng quan trọng tham gia vào quá trình tiêu hóa ở người. Đây là nơi hấp thụ hầu hết các chất dinh dưỡng nạp vào cơ thể thông qua thức ăn. Tại đây, thức ăn tiếp tục được tiêu hóa với sự tham gia của nhu động ruột cùng các enzyme do tuyến tụy tiết ra và mật từ gan tiết ra. Nhu động ruột giúp đẩy thức ăn đi và trộn chúng với dịch tiết tiêu hóa từ tuyến tụy, gan và cả mật. Về cấu tạo, ruột non được tạo thành từ ba phân đoạn gồm: tá tràng, hỗng tràng và hồi tràng. Tá tràng chủ yếu chịu trách nhiệm cho quá trình phân hủy thức ăn tiếp tục, trong khi hỗng tràng và hồi tràng đảm nhiệm vai trò hấp thụ các chất dinh dưỡng vào máu.

Trong thời gian thức ăn được lưu giữ ở ruột non, chất dinh dưỡng được hấp thụ qua thành ruột và vào máu. Những gì còn sót lại chính là chất thải, tiếp tục di chuyển vào ruột già (đại tràng).

Tất cả các bộ phận tham gia vào quá trình tiêu hóa thức ăn ở phía trên ruột già, được gọi là đường tiêu hóa trên. Tất cả mọi hoạt động từ ruột già trở đi là ở đường tiêu hóa dưới.

Trạm thứ 4: Đại tràng, trực tràng và hậu môn

Đại tràng (ruột già) là một ống cơ nối liền ruột non với trực tràng. Về cấu tạo, đại tràng được tạo thành từ manh tràng, kết tràng lên, kết tràng ngang, kết tràng xuống và đại tràng sigma, đoạn nối với trực tràng. Trong đó, ruột thừa là một bộ phận dạng túi nhỏ, gắn vào manh tràng. Ruột già là một cơ quan chuyên biệt, chịu trách nhiệm xử lý chất thải giúp cho quá trình đại tiện (bài tiết chất thải) trở nên dễ dàng và thuận tiện hơn.

Phân và các chất thải còn sót lại từ quá trình tiêu hóa ở người đi qua ruột già bằng sự co bóp của nhu động. Đầu tiên, phân ở trạng thái lỏng. Tuy nhiên, khi đi qua đại tràng, phân lỏng được hấp thu nước trở lại và trở thành dạng rắn. Phân được lưu giữ bên trong đại tràng sigma (hình chữ S) cho đến khi nhận được một sự kích thích nhu động đủ mạnh để đẩy nó vào trực tràng (thường sự kích thích này xảy ra một hoặc hai lần mỗi ngày).

Thông thường phải mất khoảng 36 giờ để phân di chuyển qua đại tràng. Bản chất của phân chủ yếu là mảnh vụn thức ăn và vi khuẩn. Những vi khuẩn này có nhiều chức năng rất hữu ích, chẳng hạn như tổng hợp các loại vitamin khác nhau, xử lý chất thải và các hạt thực phẩm, bảo vệ cơ thể chống lại các vi khuẩn có hại. Khi lượng chất thải ở kết tràng dưới trở nên quá nhiều, bộ phận này sẽ đẩy chúng vào trực tràng để bắt đầu quá trình đào thải.

Trực tràng là không gian kết nối đại tràng với hậu môn. Chức năng của trực tràng bao gồm:

• Tiếp nhận chất thải từ đại tràng
• Ra tín hiệu kích hoạt cơ thể chúng ta thực hiện quá trình đào thải phân
• Lưu giữ phân cho đến khi sự đào thải diễn ra.

Hậu môn là bộ phận cuối cùng trong hệ tiêu hóa của con người. Hậu môn bao gồm hàng loạt các cơ dọc theo xương chậu (cơ sàn chậu) và hai cơ khác gọi là cơ thắt hậu môn (gồm bên trong và bên ngoài).

Cơ sàn chậu tạo ra một góc ngăn giữa trực tràng và hậu môn, không cho chất thải đi ra ngoài khi chưa cần thiết. Cơ thắt hậu môn kiểm soát luồng di chuyển của chất thải. Trong đó, cơ thắt hậu môn bên trong luôn được giữ kín (trừ khi phân đi vào trực tràng), nhằm kiềm chế sự phóng thích của phân và chất thải trong khi chúng ta đang ngủ hoặc chưa có cảm giác muốn đi đại tiện. Còn khi chúng ta đã cảm thấy muốn đi đại tiện, cơ thắt hậu môn bên ngoài sẽ ngăn cản sự phóng thích của phân cho đến khi chúng ta bắt đầu đại tiện.

Nói chung, quá trình tiêu hóa thức ăn ở người phụ thuộc nhiều vào hoạt động của một mạng lưới lớn các dây thần kinh, hormone và cơ bắp. Nếu xảy ra vấn đề với bất kỳ thành phần nào trong số đó, hệ tiêu hóa có thể gặp trục trặc, thậm chí xảy ra nhiều bệnh lý nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời.

Hệ tiêu hóa bao gồm ống tiêu hóa trải dài từ miệng đến hậu môn cùng nhiều cơ quan tham gia như gan, mật tụy.. vì vậy bất kỳ một tổn thương nào của các cơ quan trên cũng đếu ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.

Các triệu chứng rất đa dạng từ đau ngực, bụng, ợ hơi, ợ chua, ợ nóng, rối loạn bài tiết phân, vàng da, thiếu máu, gầy sút cân.. biểu hiện cho rất nhiều bệnh từ nhẹ đến nặng, thậm chí còn nguy hiểm đến tính mạng. Vì vậy, bạn nên đi khám sớm khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào bất thường của hệ thống tiêu hóa.

Hệ thống bệnh viện Vinmec khám nội soi tiêu hóa theo tiêu chuẩn Nhật Bản cùng với trang thiết bị hiện đại phát hiện chính xác những vẫn đề về tiêu hóa kể cả chẩn đoán và điều trị ung thư sớm.

Nguồn dịch:

https://www.webmd.com/digestive-disorders/digestive-system#1

https://www.webmd.com/digestive-disorders/digestive-system#1-3